اسناد کوتاهی دولت در ماجرای سیل گلستان منتشر شد

به گزارش حلقه وصل، در واپسین‌های روزهای سال ۱۳۹۷ بارندگی‌های شدید باعث بروز سیل در استان‌های گلستان و مازندران شد.

گفته می‌شود که سیل استان گلستان و مازندران اصطلاحاً یک سیل دورانی است که هر صد سال یکبار رخ می‌دهد. در استان گلستان در شهرهای گنبد کاووس، آق‌قلا، بندر ترکمن و گمیشان که در مسیر رودخانه‌های قره‌سو و گرگان رود قرار داشتند خسارت زیادی دیدند، سیل بخش‌هایی از استان گلستان به ویژه گنبد کاووس را درگیر کرد. سیلاب موجب بروز خسارت‌های مالی زیادی برای ساکنان استان‌ها شد. در این حادثه طبیعی طی دو روز بیش از ۳۰۰ میلی‌متر بارش رخ داد که برابر حدوداً ۸۰ درصد متوسط بارش یک سال استان گلستان بود. این حجم از بارش در این منطقه در تمام دوران ثبت داده‌های هواشناختی بی‌سابقه بوده است.

بارندگی‌ها از ۲۶ اسفند ۹۷ آغاز و طی ۴۰ ساعت ادامه داشت و این میزان بارندگی موجب شد که سدهای بوستان و گلستان در شرق استان سرریز شود و رودخانه‌های چهل‌چای و گرگان‌رود در اطراف گنبد کاووس طغیان کند.

از روز ۲ فروردین ۹۸ آب‌گرفتگی ناشی از سیلاب اسفند موجب بسته شدن جاده گرگان به آق‌قلا شد، همچنین بر اثر جاری شدن سیل جاده گنبد کاووس - آق‌قلا مسدود شد. در روزهای ابتدایی بخشی از مسیر خط راه‌آهن گرگان - اینچه‌برون در شمال شهر آق‌قلا به منظور رهاسازی آب انباشت شده منطقه، در سه نقطه منفجر شد.

مشکلات در استان گلستان به قوت خود باقی است و با وجود اینکه روزهای زیادی می‌گذرد مردم همچنان درگیر مشکلات ناشی از سیلاب و آب‌گرفتگی‌های بعد هستند اما نکته قابل تأمل این است که برخی دولتمردان از قبل می‌دانستند که وضعیت استان گلستان و سدهای اطراف آن بحرانی است و همچنین نامه‌نگاری‌های زیادی در این باره صورت گرفته بود.

چند روزی از سیلاب گذشت، خبری از مسؤولان نشد تا اینکه شهر را آب گرفت و تازه مسؤولانی که در سفر نوروزی بودند متوجه بحران حادثه شدند و با تأخیر خود را به شهرهای سیل‌زده رساندند.

جهانگیری معاون اول رئیس جمهور که در سفر نوروزی بود بعد از چند روز تأخیر خود را به سیل گلستان رساند و اولین اقدامش این بود که مناف هاشمی استاندار گلستان را که در مرخصی استحقاقی بود و خود را بعد از ۴۸ ساعت به ستاد مدیریت بحران حوادث رساند برکنار و جانشین‌اش را به عنوان سرپرست انتخاب کرد.

فاطمه ذوالقدر نماینده مردم تهران که یکی از منتقدان سیلاب اخیر بود، گفت: وزارت کشور و شخص وزیر کشور به عنوان متولی اصلی و مسؤول ستاد مدیریت بحران باید پاسخگوی ضعف عملکرد احتمالی باشد و ضرورت دارد که مسؤولان به این موضوع بپردازند و با جبران خسارت وارده به هموطنان در این استان شادی و امید را برای عزیزان رقم بزند.

وزیر کشور چند روز بعد از سیلاب به منظور ارزیابی میدانی به مناطق سیل‌زده رفت، همچنین وزیر صنعت و معدن و تجارت نیز طی نامه‌ای به رؤسای سازمان‌های شمال‌شرق کشور از آنها خواست ارزاق و نیازهای عمومی مردم را با تدبیر جدی تأمین و در صورت نیاز از ستاد مرکزی درخواست کمک شود. رضا رحمانی تأکید کرد که خسارت وارده به واحدهای تولیدی سریع گزارش و تشکل‌های کشوری در عمل به مسؤولیت اجتماعی مردم سیل‌زده را یاری کنند.

اسماعیل نجار رئیس سازمان مدیریت بحران کشور نیز چند روز بعد از سیلاب به شهرستان آق‌قلا رفت و گفت: «با پیش‌بینی‌های از قبل صورت گرفته حجم مشکلات و خسارات بسیار کم است، مردم به اطلاعیه‌ها توجه کنند.»

البته طبق گزارش مسؤولان با هدایت آب به آب‌بندها، شن‌چال‌ها و ایجاد شکاف بعد از گنبد باعث شد که این شهر از نابودی نجات یابد و همچنین قسمت زیادی از آب‌های خراسان شمالی به سمت رودخانه اترک در کشور ترکمنستان هدایت شد.

اما نامه‌های رسیده نشان می‌دهد که برخی دولتمردان از ۲ سال قبل در جریان وضعیت بحرانی استان گلستان قرار داشتند اما به نامه‌های ارسالی از استان در این زمینه پاسخی نمی‌دادند. برای آن دولتمردان مربوطه احداث و لایروبی سدها اهمیتی نداشت و هر بار که نامه‌نگاری در این باره صورت می‌گرفت بی‌پاسخ می‌ماند.

با توجه به اسناد به دست آمده در نامه‌نگاری با مسؤولان اداره هواشناسی نبود رادار در منطقه اعلام و تأکید شده بود که رادارهای استان گلستان تا علی‌آباد کتول بیشتر کار نمی‌کنند.

رادارهای هواشناسی استان گلستان متعلق به ۴۰ سال گذشته است و دقیق اطلاع‌رسانی نمی‌کنند، استان گلستان بخش عمده‌ای از اطلاعات خود را از طریق رادارهای مازندران دریافت می‌کنند به عبارتی تا ۲۰۰ کیلومتر بعد از علی‌آباد مرز اطلاعاتی دقیقی وجود ندارد.

در تاریخ ۲۰ دی ماه ۹۷ و در زمان سفر حسن روحانی رئیس جمهوری به استان گلستان مسؤولان استان خواستار خرید یک رادار به مبلغ ۲۰ میلیارد تومان شدند که البته پاسخی دریافت نکردند.

نوربخش داداشی مدیرکل هواشناسی استان گلستان در دی ماه ۱۳۹۷ طی نامه‌ای به مسؤول هماهنگی سفرهای استانی رئیس جمهور اعلام کرد: استان گلستان در سال‌های اخیر به دلیل وقوع سیلاب‌های شدید دچار آسیب‌های مالی و جانی فراوانی شده است. یکی از راهکارهای کاهش آسیب ناشی از این سیلاب‌ها پیش‌بینی دقیق و اطلاع‌رسانی به هنگام است.

در ادامه این نامه آمده است، در حال حاضر اداره کل هواشناسی استان بخش عمده اطلاعات موردنظر خود را از طریق رادار هواشناسی امیرآباد مازندران دریافت می‌کند که محدوده تحت پوشش این رادار حداکثر تا شهر علی‌آباد کتول است به طوری که امکان دریافت اطلاعات برای شرق استان که عمده سیلاب‌ها در آن پهنه به وقوع می‌پیوندد امکانپذیر نیست. با توجه به اهمیت موضوع و به جهت حفاظت از جان و مال مردم در صورت صلاحدید پروژه مذکور (خرید، نصب و راه‌اندازی رادار هواشناسی) و احداث ابنیه آن به عنوان یکی از مصوبات سفر رئیس جمهور پیشنهاد می‌شود. اما پاسخی به این درخواست مهم استان گلستان داده نشده است و همین امر در وقوع سیلاب‌های اخیر نقش مهمی داشت.

در سیلاب‌های دهه ۸۰ و ۹۰ در برخی موارد سیلاب ۴۰۰ کشته و مفقودی بر جای گذاشت.

بر اساس این گزارش، مناف هاشمی استاندار وقت گلستان نیز طی نامه‌ای به پرهیزگار معاون وزیر راه و شهرسازی و رئیس سازمان هواشناسی، خواستار خرید رادار هواشناسی برای این استان شد.

در این نامه آمده است، استان گلستان در سال‌های اخیر به دلیل وقوع سیلاب‌های شدید دچار آسیب‌های مالی و جانی فراوان شده است. یکی از راه‌های کاهش این آسیب‌ها پیش‌بینی سیلاب‌ها است و در حال حاضر راداری در استان نداریم و باید این رادار خریداری شود که البته به این نامه هم سازمان هواشناسی کشوری پاسخ نداد.

البته رئیس جمهوری بعد از وقوع سیلاب انتقاداتی به سازمان هواشناسی و عدم پیش‌بینی دقیق و هشدار به این سازمان داشت، یکی از کارشناسان هواشناسی که مهمان یک برنامه تلویزیونی بود در پاسخ به انتقاد رئیس جمهور درباره پیش‌بینی نشدن سیل، گفت: هر چقدر پول بدهی آش می‌خوری، ما نیاز به اعتبار داریم چون امکانات ما کافی نیست، در حال حاضر پهناورترین استان‌های کشور حتی یک رادار هم ندارند.

یکی از ایرادات اساسی سیلاب گلستان مشکلات سد وشمگیر بود. این سد در آق‌قلا واقع شده است و در صورت لایروبی ظرفیت ۸۲ میلیون مترمکعب آب را داشت. در سال ۱۳۴۹ بهره‌برداری از این سد آغاز شد، عمر مفید این سد ۳۰ سال بود, ۱۹ سال از عمر این سد گذشته و هنوز لایروبی نشده است.

در آبان ماه ۱۳۹۶ مناف هاشمی استاندار وقت گلستان طی نامه‌های متعدد خواستار لایروبی سد وشمگیر شد و همچنین نامه‌ای در این باره به معاون اول رئیس جمهور ارسال کرد.

جهانگیری بعد از نامه مناف هاشمی به اردکانیان وزیر نیرو و امیرحاتمی وزیر دفاع دستور داد که موضوع را پیگیری کنند چرا که وزارت دفاع از آب‌های این سد برای مزرعه ۶ هزار هکتاری فروشگاه اتکا استفاده می‌کند. این آب به جای استفاده کشاورزان ترکمنی بیشتر مورد استفاده بنگاه اقتصادی اتکا قرار می‌گرفت.

جهانگیری دستور داد که این دو وزارتخانه با کمک استانداری سد را لایروبی کنند که هم آب بیشتری داشته باشد و هم کشاورزان بتوانند از آن استفاده کنند و در مواقع سیلاب آب پشت سد قرار گیرد و مانع سیلاب شود.

در صورت لایروبی سد وشمگیر ظرفیت آن به دو برابر افزایش می‌یافت و دیگر آب با این حجم وارد شهر آق‌قلا نمی‌شد. هزینه در نظر گرفته شده برای لایروبی این سد ۸۰ میلیارد تومان بود اما این اعتبار تخصیص نیافت و هیچکدام از وزرا در این باره پاسخ ندادند.

نامه‌های متعددی به اردکانیان وزیر نیرو در خصوص سد وشمگیر ارسال و در آن عنوان شد که سد وشمگیر یکی از سدهای قدیمی کشور است که بهره‌برداری از آن با طراحی مفید ۳۰ سال است و ۱۹ سال از عمر آن گذشته است. این سد با سطح اولیه ۲۱ هزار هکتار نقش مهمی در رونق اقتصاد بخش کشاورزی ایفا می‌کرد که در اثر آن قطب جمعیتی بزرگی در اطراف آن تشکیل می‌شد اما مجموعه بزرگ اقتصادی شرکت سهامی مزرعه نمونه وابسته به سازمان اتکا زیرمجموعه وزارت دفاع از مشترکین عمده این سد است و در تأمین محصولات کشاورزی، دامی و طیور در کشور فعالیت داشته است.

طی گذشت ۴۷ سال از زمان بهره‌برداری این سد به دلیل انباشت رسوبات در مخازن اصلی و فرعی از حجم مفید سد به میزان قابل ملاحظه‌ای کاسته و به کمتر از ۵۰ درصد تقلیل یافته است و ایستگاه پمپاژ و سایر تأسیسات وابسته نیز که اکثراً مستهلک و فاقد کارایی و راندمان اولیه شده است. با توجه به اینکه اقتصاد منطقه متکی به کشاورزی بوده و جمعیت قابل ملاحظه‌ای در این شهرستان از آب سد در سطح شبکه تحت پوشش برای اراضی کشاورزی استفاده می‌کرد در صورتی که نسبت به علاج‌بخشی و لایروبی آن برای تثبیت اشتغال و تولید در بخش کشاورزی اقدامی صورت نگیرد منجر به مهاجرت روستاییان می‌شود.

طرح علاج‌بخشی سد وشمگیردر سال ۱۳۸۷ در زمان دوره اول رئیس جمهور احمدی‌نژاد (دولت نهم) جزو مصوبات هیأت دولت به استان گلستان بوده است و مصوبه کمیسیون ماده ۳۲ توسط معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری تحت عنوان طرح علاج‌بخشی سد و شبکه وشمگیر و تأسیسات وابسته در ردیف بودجه کل کشور قرار و ابلاغ شد. اهداف طرح تحت عناوین نوسازی و بهبود سد و شبکه وشمگیر و افزایش حجم مخازن از ۴۵ به ۸۲ میلیون مترمکعب بهبود و احیای اراضی شبکه از ۱۲۰۰۰ هکتار موجود به ۱۸۰۰۰ هکتار اولیه و کنترل سیلاب است.

علی‌رغم تصویب اعتبار نسبتاً مناسب توسط وزارت نیرو به مبلغ ۲,۴۰۰ میلیارد ریال و درج در لایحه بودجه سالیانه متأسفانه تخصیص این طرح مهم و حیاتی طی ۱۰ سال گذشته مبلغ ۱۰۰ میلیارد ریال بوده که کمبود تخصیص و طولانی شدن زمان بهره‌برداری و تحقق اهداف طرح علاج‌بخشی باعث بروز مشکلات و نارضایتی روستاییان شده است. از آنجایی که تسریع در روند بهره‌برداری مرحله‌ای طرح علاج‌بخشی جمعیت قابل ملاحظه‌ای از بهره‌برداران و کشاورزان منطقه را منتفع می‌کند اما کسی پاسخ به تخصیص اعتبارات نداد.

رونوشت برخی نامه‌ها در این زمینه به تربتی‌نژاد و هزارجریبی نماینده شهرستان گرگان و آق‌قلا ارسال شد و نکته قابل توجه این است که به این نامه هم پاسخی داده نشد.

همچنین در این باره دو سال پیش نامه‌ای در خصوص همکاری و هماهنگی در جهت اجرای عملیات علاج‌بخشی سد و شبکه وشمگیر و تأسیسات وابسته به آن به سرتیپ حاتمی وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ارسال شده است که آنها هم پاسخی ندادند.

در این نامه اعلام شده بود که عمدتاً آب این سد تحت پوشش وزارت دفاع است و در تأمین محصولات کشاورزی، دامی و طیور در کشور از قبیل تکثیر بذرهای استراتژی فعالیت قابل توجهی دارد و خواستار این شده بودند که در راستای اجرایی شدن پروژه‌ها اقدامات لازم را انجام دهند.

همچنین در مهر ۱۳۹۷ مناف هاشمی استاندار وقت نامه‌ای برای نوبخت رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور در خصوص طرح علاج‌بخشی سد وشمگیر ارسال کرد و تمام موضوعات به ریز در آن اعلام شد که پیش‌بینی اعتبار ۲۰۰ میلیاردی برای این طرح در لایحه بودجه ۹۸ می‌تواند بسیاری از مشکلات را برطرف کند اما پاسخی هم به این نامه داده نشده است.

همچنین در بهمن ۹۶ استاندار سابق گلستان نامه‌ای برای اردکانیان وزیر نیرو در خصوص تأمین اعتبار تکمیل عملیات علاج‌بخشی سد و شبکه وشمگیر ارسال کرد. در این نامه آمده است که باید برای علاج‌بخشی این سد ردیف بودجه در نظر گرفته شود و همچنین این سد دچار مشکلات کلیدی است و تسریع در روند بهره‌برداری و مرحله‌ای طرح وشمگیر به نفع کشاورزان منطقه خواهد بود اما به این نامه نیز پاسخی داده نشد.

بر اساس این گزارش، نرماب یکی دیگر از سدهایی که در صورت تکمیل می‌توانست جلوی بروز سیلاب‌های اخیر گلستان را بگیرد. سد نرماب ۸۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است و در صورت اراده وزارت نیرو دولت در سال ۹۷ آب‌گیری پشت این سد انجام می‌شد و بالغ بر ۱۵۰ میلیون مترمکعب آب در آن قرار می‌گرفت و دیگر این حجم آب به سمت آق‌قلا و سایر روستاها نمی‌رفت.

برای تکمیل سد نرماب ۳ هزار میلیارد ریال بودجه لازم بود که اگر این امر اختصاص می‌یافت مشکلات کمتر بود اما اختصاص این پول جزو اولویت‌های دولت نبود. در این باره نامه‌های زیادی به معاون اول رئیس جمهور، وزیر نیرو و سازمان برنامه و بودجه ارسال شد.

در اردیبهشت ۱۳۹۷ نامه‌ای از سوی مناف هاشمی به جهانگیری معاون اول رئیس جمهور در خصوص وضعیت سد نرماب ارسال شده است.

در این نامه عنوان شده است که سد نرماب به عنوان بزرگترین سد در استان گلستان علاوه بر تأمین آب صنعت و کشاورزی کمبود آب شرب حدود ثلث جمعیت استان را در قالب ۴ شهر و ۱۳۰ روستا در مناطق شرق و مرزی این استان را جبران می‌کند. این پروژه با استفاده از تسهیلات مالی بخش خصوصی داخلی از سال ۹۱ در حال اجرا است. پیمانکار و تأمین‌کننده تسهیلات مالی طرح قرارگاه خاتم‌الانبیاء بوده که تاکنون به صد درصد تعهدات خود در قرارداد تأمین مالی عمل کرده است.

در ادامه نامه آمده است: مطابق قرارداد و ضمانت‌نامه دولت بازپرداخت اصل و سود تسهیلات مالی فوق از سال ۹۵ آغاز و برای سال ۹۶ مبلغ ۱,۲۴۵ میلیارد ریال بابت بازپرداخت ارز و سود تسهیلات است که تاکنون تأیید نشده است. بارها این پروژه به دلیل عدم تأمین مالی به تعطیلی کشیده شد و با پیگیری استاندار منابع مالی خرد خرد تزریق شد و دوباره کارگاه فعالیت خود را آغاز کرد اما در نهایت مشکلات مالی پروژه زیاد بود و این سد در سال ۹۷ به بهره‌برداری نرسید.

در ادامه این نامه آمده است در خصوص افزایش اعتبار طرح سد نرماب در سال ۹۶ به مبلغ ۱,۵۰۰ میلیارد ریال علی‌رغم تمام پیگیری‌های به عمل آمده متأسفانه این مهم انجام نشده است.

در ادامه این نامه آمده است پیشرفت فیزیکی این پروژه نزدیک به ۸۰ درصد است و در صورت رفع مشکلات مالی طرح، آب‌گیری سد در پایان سال ۹۷ فراهم و در نتیجه تحقق مصوبه هیأت دولت یازدهم و وعده ریاست جمهور در سفر به استان گلستان در خصوص این سد عملی می‌شود به همین منظور خواهشمند است دستور فرمایید به جهت رفع بخشی از مشکلات مالی پروژه مذکور از طریق مبادی ذیربط در سال جاری نسبت به تأمین و تخصیص منابع لازم برای بازپرداخت ارز و سود تسهیلات سال ۹۶ جمعاً به مبلغ ۱,۲۴۵ میلیارد ریال اقدام شود.

همچنین نامه‌های متعددی به نوبخت معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان برنامه و بودجه ارسال شده است در این نامه آمده است سد نرماب به عنوان بزرگترین سد استان گلستان و اولین پروژه سدسازی از محل فاینانس داخلی کشور، با هدف تأمین آب شرب، صنعت و کشاورزی شرق استان گلستان برای جمعیت ۵۵۰ هزار نفر و ۱۸ هزار هکتار اراضی و همچنین کنترل سیل سه رودخانه بزرگ استان با استفاده از سرمایه‌گذاری بخش غیردولتی به روش فاینانس داخلی از سال ۹۱ در حال اجرا است و بر اساس برنامه زمانبندی باید در سال ۹۷ به بهره‌برداری برسد.

پیمانکار طرح (قرارگاه خاتم‌الانبیاء) تعهدات مالی خود را طی سال‌های ۹۱-۹۷ صد درصد انجام داده و بالغ بر ۳/۱۷۰ میلیارد ریال (۸۵ درصد مبلغ قرارداد) هزینه کرده است و باید دولت الباقی پول را پرداخت کند.

پروژه سد نرماب تنها طرح کشور است که از محل فاینانس داخلی استفاده می‌کند که در صورت تأمین اعتبار به یکی از اولویت‌های سیاست دولت تدبیر و امید در راستای تأمین منابع مالی جدید خدشه وارد خواهد کرد.

در بهمن ۹۶ نامه‌ای نیز به نوبخت معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور در خصوص تأمین هزینه‌های سد نرماب ارسال شد.

همچنین در بارندگی‌های سال ۱۳۹۵ که منجر به سیلاب شده بود مردم روستای جنگل ده پایین با ادوات پیمانکار از سیل نجات یافتند و با تکرار بارش قطعاً موجب بروز خسارت مالی و جانی جبران‌ناپذیر می‌شود.

بر اساس این گزارش، در تاریخ ۲۲ مهر ماه ۹۷ نامه‌ای دیگر به نوبخت معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان برنامه و بودجه ارسال می‌شود. در این نامه آمده است احداث سد نرماب از سال ۱۳۹۱ آغاز شده است و بر اساس برنامه باید در سال ۹۷ به بهره‌برداری برسد.

پیمانکار تعهدات خود را انجام داده است. از آنجایی که برابر ضمانت‌نامه باید بازپرداخت‌ها انجام می‌شد مشکلاتی ایجاد شده است و پروژه در آستانه توقف است. لذا در خصوص تأمین هزینه‌ها اقدامات لازم صورت گیرد.

همچنین در تاریخ ۲۷ فروردین ۹۷ مناف هاشمی استاندار وقت گلستان نامه‌ای با عنوان تخصیص صد درصد اعتبارات سال ۹۷ سد نرماب برای نوبخت معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان برنامه و بودجه ارسال کرد و خواستار تخصیص اعتبار شد و این نامه نیز بی‌پاسخ مانده است.

بر اساس این گزارش نامه‌نگاری‌های فراوانی با وزرا رئیس سازمان برنامه و بودجه و.... در خصوص وضعیت بحرانی گلستان صورت گرفته بود اما تمام نامه‌ها بی‌پاسخ ماند و آب کل استان را گرفت. همچنین جلوگیری از جنگل‌خواری‌های دهه‌های گذشته در استان می‌توانست جلوی سیلاب‌های اخیر که باعث بی‌خانمان شدن هزاران نفر شد را بگیرد اما جنگل‌خواری‌ها و تجاوز به حریم رودخانه‌ها همچنان ادامه دارد و کسی پاسخگو نیست.