پاشنه آشیل مستند «متولد اورشلیم» چیست؟

حلقه وصل: مستند «متولد اورشلیم» مستند ۴۷ دقیقه‌ای است که در آن محمد دلاوری در مقام راوی با ۵ شخصیت یهودی(یک استاد دانشگاه، یک خاخام یهودی، یک خواننده زن، یک عضو ارتش اسرائیل و یک فعال اجتماعی) گفتگو می‌کند و نظر آن‌ها را پیرامون هلوکاست، جشن پوریم، شکل‌گیری اسرائیل و … جویا می‌شود تا اطلاعات دقیق‌تری از این کشور ساختگی کسب کند و به این پرسش مخاطب ایرانی پاسخ بگوید که چرا شعار «مرگ بر اسرائیل» سر می‌دهد و در پاسپورتش درج شده سفر به سرزمین‌های اشغالی ممنوع است. این مستند که محصول آرمان مدیاست، به کارگردانی حسین شمقدری ساخته شده و از روز چهارشنبه ۱۹ تیر فروش اینترنتی آن آغاز شده است.

هرچند سوژه مستند «متولد اورشلیم» و تصور اینکه یک ژورنالیست ایرانی از نزدیک با یهودیان اسرائیل و معتقدان به صهیونیسم به گپ و گفت بپردازد برای مخاطبان جذاب است، با این حال تنها چند روز پس از عرضه این مستند، انتقاداتی نسبت به این مستند وارد شد. در همین راستا، جام جم در شماره امروز خود با تیتر «متولد ناقص‌الخلقه اورشلیم»، ضمن پرداختن به نقاط ضعف و قوت موسسه آرمان مدیا، نقدهایی جدی به مستند جدید شمقدری وارد کرده است.

جام جم در بخش اول نقد به مستند «متولد اورشلیم» آورده است: «سوگمندانه باید اعتراف كرد كه صرف هیجان‌زده شدن تیم تولید در برخورد با كسانی كه تابعیت اسرائیلی دارند مانع از یك نگاه منظم و درست شده است. دوربین در مستند «متولد اورشلیم» با یك قاب كلوزآپ سراغ یهودیانی رفته که تابعیت اسرائیلی دارند یا حتی سابقه خدمت و سكونت در سرزمین‌های اشغالی. نفس این موضوع برای هر فرد ایرانی می‌تواند مهیج و جذاب باشد. این‌كه كسانی كه حاكمیت‌شان بزرگ‌ترین دشمن خارجی جمهوری اسلامی و جهان اسلام محسوب می‌شوند چه نوع زندگی دارند و چه فعالیت‌ و چه احساس و موضعی راجع به وقایع مختلف. این جذابیت‌ها در حكم قطعات مختلف یك پازل هستند كه باید در یك منطق روایی قرار گرفته و مخاطب را در رسیدن به یك تصویر نزدیك به واقعیت یاری كنند. اینجاست كه كمیت «متولد اورشلیم» لنگ می‌زند. میزان این لنگ زدن هم آن‌قدری نیست كه بشود از كنارش گذشت. «متولد اورشلیم» سراغ موضوعی رفته كه حداقل در 60-70 سال اخیر مساله اول مسلمانان و جهان اسلام بوده. مساله یك میلیارد نفر از جمعیت روی كره زمین».

این روزنامه به انتقاد از پراکنده بودن مستند اشاره می کند و می‌نویسد : «متولد اورشلیم» قرار بود یك روایت نرم از اسرائیلی‌ها باشد اما به‌دلیل نداشتن منطق و نقشه روایی مشخص، استفاده‌ای از واقعیت‌هایی كه در برخورد با اسرائیلی‌ها صید كرده؛ نمی‌كند. مستند انگار كه صرفا مجموعه‌ای بصری از از قطعات پراكنده زندگی یك سری انسان باشد كه بدون منطق كنار یكدیگر چسبیده و می‌توانند مربوط به هر انسانی در هر نقطه‌ای از كره زمین باشند. مجموعه‌ای از گفت‌وگو و رفت و آمد با چند اسرائیلی و مهمان شدن در منزل آنها- اتفاقی كه گویا عوامل تولید هم متوجه آن شده‌اند. فقدان منطق روایی مشخص منجر به نوعی بازنمایی مثبت یا حداقل خنثی از حاكمیت صهیونیست‌ها شده. گریزهای سختِ سیاسی كه راوی گهگاه در گفت‌وگوهایش با بعضی اسرائیلی‌های ساكن آلمان می‌زند دقیقا به دلیل همین موضوع است. گریزهایی كه نه تنها از روایت مستند بیرون زده و مثل یك وصله نچسب به مستند اضافه شده‌اند، بلكه بیش از هر چیز، فقدان منطق روایی و به تبع آن، ضعیف و نحیف‌بودن فرآیند پژوهش را در مستند به رخ می‌كشد. گویی تیم تولید به یكباره پا درون زندگی شخصی اسرائیلی‌ها گذاشته و حالا انگار كه جا خورده باشد كه اینها هم مثل مسلمانان و مثل ایرانیان انسان هستند و زن و فرزند و خانمان دارند و چای می‌نوشند.

انتقاد دیگر جام جم به مستند «متولد اورشلیم»، موضوع نگاهی تاریخی صرف به موضوع تشکیل اسرائیل است. این روزنامه ادامه داده است: نكته مهم دیگر آنكه «متولد اورشلیم» نه تنها منطق روایی ندارد بلكه در گفت‌وگو و رویارویی با اسرائیلی‌ها روی زمینی ایستاده كه به اندازه كافی سفت نیست. تنها دستاویز مستند در برخورد با اسرائیلی‌های سوژه فیلم آن است كه 70 سال قبل كاری انجام شده كه «انسانی» نبوده و خیلی «كثیف» است. انگار كه مساله اسرائیل و صهیونیسم از دید ایرانی‌ها یك مساله تاریخی متعلق به هفتاد سال قبل است. همین منطق هم باعث شده كه راوی در واكنش به پاسخ یكی از سوژه‌هایش حرفی برای گفتن نداشته باشد وقتی كه روحانی یهودی از سابقه تشكیل ایالات متحده می‌گوید كه روی خون سرخپوستان بنا شده و الان كسی از آن یاد نمی‌كند و پذیرفته شده.

این روزنامه از فرصت استفاده کرده و در پایان با ادبیاتی کنایه‌آمیز، از مستند «انقلاب جنسی» دیگر ساخته شمقدری انتقاد کرده و نوشته است: در ادامه هم تایید می‌كند دنیای فعلی دنیای زور است و چند سال دیگر كسی از اتفاق كثیف هفتاد سال قبل فلسطین یادی نخواهد كرد. ضعف پژوهش و فقدان منطق روایی البته موضوعی نیست كه محدود به «متولد اورشلیم» باشد. آرمان مدیا در اثر قبلی خود در «انقلاب جنسی» هم با این آفت مبتلا بود. بگذریم از این‌كه خودشان چندان این نقد را وارد نمی‌دانند و می‌خواهند با تمسك به استدلال‌هایی مانند این‌كه ما قرار نیست جنایات رژیم صهیونیستی و امثالهم را نشان دهیم از زیر بار این نقدها بگریزند.