به گزارش حلقه وصل، شفافیت بهترین معجون برای بهبود شرایط فرهنگی امروز ماست؛ به‌خصوص در حوزه‌هایی از فرهنگ که با مسائل اقتصادی درگیری بیشتری دارد. مردم هم از اینکه عملکرد مدیران فرهنگی‌شان را در یک اتاق شیشه‌ای ببینند، راضی هستند. در یکی‌دو سال اخیر به دلیل مشکلات و نوسانات ارزی، دولت تصمیم گرفت به برخی فعالان حوزه کتاب و نشر، حواله کاغذ با ارز دولتی اختصاص دهد. روز گذشته وزارت ارشاد برای اولین بار، لیست ناشرانی را که کاغذ با ارز دولتی دریافت کرده‌اند، منتشر کرد. در این گزارش، این مساله را از چند وجه بررسی کرده‌ایم.
۵۲۶ ناشر حواله دریافت کاغذ گرفته‌اند
هفته گذشته وزارت ارشاد وعده داده بود در راستای شفافیت اسامی ناشرانی که کاغذ با حواله دولتی گرفتند را منتشر می‌کند. کمیته تخصیص و توزیع کاغذ نشر که زیر نظر کارگروه تخصصی کاغذ نشر معاونت امور فرهنگی وزارت ارشاد تشکیل شده است، فهرست ناشران دریافت‌کننده کاغذ را منتشر کرد. بر این اساس فهرست ناشران دریافت‌کننده کاغذ (براساس نوع و قطع کاغذ) در وب‌سایت paperds.ir بارگذاری شده است. ناشران اعلام‌شده در این فهرست بعد از تشکیل این کمیته در تیرماه سال‌جاری و با نظر کمیته، کاغذ دریافت کرده‌اند. براساس اعلام کمیته تخصیص و توزیع کاغذ نشر، این کمیته در تیرماه سال جاری ٦ جلسه برگزار کرده و براساس میزان فعالیت ناشران برای ٥٢٦ ناشر حواله کاغذ صادر شده است. فعالیت ناشر در سال‌های گذشته و تعداد کتاب‌های منتشرشده از ناشر در سال جاری از جمله معیارهای تخصیص کاغذ به ناشران است. حواله‌های صادرشده برای تحویل کاغذ شامل دو نوع کاغذ بالکی و تحریر و در دو قطع (٧٠*١٠٠و ٩٠*٦٠) بوده و براساس اعلام کمیته تخصیص و توزیع کاغذ نشر حواله یک هزار و ۳۱۳ بند کاغذ بالکی و ۲۱ هزار و ۳۵۸ بند کاغذ تحریر در ابعاد ۷۰*۱۰۰ به وزن ۵۶۶ تن و پنج هزار و ۷۳۱ بند کاغذ بالکی و ۱۸ هزار و ۲۳۹ بند کاغذ تحریر در ابعاد ۹۰*۶۰ به وزن ۴۵۳ تن برای ناشران صادر شده است. این اتفاق از آنجایی افتاد که ۱۶ تیرماه، وزارت ارشاد اعلام کرد ناشران در سامانه تخصیصی کاغذ ثبت‌نام کنند.
ناشرانی که فعال نیستند
نوع انتخاب ناشران برای دریافت حواله کاغذ، مطمئنا باید براساس تعداد کتاب‌های چاپ‌شده‌شان باشد، اما اینکه چقدر فعالیت دارند، سال گذشته گزارشی را منتشر کردیم و در آن از تعداد ناشران فعال گفتیم، که براساس آن، ناشران حرفهای در ایران کمی بیش از دو درصد هستند. حالا از این میان حدود ۱۷درصد ناشر فعال داریم که در سال چهار عنوان کتاب چاپ می‌کنند. در آخرین آماری که اعلام شده است، حدود ۱۷ هزار مجوز نشر در بازار نشر و چاپ حضور دارند که حدود ۷۲ هزار و ۸۷۸ عنوان کتاب در سال منتشر کرده‌اند. طبق این آمار تنها ۱۳۰ ناشر توانسته‌اند بیش از ۷۵ عنوان کتاب منتشر کنند. همچنین ۲۳۵ ناشر بیش از ۵۰ عنوان و ۵۴۰ ناشر نیز بیش از ۲۵عنوان کتاب منتشر کرده‌اند. سه‌هزار و ۶۹ ناشر کمتر از ۲۵ عنوان کتاب چاپ کرده‌اند که در مجموع ۳۹۷۴ ناشر در طول سال، در چاپ کتاب فعال هستند. با نگاهی به رقم ۱۷ هزار مجوز نشر، می‌بینیم که ۷۷ درصد ناشران حضور فعالی در صنعت نشر کتاب نداشته‌اند. با در نظر گرفتن همین موضوع، حرفهای دیگری نیز برمبنای تخصیص کاغذ به ناشران فعال یا غیرفعال وجود دارد؛ مثلا محمود ذوالفقاری که یک چاپخانه معروف را اداره می‌کند، در این‌باره می‌گوید: «وضعیت این روزهای کاغذ را دوستداران و سیاستگذاران کاغذ به وجود آورده‌اند. آنها چنین وضعیتی را به وجود آوردند که کاغذ را بین ناشران توزیع کنند و به ۱۲ هزار ناشری که ۹۵ درصد آنها فعال نبودند، کاغذ تعلق گرفت.»
چرا آمار ناشران الان منتشر شده است؟
نکته دیگری که باید به آن توجه شود این است که خیلی از ناشران و روزنامه‌ها، در این دو سالی که مشکلاتی برای خرید کاغذ به وجود آمده است، به سمت دریافت کاغذ دولتی رفتند و همیشه هم این مساله وجود دارد که اسامی ناشرانی منتشر شود و حالا ارشاد لیستی را منتشر کرده است از ناشرانی که این حواله را دریافت کرده‌اند. اما سوالی که مطرح می‌شود این است که آیا تعداد ناشرانی که حواله کاغذ دریافت کردند محدود به همین لیست است یا لیست‌های دیگری هم وجود دارد که منتشر نشده یا اینکه به دلایل خاصی منتشر نمی‌شوند؟ اما اینکه امروز وزارت ارشاد تصمیم گرفته لیست ناشرانی را که حواله کاغذ دریافت کرده‌اند، منتشر کند، بیشتر معطوف به این قضیه است که برخی ارشاد را متهم کرده‌اند که کاغذها را خودشان در بازار به‌صورت آزاد فروخته‌اند. حالا ارشاد با انتشار این لیست می‌گوید کاغذها به این ناشران تعلق گرفته است و دیگر کسی نمی‌تواند آنها را متهم به فروش کاغذ کند.
ناشرانی که کاغذهایشان را فروختند!
کسانی که در حوزه نشر هستند، می‌گویند که قبل از تعطیلات نوروز، ناشرانی بودند که کاغذهایی را که از ارشاد برای چاپ گرفتند، در بازار آزاد فروختند! یکی از فروشنده‌های خیابان ظهیرالاسلام می‌گوید: «شب عید، تعداد زیادی از ناشران کاغذی را که وزارت ارشاد در اختیارشان قرار داده بود، به قیمت آزاد در بازار می‌فروختند.» این فروشنده توضیح می‌دهد: «بیشتر ناشران برای چاپ کتاب‌هایشان، کاغذ آزاد خریده بودند و ترجیح می‌دادند سهمیه ارشاد را به قیمت آزاد به ما بفروشند تا شاید بتوانند کمی از خسارت‌شان را جبران کنند.»
ناشران دولتی و حضور پررنگ در لیست
یک اتفاق دیگر در این آمار، اسامی ناشران دولتی است که در این لیست دیده می‌شوند؛ البته ناشران خصوصی هم هستند، اما مطمئنا قرار است این تسهیلات برای ناشرانی باشد که از کمک‌های دولتی بی‌بهره‌اند. در این لیست هم ناشران دولتی وجود دارند و هم ناشران پرکاری که معمولا از حمایت‌های دولتی بی‌بهره نیستند.
*فرهیختگان