5 اثری که باید برای شناخت امام موسی صدر بخوانیم

به گزارش حلقه وصل: «برای انسان گرد هم آمده‌ایم. انسانی که ادیان هم برای او آمده‌اند.» وقتی که این جمله معروف را می‌خوانیم و حتی گاهی می‌شنویم از «امام موسی صدر» است. سید موسی صدر (زاده ۱۴ خرداد ۱۳۰۷ش در قم)، از عالمان و اندیشمندان شیعه در عرصه فرهنگی و سیاسی است که پس از هجرت از ایران به لبنان، مجلس اعلای شیعیان لبنان و جنبش امل را تأسیس کرد و رهبری فکری و سیاسی شیعیان این کشور را عهده‌دار شد.

او در ۹ شهریور ۱۳۵۷، طی سفری رسمی به لیبی به دعوت معمر قذافی، ناپدید شد. بسیاری گزارش‌ها حاکی از قتل او در همان زمان توسط قذافی است، ولی گزارش‌هایی نیز در دست است که او کشته نشده و در زندان‌های لیبی بوده است. پس از سقوط معمر قذافی نیز هیچ گزارش رسمی جدیدی از وضعیت او به دست نیامد.

در ادامه می‌خواهیم به مناسبت چهل و پنجمین سال از ربایش امام موسی صدر و ۲ همراهش به برخی از آثار وی که به همت مؤسسه‌ امام موسی صدر جمع آوری و منتشر شده است بپردازیم.

رهیافت‌ های اقتصادی اسلام

«رهیافت‌های اقتصادی اسلام» سومین جلد از مجموعه کتاب‌های «درقلمرو اندیشه امام موسی صدر» است که شامل مقالات و گفتارهای امام موسی صدر درباره اقتصاد است.

فصل نخست مجموعه مقالات فارسی امام موسی صدر است که به قلم وی در مجله مکتب اسلام به چاپ رسیده است، مجله‌ای که او با جمعی از دیگر حوزویان تأسیس کرده بود و در نوع خود حرکتی بدیع در تاریخ حوزه‌های علمیه به شمار می‌آید. این مقالات در شماره‌های نخستین مجله در سال ۱۳۳۷ و ۱۳۳۸ به چاپ رسیده است.

فصل دوم گفتارهای اقتصادی امام موسی صدر در لبنان است. بخش عمده این فصل، درس‌گفتارهای وی برای اعضای ارشد جنبش امل است. امام موسی صدر در این درس‌گفتارها بر آن بود تا کادرهای جنبش امل را با روح احکام اسلام آشنا کند. از این رو، بخشی از این درس‌ها را به مباحث اقتصادی اختصاص داد.

تاریخ تقریبی این گفتارها سال‌های (۱۹۷۵ تا ۱۹۷۸) ۱۳۵۴ تا ۱۳۵۷ است. اما مقاله «دین و کارگر» متن سخنرانی امام موسی صدر در کلیسای الأیقونه العجائبیه به مناسبت روز جهانی کارگر است.

فصل سوم کتاب نیز دو مقاله جامعه‌شناختی ـ اقتصادی است، که در یکی مسأله اختلاف طبقاتی و راه‌حل اسلام برای آن و در دیگری مبحث عدالت اقتصادی و اجتماعی بررسی شده است.

سفر شهادت؛ گفتارهایی درباره واقعه عاشورا

اثر دیگری که می‌خواهیم از سیدموسی صدر معرفی کنیم «سفر شهادت» است. این اثر حاوی سخنرانی‌ها و پیام‌ها و مقالات امام موسی صدر درباره واقعه عاشورا و جلد هفتم از مجموعه «درقلمرو اندیشه امام موسی صدر» است.

امام موسی صدر از درس‌های این واقعه برای حل مشکلات جامعه و انسان‌سازی و تربیت انسان بهره‌ها برده و از این فرصت و این اقدام امام سوم درس‌آموزی کرده و از آن برای راست کردن کژی‌ها استفاده کرده است.

بی‌شک، واقعه عاشورا در شمارِ مهم‌ترین حوادثِ تاریخ اسلام است. این واقعه را می‌توان از ابعاد مختلف بررسی کرد و از آن‌ درس‌ها آموخت. این پرسش که چرا امام حسین(ع) حج را نیمه‌تمام رها کرد و هدفِ او از حرکت به سوی عراق چه بود، یکی از مسائل مهمِ در خورِ پژوهش است.

امام صدر در این گفتارها به تبیین هدف امام حسین از این حرکت و آسیب‌شناسی سوگواری و هدف از سوگواری‌ها پرداخته و گفته است که چرا به سوگ می‌نشینیم.

او همچنین به نقش زنان و به ویژه، حضرت زینب در این واقعه پرداخته است. در واقع، این گفتارها بررسیِ چهار مسأله پیش‌گفته است.

امام موسی صدر در سخنانش بارها به خطبه آتشین حضرت زینب(س) در کاخ یزید اشاره کرده است. به همین سبب متن عربی و ترجمه این خطبه به پیوست کتاب آورده شده است. خطبه حضرت زینب از کتاب لهوف و با ترجمه استاد محمد محمدی‌اشتهاردی در بخش پیوست آمده است.

حدیث سحرگاهان

البته «حدیث سحرگاهان» پنجمین جلد از مجموعه «درقلمرو اندیشه امام موسی صدر» و مجموعه گفتارهای تفسیری است که سحرهای ماه مبارک رمضان در رادیو لبنان بیان شده است.

این سخنرانی‌ها در سال‌های پایانی حضور امام در لبنان ایراد شده و به نوعی عصاره اندیشه و فکر امام در زمینه‌های مختلف دینی و اجتماعی و انعکاس و خلاصه معرفت وجودی وی است.

این کتاب شامل ۲ بخش است که بخش نخست تفسیر آیات برگزیده‌ای از سوره‌های بلند قرآن کریم است که به صورت موضوعی تقسیم بندی شده است. بخش دوم نیز تفسیر برخی از سور قصار قرآن کریم است. این تفاسیر با زبانی ساده و قابل فهم بیان شده است که افراد با هر سطحی از علم و دانش از مطالب آن بهره‌مند می‌شوند.

کتاب حدیث سحرگاهان ترجمه «احادیث السحر» است که سال ۱۹۹۹ در بیروت منتشر شده و افزون بر مطالب آن، حدود ۲۰ بخش از متون نو یافته در ترجمه فارسی گنجانده شده است.

«انسان آسمان»؛ نگاهی ویژه و نو به امیرالمؤمنین

امام موسی صدر نیز نگاهی ویژه به مسائل مختلفی، همچون زندگی و شهادت امیرالمؤمنین، ویژگی‌های فردی و اخلاقی ایشان، واقعه غدیر، مفهوم ولایت و وظایف و مسئولیت‌های شیعیان دارد که در اثری به نام «انسان آسمان» گردآوری شده است.

مطالب این کتاب را می‌توان به سه بخش تقسیم کرد:

بخش اول، مجموعه‌ گفتارهای امام موسی صدر به مناسبت ولادت امیرالمؤمنین، بخش دوم، سخنان ایشان درباره واقعه غدیر و ولایت حضرت علی(ع) و بخش سوم، مطالبی است که امام موسی صدر به مناسبت شهادت حضرت بیان کرده‌ است.

با توجه به اینکه تاریخ برخی از سخنرانی‌های امام موسی صدر مشخص نبوده است، ترتیب مطالب کتاب بر اساس همین سه بخشِ «ولادت»، «غدیر» و «شهادت» در نظر گرفته شده است.

به جز گفتار «علی موحد بود و بس» که سخنرانی امام موسی صدر به زبان فارسی در تیمچه بازار کاشان است و پیش از این، در کتاب نای و نی منتشر شده و سخنرانی «شأن امت و سرنوشت آن»، دیگر مطالب این کتاب برای نخستین بار منتشر می‌شود.

در پیوست کتاب انسان آسمان نیز تصاویر دست‌نوشته‌ای از امام موسی صدر درباره امام علی(ع) آمده که ترجمه آن با عنوان «علی علیه‌السلام در چند سطر» در ابتدای کتاب منتشر شده است.

چطور با سیره تربیتی سیدموسی صدر آشنا شویم؟

البته اثر دیگری هم از نشر علمی فرهنگی منتشر شده است که سیره تربیتی امام موسی صدر می‌پردازد. کتاب «فلسفه تربیتی امام موسی صدر» نوشته معصومه عبدلی است. این کتاب مشتمل بر چهار فصل است و با مقدمه خسرو باقری آغاز می‌شود. در فصل اول به مبانی انسان‌شناسانه امام موسی صدر پرداخته شده و بر دو مبنای شاخص در اندیشه صدر یعنی انسان محوری و اجتماع محوری تأکید می‌شود و ویژگی عمل‌گرایی صدر به نحوی مفصل مورد بحث قرار می‌گیرد.

در فصل دوم شاخصه‌های مهم رفتاری صدر یعنی هویت‌بخشی به شیعیان، همزیستی مسالمت‌آمیز با دیگران و وحدت‌طلبی مطرح شده و به روش‌های تربیتی صدر در تحقق این ویژگی‌ها اشاره می‌شود.

در فصل سوم به فلسفه تربیتی صدر پرداخته شده و بر اساس آنچه که از مبانی فکری صدر در فصل اول و شاخصه‌ها و روش‌های تربیتی او در فصل دوم آمده است، مبانی و اصول و روش‌های تربیتی برای نظام تعلیم و تربیت تبیین می‌شود.

در فصل چهارم نیز جمع‌بندی و نتیجه‌گیری از مباحث فوق ارائه می‌شود.