به گزارش حلقه وصل، شروع به ورق زدن کتاب می‌کنم؛ چشمانش را به صورتم دوخته تا برایش بخوانم. شروع می‌کنم و کتاب را ورق می‌زنم، داستان هنوز شروع نشده، تمام می‌شود. با اینکه تمام شده، هنوز نگاهم می‌کند، و با همان لحن کودکانه می‌پرسد: «خب چرا نمی‌خونی؟ تازه شروع کردیم.» می‌گم: «تموم شد دیگه. دیدی که می‌خواست بگه باید نظافت اتاقت رو رعایت کنی.» قانع نمی‌شود و می‌گوید: «آخه خیلی کم بود.» این چند خط شاید وصف‌حال خیلی از پدر و مادرهایی باشد که این روزها برای کودکان‌شان کتاب می‌خرند، کتابی که تنها چند صفحه دارد و بیشتر آن هم تصویر است و چند خطی هم نوشته دارد. البته نباید این مساله را فراموش کنیم که تصویر برای کتاب‌های کودک مهم است، اما درکنار تصویر باید داستان هم جذابیت داشته و سرگرم‌کننده باشد، اما گاهی فقط چند خطی به نام شعر یا داستان در کتاب‌ها گذاشته می‌شود و به‌دست مخاطب با قیمتی گزاف می‌رسد، در این گزارش، این مساله را از چند وجه بررسی کردیم.
چرا تعداد صفحه‌های کتاب‌های کودک کم است؟
این مساله که کتاب‌های کودک تعداد صفحات کمی دارد از یک نظر می‌تواند کودک را خسته نکند، از طرف دیگر، برای برخی کودکان شاید تعداد کم صفحات اذیت‌کننده باشد. این مساله را که کنار بگذاریم به محتوا می‌رسیم. زمانی ناشر با همان محتوای کم می‌تواند، مطلب را به کودک منتقل کند، اما گاهی فقط و فقط برای پرکردن صفحات و موضوعی که جذابیت ندارد، حوصله کودک با خواندن همان کتاب کم صفحه سر می‌رود. شما فکر کنید که برای یک کتاب، حدودا ۳۰ تا ۴۰ هزار تومان هزینه می‌کنید، با توجه به کم‌بودن صفحات کتاب‌ها و از دست‌دادن جذابیت آن برای کودک، هزینه‌های خرید کتاب در این اوضاع گرانی، برای خانواده بالا می‌رود، چون مجبور است کتاب‌های بیشتری بخرد. حالا در این میان کتاب‌های نقاشی یا حتی پازل همین وضعیت را دارند، تقریبا کتاب‌های ۱۰ صفحه‌ای که با چند رنگ‌آمیزی مختصر زود تمام می‌شود و کودک می‌خواهد سراغ کتاب بعدی برود. اما مشکل اصلی در این مورد خاص، هزینه این کتاب‌هاست که قیمت زیادی دارند، اما برای کودک تنها شاید چند ساعت قابل استفاده باشند. ناشران حوزه کودک اما نظرشان چیز دیگری است، آنها معتقدند کتاب‌های طولانی و بلند، کودک را خسته می‌کند و برای همین باید متن یا شعری که در کتاب‌ها زیر چهار سال منتشر می‌شود، کوتاه باشد تا کودک خسته و دلزده نشود.
رشد کتاب‌های ترجمه به نسبت تالیف
حالا داستان را از طرف دیگر بررسی کنیم، این سال‌ها زیاد شنیدیم که کتاب‌های ترجمه درحال رشد نسبت به کتاب‌های تالیفی هستند، در گزارش دیگری که در همین صفحه منتشر کردیم، گفتیم برای ناشر صرفه بیشتری دارد که ترجمه را منتشر کند، چون کتاب را بدون مخارجی که برای تولید یک کتاب تالیفی دارد، با همان قیمت کتاب تالیفی و شاید هم بیشتر به چاپ می‌رساند. سال ۹۵: تعداد کل کتاب‌های کودک، ۱۲۸۸۱ عنوان است و تعداد کتاب‌های تالیفی، ۸۱۲۴ عنوان و تعداد کتاب‌های ترجمه، ۴۷۵۷ عنوان بوده است. درست است که کتاب‌های ترجمه تعداد کمتری دارند، اما باز هم به نسبت کل کتاب‌های منتشر شده در این حوزه، تعداد زیادی کتاب ترجمه داریم. سال ۹۶: تعداد کل کتاب‌ها، ۱۴۹۵۸ عنوان است که از این تعداد سهم کتاب‌های تالیفی، ۸۲۸۳ عنوان است که در مقایسه با سال ۹۵، حدود ۱۵۹ عنوان کتاب رشد داشته است؛ اما در کتاب‌های ترجمه تعداد عناوین رشد عجیب و غریبی پیدا کرده است و تقریبا دو هزار عنوان کتاب به تعداد کتاب‌های ترجمه اضافه شده است. سال ۹۷: آمار تقریبا مانند سال ۹۶ است و تعداد کل کتاب‌های کودک ۱۳۳۰۵ عنوان بوده است، اما نکته سال ۹۷ این است که تعداد کتاب‌های ترجمه از تالیفی پیشی گرفته و به ۷۹۹۴ عنوان رسیده و تعداد کتاب‌های تالیفی نیز به ۵۳۱۱ عنوان رسیده است. سال ۹۸: با نگاهی به آماری که برای سه ماه اول سال ۹۸ اعلام شده است، اگر به همین میزان در ۹ ماه باقی‌مانده سال آمار را تعمیم دهیم، پیش‌بینی می‌شود که تا آخر سال ۹۸، ۵۳۳۰ کتاب ترجمه و ۳۶۵۰ کتاب تالیفی خواهیم داشت. با این احتساب می‌توانیم بگوییم که در انتهای سال ۹۸، ۱۱درصد افزایش کتاب در حوزه ترجمه و ۵۵ درصد کاهش چاپ کتاب‌های تالیفی در حوزه کودک را خواهیم داشت که این مساله خودش می‌تواند زنگ خطری برای حوزه کودک باشد که ما در عرصه نشر آن را جدی نمی‌گیریم. درصدهای ترجمه به نسبت تالیف: از لحاظ درصد هم بخواهیم حساب کنیم، تعداد کتاب‌های ترجمه از سال ۹۶ به ۹۵ تا ۴۰ درصد افزایش داشته است. تعداد کتاب‌های ترجمه از سال ۹۷ به نسبت سال ۹۶، ۲۰درصد افزایش داشته است. این آمار همچنین نشان می‌دهد، تعداد کتاب‌های تالیفی از سال ۹۵ به ۹۶، فقط دو درصد افزایش داشته است. مقایسه انتشار کتاب‌های تالیفی در فاصله سال ۹۶ تا ۹۷ حدود ۳۶ درصد کاهش داشته است.
چرا کتاب‌های کودک گران‌تر است؟
با نگاهی به کتاب‌هایی که در بازار وجود دارد، متوجه می‌شویم که قیمت کتاب‌های کودک در بازار به نسبت تعداد صفحات قیمت بیشتری دارد، آمار خانه کتاب در خردادماه ۹۵ به این صورت است: تعداد صفحات کتاب‌های کودک معمولا دو رقمی و متوسط صفحات آن ۷۸ صفحه است. قیمت متوسط برای همه کتاب‌ها ۹۲۲ ریال است، اما در کتاب کودک این قیمت برای هر صفحه به ۱۹۲۳ ریال می‌رسد که تقریبا قیمت هر صفحه در کتاب کودک به نسبت کتاب‌های دیگر دو برابر است. در خردادماه ۹۸ همچنان این فاصله دوبرابری برای این کتاب‌ها حفظ شده است، قیمت هر صفحه کتاب به‌طور متوسط ۲۰۰۱ریال است و کتاب‌های کودک ۴۱۹۷ ریال. برزگر، مدیر تولید انتشارات قدیانی که یکی از ناشران بزرگ حوزه کودک است، در باره این گرانی دو برابری می‌گوید: «کتاب‌های کودک تقریبا صفحاتش تمام رنگی است، با این اوضاع گرانی کاغذ و ملزومات چاپ مطمئنا این قیمت قابل توجیه است، کتاب داستان‌های بزرگسال و کتاب‌های دیگر را نگاه کنید، صفحات زیادی دارد، اما نکته‌اش این است که رنگی نیست. کتاب‌های کودک یا رنگی هستند یا برخی از آنها ورق‌های گلاسه دارند، همین باعث می‌شود تا گران‌تر از کتاب‌های دیگر باشند. هر چقدر هم که پیش برویم، چون قیمت‌ها بیشتر می‌شود، این مدل کتاب هم طبیعتا گران‌تر می‌شود. الان کتاب‌هایی که برای نوجوان یا بزرگسال داریم، با اینکه صفحات کمتری دارد از کتاب‌های کودک قیمتش کمتر می‌شود یا اینکه برابر است. همین خاص‌بودن صفحات کتاب کودک باعث این گران‌ترشدن قیمت شده است.»
ناشری که سود می‌کند
با توجه به این آمار، هزینه انتشار یک کتاب ۱۲ صفحه‌ای کودک، حدود پنج هزار تومان است که اگر متوسط قیمت یک کتاب کودک را در بازار ۳۰ هزار تومان درنظر بگیریم. یعنی سودی ۶ برابری را عاید ناشران حوزه کتاب کودک خواهد کرد. همه این آمار و ارقام را که کنار هم بگذاریم، می‌بینیم ناشر با صرف یک هزینه چند میلیون تومانی برای چاپ یک کتاب، سود زیادی می‌برد. اگر کتاب ترجمه باشد که این سود چندین برابر می‌شود، چون تنها پولی که ناشر هزینه می‌کند برای مترجم و اگر خیلی هم خلاقیت به خرج دهد برای طراحی جلد است، همه این سودها هم برای کتاب‌هایی با صفحات کم است که هر چقدر صفحات کمتر، سود هم بیشتر است. چون کار کمتری می‌برد، اما در قیمت کتاب خیلی تاثیرگذار نیست.
جزئیات قیمتی چاپ کتاب کودک
فکر کنید که قرار است، یک کتاب را برای کودکان چاپ کنید، این کتاب اگر تالیفی یا ترجمه باشد قیمتش متفاوت است، این اطلاعات را برزگر، مدیر تولید انتشارات قدیانی در اختیار ما قرار دادند، برزگر همان‌طور که در بالاتر اشاره کردیم، می‌گوید: «چاپ کتاب‌های ترجمه در این چند سال از کتاب‌های تالیفی جلو زده است، درمورد کتاب‌های ترجمه بستگی دارد که مترجم کتاب، چه‌کسی باشد، این را هم درنظر بگیرید که معمولا کتاب برای بچه‌ها زیر ۴ سال، معمولا ۲۰ صفحه است و در هر صفحه شاید چند جمله کوتاه قرار بگیرد، مترجم برای ترجمه این کتاب به‌طور متوسط ۴۰۰ هزار تومان از ناشر می‌گیرد، البته اگر خیلی حرفه‌ای باشد، قیمت آن ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار تومان است، حالا اگر ترجمه باشد دیگر کار تصویرگری و این چیزها را ندارد و ناشر با ۵۰۰ هزار تومانی که به مترجم می‌دهد، کتاب را چاپ می‌کند.
وی درمورد هزینه‌های چاپ کتاب تالیفی گفته است: «در کتاب‌های تالیفی، قیمت یک کتاب ۲۰ تا ۳۰ صفحه‌ای، باز هم به خیلی چیزها بستگی دارد، اینکه نویسنده چه‌کسی باشد، معروف باشد یا نه؟، متفاوت است. نوع محتوای کتاب متفاوت است. گاهی می‌گویند شما مرزبان‌نامه را به زبان بچه‌ها بازنویسی کنید، خب کار راحت‌تری است تا اینکه خودش بخواهد یک داستان یا شعر جدید بگوید. برای هرکدام از اینها قیمتی درنظر گرفته شده است. شما برای یک نویسنده معروف ۴ تا ۵ میلیون تومان به‌طور متوسط درنظر بگیرید که البته شرایط دیگری هم دارد. تصویرگری کتاب کودک هم برای هر فریم تصویر به‌طور متوسط ۸۰ هزار تومان پرداخت می‌شود و در کتاب ۱۲ صفحه‌ای، ۱۰ فریم داریم. در همین تصویرگری هم باز قیمت‌ها متفاوت است و به تصویرگر بستگی دارد، مثلا آقای جمشیدی که یک تصویرگر معروف و کارش بسیار حرفه‌ای است، قیمتش متفاوت است، اما گاهی ناشران، به‌سراغ تصویرگران ناآشنا می‌روند و در کل ۱۰۰ تا ۲۰۰ هزار تومان برای کاری که انجام می‌دهند به او پرداخت می‌کنند، او هم چون مجبور است این کار را انجام می‌دهد تا معروف شود. باز هم می‌گویم کتاب‌های ترجمه برای ناشران نفع بیشتری دارد چون یک پولی می‌دهد و ترجمه را می‌گیرد، البته برخی مترجمان حرفه‌ای به‌طور کامل کارشان را به ناشر واگذار نمی‌کنند، بلکه به‌صورت درصدی یا حق‌الترجمه کار را می‌دهند، گاهی هم ناشر می‌گوید، من برای کل ترجمه کتاب یک میلیون تومان می‌دهم و تمام ولی از حق انتشار کتاب چیزی نمی‌دهم. برای طراحی جلد هم تقریبا قیمت ۲۰۰ تا ۵۰۰ هزار تومان درنظر گرفته می‌شود.»
*فرهیختگان