به گزارش حلقه وصل، تا چند سال پیش، کسی فکرش را هم نمی‌کرد که بتوان در هیأت‌های بزرگ تهران غیر از وعظ و روضه، موضوع دیگری دید. البته، اصل ماجرا همان است؛ اما این اتفاق افتاده و هیأت‌های بزرگ علاوه‌بر فعالیت اصلی خود که همان مجلس ذکر و روضه است، برخی فعالیت‌های فرهنگی ترویجی را نیز در دستورکار خود قرار داده‌اند. البته، پیش‌ازاین دیده بودیم که در حاشیه برنامه‌های مذهبی، غرفه‌های فرهنگی هم دایر می‌شود؛ اما اینکه مداح مشهور درکنار مداحی، کتابی هم معرفی کند، اقدامی نادر بود که در هیأت رایت‌العباس و به‌وسیله محمود کریمی اتفاق افتاده است.
در محرم سال گذشته، ناگهان مداحی خاصی از آقای محمود کریمی در فضای جامعه پیچید. البته، مداحی‌های زیادی بود که به آن توجه می‌شد؛ اما این واقعا خاص بود؛ چراکه براساس کتاب «فتح خون» اثر شهید سیدمرتضی آوینی تنظیم شده بود. هم اجرای این مداحی کار سختی بود و هم کتاب شهیدآوینی اثری درخور توجه بود و حال با این اتفاق، علاوه‌بر ایجاد فضایی متفاوت در هیأت، اسم کتاب «فتح خون» نیز مجددا دست‌به‌دست می‌شد و احتمالا برخی سینه‌زنان آن هیأت بعد از اتمام مراسم به‌سراغ این کتاب رفته باشند تا ببینند این کتاب چیست که محمود کریمی دست روی آن گذاشته است. هرچند عده‌ای گمان می‌بردند که این اقدام گذراست؛ اما گذشت زمان نشان داد که گویا در این هیأت، برنامه‌ای برای معرفی کتاب در مناسبت‌های خاص وجود دارد تا مخاطب هیأت علاوه‌بر افزایش سطح معنوی، در حوزه‌های فرهنگی نیز فضای فکری بهتری پیدا کند. شنبه ۲۲تیر نیز، محمود کریمی به‌مناسبت میلاد امام رضا؟ع؟ کتاب «زیبای رانده‌شده» نوشته آقای سیدسعید هاشمی را معرفی کرد.
به این بهانه، با آقای حسین پنجه‌شاهی، مدیر آستان امامزاده علی‌اکبر؟ع؟ چیذر و از مسوولان هیأت رایت‌العباس گفت‌وگو کرده‌ایم که از نظر می‌گذرد. وی درباره انگیزه و ایده اولیه معرفی کتاب در هیأت به‌وسیله مداح آن هیأت هم گفت: «از حدود دو سال قبل، آقای محمود کریمی تصمیم گرفتند به‌دلیل ظرفیت ویژه هیأت، در حوزه کودک و نوجوان متمرکز شد و فعالیت بیشتری کرد و از همان موقع، کارگروهی مشخص با نظارت خودش از دوستان خبره و آگاه در حوزه‌های مختلف فرهنگی، تربیتی و آموزشی تشکیل شد که خروجی آن چندین‌هزار صفحه تحقیق شد تا بهترین شیوه برای کار فرهنگی با کودکان 8 تا 14 سال داشته باشیم. شاید برخی فعالیت‌ها در مدارس به‌دلیل اجبار نتوان انجام داد؛ اما در هیأت‌ها به‌دلیل حضور داوطلبانه افراد، این زمینه فعال‌تر است و با تحقیق میدانی متوجه شدیم این طیف علاقه‌مند حضور هستند».
پنجه‌شاهی درباره انتخاب مخاطب این کار در هیأت هم می‌گوید: «شاخه‌های متعددی بررسی شد که یکی از آن معرفی کتاب بود که اگر نوجوانی کتاب بخواند، از خیلی از حواشی دیگر و آفات دور خواهد ماند. کتاب‌هایی که برای نوجوانان مناسب باشد، کارگروه انتخاب می‌کند و محمود کریمی حتما خودش کتاب را می‌خواند و درنهایت معرفی می‌کند. این معرفی مستقیم کتاب تأثیر مستقیمی می‌گذارد و شاید خانواده‌ای ده‌ها کتاب داشته باشد که نوجوان رغبتی برای مطالعه آن نداشته باشد؛ ولی وقتی این کتاب معرفی می‌شود، بهتر رغبت پیدا می‌کند. شاید با این کار سنت فراموش‌شده‌ای احیا شود که الحمدلله بازخوردهای خوبی هم داشته باشد». این مسوول هیأت رایت‌العباس افزود: «بخش‌های معرفی کتاب هم در فضای مجازی به‌صورت مستقل، اما با تأخیر منتشر می‌شود تا درکنار مطالب اصلی گم نشود».
نکته دیگر درباره فروش آثاری بود که مداح معرفی می‌کرد؛ امری که مسوولان هیأت درباره آن تمهیداتی اندیشیده‌اند: «کتاب‌های معرفی‌شده در هیأت موجود است. قبلا ما 400 کتاب می‌خریدیم که در مردانه و زنانه هدیه داده می‌شد. البته وقتی کار وسعت پیدا کرد، با ناشران صحبت می‌کردیم و تعداد 500 نسخه را با تخفیف مناسب می‌خریدیم». درباره تأثیر این فعالیت در میان مخاطبان هیأت پرسیدیم که این‌طور جواب دادند: «از موقعی که این حرکت شروع شد، تراکم سنی هیأت در حال عوض‌شدن است. قبلا نوجوانان در هیأت بودند؛ اما در دوره اخیر بسیار بیشتر است که در هیأت هم مشهود است. اینکه هیأتی می‌تواند در حوزه‌های دیگر فرهنگی مؤثر باشد، نباید دریغ شود». پنجه‌شاهی البته می‌گوید این حرکت فرهنگی بر معرفی کتاب محدود نیست و قرار است فعالیت‌های دیگری هم در این هیأت انجام شود: «قرار شده راهکارهایی پیدا شود برای اینکه فضای اصلی هیأت تحت‌تأثیر قرار نگیرد؛ اما نگاه ما متمرکز بر نوجوان است؛ چون در این سن، هرچه نوجوان یاد بگیرد، ماندگار می‌شود. یکی از فعالیت‌ها کتابخوانی است که در حال انجام است و بازخوردهای خوبی هم گرفته شد. محورهای دیگر بحث‌های اخلاقی و اعتقادی است که باید انجام شود و البته مؤثر و ماندگار باشد. تمرکز روی رفتارهای فردی در فرهنگ عمومی می‌تواند از همین الگو آموزش‌های اخلاقی را یاد داد».
سرمایه اجتماعی درخدمت کار فرهنگی
محمد حقی ناشر
از دیرباز تاکنون، رشد و تعالی بینش اجتماعی بسته و وابسته به مراجع اقتدار اجتماعی بوده و است. بدین‌شکل که افراد باتوجه‌به جایگاه و نقشی که در اجتماع دارند، باعث شکل‌گیری جریان‌های عمومی شده‌اند. دراین‌میان، نقش نهادهای مذهبی انکارنشدنی است. نهادهای مذهبی در طول تاریخ، همواره نقطه اتصال میان مردم و مناسبات مهم بوده‌اند و ملاحظات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی باتوجه‌به ارزش‌گذاریِ نهادهای مذهبی سنجیده می‌شدند.
حال گسترش فناوری و توسعه شبکه‌های اجتماعی فرایند تأثیرگذاری را شتابی روزافزون بخشیده است و دراین‌میان، نقش نهادهای مذهبی از همه بیشتر است؛ نهادهای مذهبی‌ای که از گذشته پایگاه سنتی خود را از طریق هیأت‌ها، مساجد و دیگر تریبون‌ها در میان مردم دارند و با ورود به عرصه جدید رسانه‌ای، توانسته‌اند گوی سبقت را بربایند و در روشنگری و جریان‌سازیِ عمومی پیشگام باشند.
نمونه بارز و سرآمد این جریان‌سازی مداح خوش‌قریحه و باسابقه، محمود کریمی است. وی با اتکا و توسل به نبوغ و هنرش، توانسته است جایگاه ویژه‌ای در میان متدینین به‌دست بیاورد و با استفاده از همان سرمایه اجتماعی و ضریب نفوذ اجتماعی، به فرهنگ کتاب و کتابخوانی کمک شایانی کند. بدین‌صورت که در جلسات مداحی و ثناخوانی، کتاب‌های مهم و خواندنی را به مردم، به‌ویژه نوجوانان، معرفی می‌کند؛ کتاب‌هایی که در این آشفته‌بازار ترجمه و فرهنگ وارداتی از سلامت بیشتری برخوردارند.
آخرین کتابی که در این جلسات معرفی شد، کتاب «زیبای رانده‌شده» نوشته سیدسعید هاشمی است که انتشارات کتابستان معرفت آن را منتشر کرده است. کتاب با نثری روان و مُهیج نوشته شده است و داستان «موسی مبرقع»، برادر امام هادی؟ع؟ را روایت می‌کند که از دست حاکمان عباسی به ایران گریخته است. وی را به این دلیل «مبرقع» می‌نامند که به‌سبب دورماندن از گزند خاندان عباسی، به صورت خود برقع می‌زد. وی برای زیارت آرامگاه عمه‌اش، حضرت معصومه؟س؟، عازم شهر قم می‌شود که دراین‌میان، با ماجراهای بسیاری روبه‌رو می‌شود. این رمان براساس واقعیت نوشته شده و برای گروه سنی نوجوانان و جوانان، بسیار جذاب و آموزنده است.
*صبح نو