تونل رسانه‌ای حماس از قلب غزه تا اعماق افکار عمومی جهان

به گزارش حلقه وصل: نورنیوز نوشت: به ۶ ماهه شدن جنگ خونبار رژیم اسراییل با مردم غزه، یک هفته بیشتر نمانده است؛ ۶ ماهی که از تلخ ترین مقاطع در تمام تاریخ معاصر جهان است و نصاب تازه ای از خشونت و کشتار غیرنظامیان را رقم زده است. آنچه در این ۶ ماه گذشت آوارگی نزدیک به دومیلیون شهروند فلسطینی، قتل عام بیش از ۳۲ هزار نفر و مصدومیت ۱۰۰ هزار تن از مردم بی پناه باریکه غزه بوده است. حجم قابل اعتنایی از این ارقام هولناک را زنان و کودکان و کهنسالان تشکیل می دهند. به این اعتبار برای نامگذاری آنچه در غزه می گذرد استفاده از تعبیر تراژدی انسانی کاملا موجه و معتبر است.

 اکنون جامعه جهانی ابعاد دهشتناک این تراژدی را به خوبی می شناسد و علی رغم میل سیاستمداران جنگ طلب و حقیقت ستیز، خیابان های بزرگ ترین شهرهای جهان را از منتهی الیه شرق آسیا تا کرانه های غربی اروپا و از شمالی ترین شهرهای بزرگ آمریکا تا جنوبی ترین سکونتگاه های آسیا به صحنه شورمند و شوق آفرینی از همدردی با مظلومان غزه و محکومیت غاصبان سفاک صهیونیست تبدیل کرده است.

رسانه، خاکریز دوم جنگ 

این همدلی و همسخنی انسانی، حاصل روشنگری های رسانه ای در سطوح گوناگون بوده است. رسانه ها همپای رنج آوارگان و ستمدیدگان فعالیت کردند و راویان اثرگذاری برای تراژدی غزه بودند. درواقع، خاکریز دوم این جنگ، عرصه رسانه بود. هرچند برخی از اَبَررسانه ها در رقابت خبری، به پیچیده ترین ترفندها و شگردهای ارتباطی متوسل شدند تا جای ظالم و مظلوم را عوض کنند اما واقعیات کف خیابان در سراسر جهان نشان داد که با ظهور انسان رسانه ها، دیگر دستکاری در واقعیت، و مهندسی افکار عمومی پروژه ای آسان نیست.

شهروندانِ بی یونیفورم و آماتور، با دوربین های موبایل غیرحرفه ای خود، هنگی از سربازان جنگ رسانه ای را شکل دادند که توانست سرنوشت میدان را عوض کند. علاوه بر انسان رسانه ها که نقشی بی بدیل در انتقال واقعیت داشتند ابررسانههایی نظیر الجزیره و المیادین، هم در جنگ روایت ها، رقبای خود را مقهور کرده و تصاویر مستندی از تمامیت میدان جنگ به جهانیان عرضه کردند.

حاصل این جنگ رسانه ای البته شهادت ۱۳۶ خبرنگار و فعال رسانه ای از پایگاه های مختلف اطلاع رسانی بود. به این اعتبار، علاوه بر جنگ نظامی، باید از میدان جنگ رسانه ای یا خاکریز دوم جنگ در معرکه غزه نیز سخن گفت و در کنار کالک های عملیات نظامی از نقشه های عملیات رسانه ای نیز رونمایی کرد.

تنش، درگیری و جنگ برای رسانه ها موهبتی حرفه ای به شمار می آیند! میان اهل خبر مشهور است که درگیری، آدرنالین رسانه است که هیجان و ضربان را بالا می برد؛ و هرچه سطح درگیری و منازعه بالاتر باشد هیجان ها افزایش پیدا می کند. به این اعتبار، رسانه های رسمی، علاقه ای حرفه ای به نفس جنگ و درگیری و تنش دارند. ابررسانه ها از جنگ، یک تفنن و سرگرمی می سازند و در دل این سرگرمی پیامهای مورد نظر خود را می گنجانند و به مخاطب القا می کنند. 

از سوی دیگر، جنگ و شرایط جنگی، نه تنها عرضه اخبار را افزایش می دهد بلکه تقاضای خبر را هم بالا می برد. گفته اند که جنگ خلیج فارس، مخاطبان سی ان ان را تا ۱۰ برابر افزایش داد. با توجه به این دو واقعیت مهم، به مجرد شعله ورشدن آتش جنگ در غزه، تمام رسانه ها اسب خود را هی کردند تا در این میدان پرخبر، بهترین جا و مرغوب ترین موقعیت مکانی را برای تدوین روایت خود پیدا کنند.

جدال انسان رسانهها با اَبَررسانه ها

 رسانه های تحت نفوذ صهیونیسم، طبعا بسته بندی های خبری و تحلیلی خود از کشتار مردم غزه را در قالب بازنمایی جنگ با تروریسم فراهم کردند اما این ابررسانه ها توگویی در محاسبات خود جایی برای انسان رسانه ها باز نکرده بودند. انبوهی از داده های خبری و تصویری مردمی و غیرحرفه ای، شبکه های اجتماعی و فضای مجازی را به تسخیر درآوردند و بازنمایی های ابررسانه های طرفدار رژیم اسراییل را بی اعتبار کردند. ابررسانه هایی مثل الجزیره، المیادین و حتی سی ان ان و در مقاطعی بی بی سی، هم نتوانستند از ظرفیت این داده های خبری و تصویری غیرحرفه ای استفاده نکنند. 

حاصل این تعقیب و گریز رسانه ای، آگاهی شهروندان جهان به واقعیت های جنگ غزه و خشونت های خونباررژیم اسراییل بود. درست است که در خلال جنگ ۶ ماهه اسراییل با غزه، روایت اول از آن الجزیره بود اما باید به این نکته توجه داشت که نیروهای فلسطینی طرفدار حماس، با سازماندهی و جمع آوری داده های خبری و تصویری انسان رسانه ها بسیار موفق عمل کردند و توانستند از یکسو آنها را مستقیما در شبکه های اجتماعی منتشر کنند و از سوی دیگر با ارسال این داده ها به ابررسانه هایی مثل الجزیره و المیادین و برخی دیگر از خبرگزاری ها، به طور غیرمستقیم خوراک خبری مستندی در اختیار آنها قرار دهند. به این اعتبار قهرمان جنگ رسانه ای غزه، تاکنون انسان رسانه هایی اند که رأسا و یا با تغذیه ابررسانه ها راوی حقایق بوده اند.

 هوشمندی فلسطینی ها در استراتژی رسانه ای

 استراتژی هوشمندانه فلسطینی توانست تکنولوژی رسانه به عنوان یک فراورده غربی را به استخدام خود در آورد. چه بسا در فکر پدیدآورندگان اروپایی و آمریکایی این تکنولوژی، این تصور بود که با ابداع چنین ترفندها و مهارت هایی می توانند سلطه جویی اقتصادی و سیاسی خود را این بار در سطح ذهن شهروندان سایر ملل استمرار دهند. حماس در جنگ رسانه ای خود، همان تکنولوژی را به غنیمت گرفت و به سود خود مصادره کرد و با مهندسی معکوس، از آن به نفع مردم غزه بهره برد.

نکته مهم دیگر این بود که حماس و طراحان رسانه ای اش، تنگه احد در جبهه رقیب را شناسایی کردند و از میانبری کمترشناخته شده، جنگ را به پشت جبهه کشاند و افکار عمومی جهانیان و مشخصا کشورهای حامی اسراییل را برانگیخت. اکنون چند ماه است که در سایه این استراتژی، شهرهای بزرگ در کشورهایی که به طور سنتی حامیان راهبردی تل آویو به شمار می آیند، صحنه تظاهرات پرشور مردم علیه سیاست های حمایتی کشورها از اسراییل اند. حماس با این ترفند هوشمندانه، انگار توانست یکی از همان تونل های اسرارآمیز و معمایی خود را در عالم ذهنی مردم جهان حفر کند و تصویر خشونت های وحشیانه صهیونیست ها را از طریق همین تونل های مجازی به افکار عمومی دنیا برساند.

استراتژی رسانه ای فلسطینیان البته این درس بسیار مهم را خصوصا برای ما ایرانیان هم دارد که نباید نوآوری های تکنولوژیک را با سیاست های تنگ نظرانه ی مهار و محدودیت، کنار گذاشت. ابزارها و بسترهای فناوری مثل تلگرام و اینستاگرام و سایر شبکه های فضای مجازی، به شرط آنکه با تولید محتواهای هوشمند و هدفمند تغذیه شوند می توانند بسیار مؤثر و کارآمد باشند. رسانه ها فقط کارکرد دفاعی و پدافندی ندارند. می توانند ماهیت آفندی و ضربتی هم داشته باشد.

تلاش انسان رسانه های فلسطینی و نیز جدیت و هوشمندی ابررسانه های حاضر در میدان غزه نشان داد که سرمایه گذاری روی تولید محتوای هدفمند می تواند سرنوشت جنگ را عوض کند.