به گزارش حلقه وصل، اعتقاد به وجود منجی بشریت با نام امام مهدی(عج)، یکی از اعتقادات ظاهرا عجیب شیعیان دوازده امامی است. این اعتقاد با عقل هرروزی انسان مدرن قابل درک نیست. همین مساله، اعتقاد به مهدویت را از امور بدیهی خارج کرده و شکل نظری به آن داده است؛ یعنی دست‌کم برای رفع شبهه و شک از مهدویت باید استدلال کرد؛ آن هم در شرایط فتنه‌های آخرالزمان و طولانی شدن غیبت که نگهداری از ایمان را سخت‌تر کرده است. از جمله مصادیق ایمان هم که ایمان به «امام غیب» یعنی حضرت مهدی است، مورد تهدید قرار می‌گیرد. کتاب‌های متعددی درباره امام دوازدهم نوشته شده است، اما یکی از کتاب‌هایی که پشتوانه تحقیقی خوبی دارد، کتابی با نام «جان جهان» اثر استاد مهدی طیب است که در این گزارش به معرفی آن می‌پردازیم.
سال ۱۳۵۱کتابی به نام «پایان شب سیه» در حوزه مهدویت و انتظار منتشر شد که به‌گفته نویسنده آن تا سال‌ها منتشر می‌شد و شمارگان آن از پنجاه‌هزار فراتر رفته بود. این کتاب را مهدی طیب، محقق و مدرس و نویسنده حوزه عقاید اسلامی نوشته بود. آن کتاب حالت جزوه‌مانند داشت و شامل گفتارهایی درباره انتظار و مهدویت در عصر حاضر می‌شد. بعد از سال‌ها کتابی دیگر از همین نویسنده با عنوان «جان جهان؛ پژوهشی نو و جامع در عرصه معنویت» توسط انتشارات کتاب جمکران منتشر شده است که بسیار حجیم‌تر و دقیق‌تر مهدویت را از نگاه این استاد معارف اسلامی بررسی کرده است. «جان جهان» حاصل مباحثی است که در سال‌های گذشته توسط استاد طیب در جلساتی با عنوان «اهل ولاء» بیان شده است. صوت این جلسات هم‌اکنون در سایت «اهل ولاء» قابل دانلود است.
ابتدا باید درباره مهدی طیب این نکته را یادآوری کرد که او همان شخصی است که رهنمودهای عرفانی میرزا اسماعیل دولابی، یکی از عرفای صاحب‌نام معاصر را در قالب کتابی با نام «مصباح‌الهدی» منتشر کرده بود. طیب همچنین سال‌ها مدرس دروس معارف اسلامی در مراکز علمی گوناگون و از جمله دانشگاه علامه طباطبایی بوده است. کتاب جان جهان نیز با آنکه ابعاد و جنبه‌های گوناگونی را در بر می‌گیرد، از رنگ ذوقی و عرفانی بی‌بهره نیست. همین امر به نویسنده کمک می‌کند که منظورش را بهتر محقق کند که همانا تقویت ایمان و عمل شیعیان در عصر غیبت امام زمان(عج) است.
کتاب «جان جهان» پس از یک مقدمه و پیش‌گفتار از هشت فصل تشکیل شده است که هر یک از فصول می‌تواند به‌صورت مستقل و به فراخور جذابیت و نیاز برای مخاطب مورد مطالعه قرار بگیرد. در فصل اول با عنوان «منجی‌باوری در اقوام، مکاتب و مذاهب دیگر» به این نکته اشاره می‌شود که اعتقاد به جامعه آرمانی یک اعتقاد فطری در انسان است و نمونه‌های این اعتقاد به جامعه آرمانی و کسی که آن را بنا می‌کند در همه باورها و مکاتب انسانی نمود داشته است. از ایران و یونان و چین تا آمریکا و مصر و اروپا، نویسنده به نمونه‌های این اعتقاد اشاره می‌کند. او سپس منجی‌باوری در ادیان ابراهیمی و توحیدی و سایر مسلک‌های معنوی غیرآسمانی را بررسی می‌کند و گریزی هم به این اعتقاد در آیین زرتشت می‌زند.
فصل دوم با نام «مهدویت، باور مشترک همه مذاهب اسلامی» فهرستی بلندبالا از احادیث و کتاب‌ها و علمایی از اهل سنت را به‌دست می‌دهد که در آن‌ها اعتقادات گوناگون شیعه در خصوص مهدویت مورد تأیید قرار گرفته است.
فصل سوم که «مهدویت در عرصه عرفان» نام دارد، با طرح تئوری «انسان کامل» که یک تئوری عرفانی است، سعی می‌کند ویژگی‌های انسان کامل در علم عرفان را با خصوصیات حضرت مهدی منطبق کند و البته در ادامه برخی انحرافات اهل عرفان و تصوف را از مقوله مهدویت بزداید.
فصل چهارم «حضرت مهدی ارواحنا فداه» است و مهدی طیب در این فصل به‌طور خاص اوصاف ظاهری و باطنی حضرت مهدی را که شیعیان او را امام دوازدهم می‌دانند، ترسیم می‌کند. او در این فصل بیشتر از احادیث و تواریخ موجود بهره می‌گیرد و یک بیوگرافی از تولد تا غیبت و طولانی‌بودن عمر حضرت را تشریح می‌کند و در ادامه ویژگی‌های اخلاقی ایشان را بیان می‌کند.
فصل پنجم با عنوان «غیبت و دیدار» حجم نسبتاً بیشتری را به‌خود اختصاص داده و درباره چند و چون مقوله غیبت طرح بحث کرده است؛ مباحثی مانند پاسخ به شبهاتی که در خصوص اصل غیبت مطرح است، اینکه چرا غیبت دومرحله‌ای شد، علت غیبت چه بود، آثار و فواید وجودی امام غایب چیست و... . از مباحث مهم مطرح‌شده در این فصل موضوع امکان دیدار حضرت مهدی در دوران غیبت است. طیب از جمله کسانی است که با اتکا به تجربه‌های دیدار علما و عرفا با حضرت مهدی، این امکان را منتفی نمی‌داند و حتی در ادامه رنگ عرفانی و محبتی به ماجرا می‌دهد و راه‌هایی را برای نیل به دیدار باطنی و ظاهری معشوق بر طبق سخن بزرگان پیشنهاد می‌دهد. او همچنین روایاتی را که در باب تکذیب ادعای مشاهده آمده است، توضیح می‌دهد.
فصل ششم با نام «شیعه در عصر غیبت» به تبیین وظایف خاص و عام شیعیان در عصر غیبت اختصاص دارد و مفهوم انتظار را بررسی می‌کند.
فصل هفتم که «عصر ظهور» نام گرفته است، لوازم، علائم و شرایط ظهور را مورد بحث قرار داده است و ضمناً سعی کرده تصویری از جامعه مهدوی پس از ظهور ارائه کند.
فصل هشتم نیز با عنوان «سخنان حضرت مهدی ارواحنا فداه» ذیل یک دسته‌بندی خاص احادیث و توقیعات امام زمان را آورده است. در بخش پایانی «جان جهان»، کتاب قدیمی «پایان شب سیه» به پیوست چاپ شده است.
اساس کتاب «جان جهان» علاوه بر سخنان خود نویسنده و کلمات عارفانی مانند میرزا اسماعیل دولابی، بیشتر بر پایه روایات و احادیث معصومین استوار است. البته اینکه این روایات چقدر مورد بررسی سندی و رجالی قرار گرفته و وثاقت و اعتبار آن‌ها مورد یقین است، بحثی است که باید کارشناسان فن درباره آن قضاوت کنند چون کتاب مشحون از روایات از کتاب‌های گوناگون مانند بحارالانوار است که ممکن است بعضی از آن‌ها اعتبار محکمی نداشته باشند.
مخاطب کتاب «جان جهان» هر آن کسی است که می‌خواهد در اوضاع کنونی جهان مؤمنانه زندگی کند؛ البته اگر ایمان را به معنای عام آن که اعم از ایمان به خدا و رسول و کتاب و همچنین ایمان به امام غیب است در نظر بگیریم.
*صبح نو