بررسی مسأله زنان در بازسازی انقلابی ساختار فرهنگی

حلقه وصل: نشست هم‌اندیشی با موضوع «بازطراحی ساختارهای فرهنگی کشور»، با حضور حجت‌الاسلام محمد قمی، رئیس سازمان تبلیغات اسلامی، عاطفه سعیدی‌نژاد، مدیرکل امور بانوان سازمان تبلیغات اسلامی و جمعی از بانوان فرهیخته در ساختمان مرکزی سازمان تبلیغات اسلامی برگزار شد.

حجت‌الاسلام قمی در ابتدا در رابطه با موضوع این نشست گفت: موضوع گفتگو در راستای تأکیدات رهبر معظم انقلاب اسلامی بر ضرورت ایجاد تحول فرهنگی است که البته واقعیت‌های میدانی هم ضرورت پرداخت‌های اینچنینی فریاد می‌زند. درواقع به طور خاص، رهبر معظم انقلاب اسلامی در حوزه فرهنگ، از بازسازی انقلابی ساختار فرهنگ به‌عنوان ضرورت سخن گفتند نه از یک اصلاح و ویرایش و یکی از مهم‌ترین مسأله‌ها که در این بازسازی باید جدی گرفته شود، و در جبران کوتاهی‌های تاریخی به آن بپردازیم، مسأله بانوان است. در این راستا هم در رابطه با اینکه بانوان در بازسازی انقلابی ساختار فرهنگ و تحولاتی که باید رقم بخورد چه نقشی دارند؟ و هم اینکه به خود مسأله زن و مسائل مرتبط در این بازسازی چگونه باید نظر شود؟ باید فکر کرد.

وی اظهار کرد: بحث فقط روی ساختار سازمانی نیست، بحث این است که درباره تحولات پیش روی انقلاب اسلامی، جایگاهی که در تفکر مکتب امامین انقلاب است، چگونه قرار است به منصه ظهور برسد و تفاوت متنابه در حوزه فرهنگ با جدی گرفتن و نقش‌آفرینی بانوان رقم بخورد.

رئیس سازمان تبلیغات اسلامی افزود: در جلسات مهندسی فکری و جلسات اتاق فکر، اعتراض خود را نسبت به موضوع جدی نگرفتن انتساب بانوان به عنوان اعضای حقیقی اعلام کرده‌ام مبنی بر این که از ظرفیت این همه جماعت بانوان فرهیخته انقلاب فرهنگی باید استفاده شود.

وی با بیان اینکه دغدغه حول موضوع فرهنگ است که در ابعاد کلان نظام باید به آن نگاه شود، گفت: ما در سازمان تبلیغات اسلامی تصمیم گرفتیم جلساتی را با حضور بانوان صاحب فکر و سخن برگزار کنیم، شاید خروجی این جلسات این باشد که پیشنهادات و نظرات به نهادهای بالادستی عرضه شود و جمع فرهیخته بانوان ضرورت‌های روی زمین مانده در حوزه فرهنگی را از این نهادها مطالبه کنند و در صورت استمرار در نظر است این جلسات از فضای تشریفاتی، زینتی و مباحثات بی‌حاصل فاصله بگیرد و خروجی داشته باشد. ما طبیعتاً به یک تصویر درست و بایسته و نحوه اجرایی کردن آن تصویر در اهتمام نظام اسلامی به مسأله بانوان به طور خاص در حوزه فرهنگ سخن می‌گوئیم و سطح بحث در سطح راهبردی است و درباره عملیات و اجرا و جزئیات کاری بحث نمی‌کنیم. از هرکدام از شما بانوان فرهیخته انتظار می‌رود در سطوح خوبی، حرف رو به جلو و طرح پیش‌برنده آماده و ارائه کنید، امید است منشأ فایده و برکت باشد.

ضرورت شکل‌دهی حلقه‌های میانی

عاطفه سعیدی‌نژاد، مدیرکل امور بانوان سازمان تبلیغات اسلامی در رابطه با ضرورت برگزاری این نشست گفت: هدف از جلسه‌ای که با عنوان بازطراحی فرهنگی شکل پیدا کرده، این است که در رابطه با چگونگی این بازطراحی صحبت و همفکری کنیم. درواقع این بازطراحی از جنس شدن است، اینگونه نیست که طراحی صورت پذیرد و بقیه اجرا کنند، ما به یک فرایند برای بازطراحی نیاز داریم. همان فرایندی که در مسیر نظام اسلامی، انقلاب اسلامی، دولت اسلامی و جامعه اسلامی تا تمدن اسلامی پیش رو داریم. این مسیر قرار است مبتنی بر پیشرفت ایرانی اسلامی رقم بخورد.

وی اظهار کرد: مؤلفه‌ای که رهبر معظم انقلاب اسلامی در مسیر پیشرفت مطرح کردند، شکل‌دهی حلقه‌های میانی است که به یک معنا فعال‌کردن ظرفیت مردم و به معنای دیگر، راهبری مردمی در حل مسائل اجتماعی و سیاسی و فرهنگی است. روشن است که اگر قرار است این پیشرفت با حضور مردم در عرصه‌های مختلف رقم بخورد، یکی از مهمترین عرصه‌ها، عرصه‌های فرهنگی است و نقش بانوان مبتنی بر الگوی سوم در جریان‌های حل مسأله جایگاه ویژه‌ای دارد و امروز در بازطراحی باید به نوعی جایگاه بانوان را بازنشانی کنیم و نقش حرکت‌های زنانه را در حل مسائل مختلف فرهنگی و اجتماعی و نسبتی که با ساختارهای حاکمیتی دارد باید پیدا کنیم.

سعیدی‌نژاد افزود: برای اینکه از بحث‌های کلی عبور کنیم، شاید لازم باشد به سوالاتی در رابطه با اینکه چه مسیری را در این چهل ساله در حوزه فرهنگ پیموده‌ایم؟ گام دوم حوزه فرهنگ چیست؟ و اینکه آیا در فضای فرهنگی تمرکز لازم است یا نه؟ گام دوم حوزه فرهنگ قرار است روی چه چیزی تمرکز کنیم و تمرکز در این حوزه به چه معنا و روی چه مؤلفه‌ای است؟ و اینکه در دولت آقای رئیسی برای سال‌های آینده قرار است چه انتخابی صورت پذیرد؟ فکر کنیم. ما احتیاج به یک نظریه فرهنگی کارآمد داریم که بتواند پاسخگو باشد و قدرت توصیف و پیش‌بینی داشته باشد تا بتوانیم آینده‌پژوهی و آینده‌نگری نسبت به وضعیت فرهنگی و جریانات فرهنگی که امروز جامعه به آن نیاز دارد، داشته باشیم.

وی عنوان کرد: این جلسات قرار است فرصت و محفل گفتگویی باشد برای اینکه عزیزانی که در این جلسه حضور دارند، اثرگذاران جدی حوزه فرهنگ هستند و با نزدیک شدن ذهن‌ها و اراده‌هایی که در صحنه حضور دارند، می‌تواند منجر به اتفاقاتی شود که می‌تواند جریان انقلابی و تحولی ساختارهای فرهنگی کشور را ترمیم و تقویت کند.

متأسفانه نظام سیاسی ما مردانه است

زینب شریعتمدار، مشاور مدیر ستاد خواهران بنیاد خاتم الاوصیاء و مسئول بین‌الملل و فعال فرهنگی و اجتماعی با انتقاد از ندادن فرصت به بانوان برای ظهور و بروز در عرصه‌های مختلف فرهنگی و اجتماعی گفت: متأسفانه نظام سیاسی ما مردانه است و اگر قرار است، تفکر و تحولی صورت بگیرد، باید آقایان هم در جلسات هم‌اندیشی حضور داشته باشند، زیرا تجربه ثابت کرده، آقایان در مقام نظر ممکن است گاهی حضور بانوان را پذیرفته باشند، اما در مقام عمل تقلیل پیدا می‌کند.

وی با طرح این سوال که آیا ما دنبال این هستیم که خانم‌ها در نظام اندیشه‌ای اسلام انقلابی نقش‌آفرینی کنند؟ یا ناخواسته و نادانسته متأثر از جریان زنانه و فضای حاکم این کار را انجام می‌دهیم؟ گفت: رهبر معظم انقلاب اسلامی در مسأله زنان می‌فرمایند: «هر چه از نظام غربی دارید، دور بریزید و مطابق نظام اسلامی ساختار را شکل دهید.» بنابراین در این زمینه باید مراقب باشیم که دچار زن‌زدگی نشویم، زیرا هرجایی از تاریخ را که نگاه می‌کنیم، بانوان مؤثر را با نقش خانوادگی می‌بینیم، بنابراین طراحی‌ها باید خانواده‌محور باشد.‌

شریعتمدار افزود: در آموزش‌های حکمرانی هیچ وقت چنین تفکیکی وجود نداشته که ساختار بانوانه داشته باشیم. به‌نظر می‌رسد در آموزش‌های حکمرانی باید آموزش‌های تخصصی برای ارتقای سطح علمی بانوان داشته باشیم.

وی معتقد است، نقش بانوان را نه در کنار نقش آقایان بلکه باید به عنوان نقش کلیدی بدانیم، زیرا کلید فرهنگ به دست بانوان است، بنابراین برنامه‌های میان‌مدت و بلندمدت نیاز است.

زهرا جلولی، بنیانگذار و دبیر باشگاه سلامت بانوان مهاد با بیان اینکه کار فرهنگی، بیشتر به حوزه زنان مربوط است، گفت: آنچه باید انجام شود، این است که بازتعریفی از این نقش داشته باشیم و این موضوع باید تبدیل به گفتمان شود که حضور بانوان نیاز و در مواقعی مراجعه به حضور آقایان است.

وی افزود: اصلاح ساختار را باید فریضه بدانیم، یعنی هم خودمان و هم مجموعه‌ای که قرار است، پشت این جریان قرار گیرد، باید به صورت جدی برنامه‌ریزی داشته باشد. نکته بعد این‌که برای ایجاد ساختار جدی در حوزه بانوان نیاز به طراحی و اجرا داریم؛ یعنی کار باید عمق داشته باشد و ساختاری باشد که قابل توسعه و ارتقا باشد و بتواند حضور بانوان در حلقه‌های میانی را میسر کند و جایگاه تعریف کند.

جلولی عنوان کرد: باید عزم جدی برای بازطراحی همه ساختارهای فرهنگی وجود داشته باشد و حضور آقایان برای پشتیبانی ضروری است و باید حضور جدی و عزم راسخ برای حمایت از بانوان داشته باشند و بر وجود مؤثر آنها صحه بگذارند و نکته آخر اینکه باید حضور هسته‌های میانی و مسأله‌محور را در این ساختار در نظر بگیریم که بدون این‌ها نه طراحی کارآمد خواهد بود و نه مسائل حل خواهد شد.

آزاده نیاز، دانشجوی دکترای مطالعات زنان، استاد دانشگاه گفت: به نظر می‌رسد آنچه باید دغدغه ما باشد تا از پرداخت‌های شعارگونه نسبت به بحث زنان خارج شویم، مشخص کردن تکلیف جمهوری اسلامی با حضور زنان در اجتماع است. مواجهه سکولار نسبت به حضور زن ما را دچار سردرگمی کرده که یا مجبوریم دنبال سهم‌خواهی باشیم و یا سیاهی لشکر از بانوان جمع می‌کنیم، بدون اینکه ذره‌ای از ملاحظات زنانه را در نظر داشته باشیم و آنها معمولاً پیاده‌نظام طرح‌ها هستند.

وی اظهار کرد: واقعیت این است که نمی‌دانیم الگوی سوم زن چه می‌گوید. به عنوان مثال در مورد حلقه‌های میانی سخن می‌گوئیم و زنان را به عنوان پیشران در جنبش‌ها مطرح می‌کنیم، اما در عمل ارکان جمهوری اسلامی نسبت به این موضوع مشخص نیست. باید مواضع تغییر ساختار فرهنگی مشخص شود. شاید باید از اندیشمندان بخواهیم در بازطراحی‌های فرهنگی به ما کمک کنند.

نیاز در پاسخ به سوال مدیرکل امور بانوان سازمان تبلیغات اسلامی مبنی بر اینکه اگر واقعاً درست الگوی سوم را بفهمیم به یک جنس حرکت‌های زنانه می‌رسیم؟ گفت: باید الگوی سوم را تعریف کنیم. متأسفانه تاکنون اینگونه بوده که اگر می‌خواهیم نقش بانویی را جدی بگیریم، او را به سمت مشاور رئیس منصوب می‌کنیم و اینجاست که تکلیف موضع ما در این موضوع مشخص نیست. در ساختارهای مردانه که شکل گرفته راحت‌ترین اتفاق، استفاده از حضور بانوان به عنوان مشاور است. موضع نیاز به حضور مکمل زنان باید تحلیل و برنامه‌ریزی و از حالت تزئینی خارج شود. نکته این‌جاست که وقتی مقام توصیف خوبی نداشته‌ایم، نمی‌توانیم مقام تجویز خوبی داشته باشیم.

نگاهمان را به حوزه تعلیم و تربیت تغییر دهیم

صدر، معاون پژوهشی کتابخانه ملی با تأکید بر اینکه باید نگاهمان را به حوزه تعلیم و تربیت تغییر دهیم، گفت: وقتی همیشه نگاه برنامه‌های توسعه‌ای به آموزش و پرورش، نگاه وبال و وصله‌ای است، شما نمی‌توانید از احکام برنامه توسعه هفتم صحبت کنید که تنها چهار حکم آن مربوط به حوزه فرهنگ است. غیر از اینکه از لحاظ کمی این ضعف وجود دارد، از لحاظ کیفی نیز کلاً این چهار برنامه تا در برنامه‌های دیگر مضمحل می‌شود.

وی افزود: برنامه باید بر اساس فرهنگ نوشته شود نه بر اساس توسعه که فرهنگ بر آن وصله نچسب باشد، وقتی برنامه را فارغ از فرهنگ می‌نویسید با فرهنگ تشریفاتی مواجه می‌شوید. حال باید بررسی شود که آیا برای عبور از این اتفاق، گامی برداشته شده؟

معاون پژوهشی کتابخانه ملی بیان کرد: در حوزه زنان ما نیازمند این هستیم که نگاه زنانه به عنوان نگاهی که خالق عالم در تکمیل نگاه مردانه طراحی کرده در ارکان حکمرانی وارد کنیم. اگر خانواده جایی است که زن و مرد مکمل همدیگر هستند، این دقیقاً در عرصه سیاستگذاری باید وارد شود؛ یعنی در جلسات باید بانوان و آقایان با هم فکر کنند تا برنامه‌ریزی درست داشته باشیم. بنای خانواده و عالم بر زوجیت است و نگاه کلی‌نگر و زیبایی‌شناسانه اجتماعی باید در کنار هم شکل گیرد.

وی عنوان کرد: وقتی درکی از اینکه تعلیم و تربیت، امری زنانه است، نداشته باشیم، نمی‌توانیم با تغییرات نوبه‌نوی نسل‌ها مواجهه داشته باشیم. این قابلیت و توانمندی در وجود زن نهاده شده که می‌تواند چند فرزند را با خلقیات متفاوت مدیریت کند.

صدر تصریح کرد: مدیریت اجتماعی قرار نیست کار زنان باشد، اما در اتاق فکرها و هیئت اندیشه‌ورز به نگاه مکمل زن نیاز است که همفکری صورت گیرد. به عنوان مثال اگر در بسیج دانشجویی، فرمانده بسیج دانشجویی این را فهم کرد و بستر را فراهم کرد که بانویی در برنامه‌ریزی‌ها حضور داشته باشد، شاهد موفقیت در برنامه‌ها خواهیم بود.

به اعتقاد وی، اگر قرار است باز طراحی در حوزه فرهنگ انجام دهیم، باید روی فرهنگ‌سازی نگاه امامین انقلاب کار کنیم. اگر نگرش‌ها درست شود، بانوان از فاز سهم‌خواهی گذر می‌کنند و به صحنه‌ای می‌رسند که با یکدیگر فکر می‌کنند و تصمیم می‌گیرند.

صدر عنوان کرد: فضای غرب روی رهبری زنان با نگاه غربی خود کار می‌کند، باید ببینیم در عرصه تربیت هنری، سیاسی، اجتماعی، تربیتی و … چه جایگزینی برای رهبری غربی داریم. در این راستا حتماً نیازمند هستیم طراحی بلندمدت تدریجی داشته باشیم. نمی‌توانیم از الگوی اشتغال صحبت کنیم و بگوییم زنانگی، مادری و همسری حفظ شود، باید متناسب با نگاه امامین انقلاب که از بطن کنشگری حضرت زهرا (س) و حضرت زینب (س) استخراج و تئوری‌پردازی کردند، الگوها را بازتعریف کنیم.

زهرا عبدالعلیان، فعال فرهنگی و اجتماعی معتقد است، در خیلی از مسائل که در حوزه زنان با مشکل مواجه می‌شویم به ارائه الگوی ما از احکام و اسلام برمی‌گردد. خیلی اوقات زنان می‌خواهند در زمینه‌های مختلف حضور فعال داشته باشند، اما با گزاره‌هایی مواجه می‌شوند که پشیمان می‌شوند. یکی از تغییرات که باید اتفاق بیافتد این است که نگاه حوزه و روحانیت به زن باید تغییر کند.

وی اظهار کرد: در مباحث برخی روحانیون در سخنرانی‌ها با شعارهایی مواجه می‌شویم که در عمل اجرا نمی‌شود و گاهی احکام نامعلوم برای بانوان وضع می‌شود که بن‌بست ایجاد می‌کند.

عبدالعلیان با بیان اینکه موضوعات کلی دور از دسترس امروز مطرح می‌شود، افزود: سیستمی که از اسلام برای بانوان تعریف کردیم، تماماً سلبی بوده و به‌گونه‌ای نبوده که حضور زنان جدی گرفته شود. در این راستا حوزه به‌عنوان نهادی که قرار است مبانی اسلام در مورد زنان را ارائه دهد، باید تغییر اساسی در مورد نگاه زن داشته باشد و گفتمانش امروزی باشد.

زهره خوارزمی، عضو کمیته آموزشی دانشکده مطالعات جهان معتقد است که اقدام به ما هو اقدام در جهان امروز اولویت دارد، یعنی تو همان‌قدر که هستی، هستی، پس می‌توانی تغییری ایجاد کنی، بنابراین فرهنگ از همه افراد در همه سطوح می‌تواند تأثیر بپذیرد. وقتی در مورد ساختارهای فرهنگی صحبت می‌کنیم و به نوعی ساختاری به فرهنگ نگاه می‌کنیم، ممکن است ساختارها تغییر کند، اما نتوانیم تحولی ایجاد کنیم.

وی با تأکید بر اینکه فرهنگ باید از پایین به بالا ساخته شود، اظهار کرد: وقتی در جلسات در مورد مهندسی فرهنگی صحبت می‌کنیم، گویی قرار است ما فرهنگ را بسازیم در حالی که سالهاست دارند روی این موضوع کار می‌کنند و الان هنر ما می‌تواند این باشد که به آنها برسیم. به جایی مثل سازمان تبلیغات به نظرم شتاب دهنده به گفتمان انقلاب اسلامی است و نکته مهم دیگر که باید مد نظر قرار گیرد این است که از حضور مدیران فرهنگی جوان در عرصه‌های مختلف بهره‌مند شویم.

مرضیه شکوری، فعال فرهنگی و اجتماعی، دارای مدرک دکترای فقه خانواده به دو مسأله مهم در حوزه ساختارهای فرهنگی اشاره کرد و گفت: مسأله نخست این است که ما طیف جوان نباید پای خود را جای پای قدما قرار دهیم که به آسیب‌های کلان می‌پرداختند، بلکه باید در حوزه جز به موضوعات بپردازیم و نکته دیگر ظرفیت‌هایی است که در سازمان تبلیغات وجود دارد اعم از مبلغات که در هیچ جای دیگر چنین پتانسیلی موجود نیست اما باید یک ساماندهی اساسی شروع شود.

وی با تأکید بر اینکه اگر سازمان تبلیغات در بعد زنانه ساختار خود را ترمیم کند نتایج خوبی حاصل خواهد شد، اظهار کرد: ما پتانسل عظیمی از خانم‌های جلسه‌ای داریم که رها هستند و بدون هیچ تغذیه فرهنگی مشغول فعالیت هستند. پیشنهادم این است که ساماندهی مبلغات در دستور کار قرار گیرد و بازوهای تبلیغاتی زنان را در سازمان تبلیغات تقویت کنیم و به آنها خوراک فرهنگی ارائه دهیم.

شکوری تصریح کرد: شاخص اصلی ساختار فرهنگی، انقلابی‌گری بود، رهبر معظم انقلاب اسلامی روی این موضوع تأکید دارند و سیستم متدینین را باید با همین رویکرد ترمیم کنیم.

بنفشه فارسی، کنشگر اجتماعی سخن خود را با طرح این سوال که ضرورت اینکه به اینجا رسیدیم که بانوان باید حق‌خواهی داشته باشند، از کجا حس شده است؟ آغاز کرد و گفت: در زمینه اتفاقات اخیر با طبقه اجتماعی مواجه هستیم که برای امروز و دیروز نیست، یک طبقه اجتماعی همیشه در جامعه وجود داشته که در مواقعی خود را ظهور و بروز می‌دادند، این‌ها افرادی هستند که غربگرا هستند و خود را با دین مطابقتی نمی‌دهند، وقتی زمینه بروز و نمایش ایجاد می‌شود، آنها را می‌بینیم.

جمهوری اسلامی زن را چه تعریف می‌کند؟

وی با تأکید بر اینکه باید مشخص شود، جمهوری اسلامی زن را چه تعریف می‌کند، افزود: در حوزه فعالیت‌های اجتماعی برای بانوان تعارض ایجاد شده، سیستم را لیبرال تعریف می‌کنیم، اما وقتی سطح پوشش لیبرال می‌شود، مشکل داریم.

فارسی نوجوان‌هایی که اکنون نقش‌آفرینی می‌کنند را افرادی می‌داند که به لحاظ فیزیولوژیکی نیاز به تجربه بازی‌های سیاسی دارند و معتقد است که نقش‌آفرینی زنان در سطح پیشرانی، جدا شدن زنان از مردان نیست، اینکه جبهه جدای بانوان از آقایان بخواهند کار را پیش ببرند غیر ممکن است. آقایان باید پشتیبان بانوان باشند و نکته مهم اینکه نقش زن در قالب جهاد تبیین باید برای زنان مشخص شود در این صورت از کلیشه خارج می‌شویم.

عصاره‌نژاد، مسئول خواهران بنیاد نهضت اصلاح ساختارهای فرهنگی را نیازمند یک حرکت از پایین به بالا دانست و گفت: ما باید در جایگاهی که قرار داریم ساختارهای مفید فایده داشته باشیم تا در لایه‌های بالا اصلاح‌گری اتفاق بیافتد. آنچه اکنون شاهد هستیم این است که ساختارهای بالا که شکل گرفته‌اند اینقدر درگیر بروکراسی هستند که نمی‌توانند روی موضوع فرهنگ تمرکز کنند، در اینجا ما می‌توانیم تجربه خود را در اختیار آنها قرار دهیم.

وی عنوان کرد: مشکلی از تعریف الگوی سوم زن نداریم باید آقایان را با این تعریف آشنا کنیم. بانوان در زمینه کنشگری خوب عمل کرده‌اند ما نیاز به تأسیس ساختارهای زنانه داریم، اما اصلاح ساختار بالادستی کار ما نیست.

مهری طالبی دارستانی، مدیرکل بازرسی، ارزیابی عملکرد و پاسخگویی به شکایت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی به خلأ جدی در قشر پیشرو برای اصلاح ساختارهای فرهنگی و تحقق آن اشاره کرد و گفت: در این زمینه نیازمند خودسازی و تهذیب هستیم و این تغییر و تحولات که گاهی تلخ است، اگر ما را به فکر فرو ببرد، می‌تواند الطاف خفیه الهی باشد.

وی اظهار کرد: متأسفانه ما معمولاً مشکلات را می‌گوئیم، اما روش حل مسأله ارائه نمی‌کنیم. همچنین جلساتی نباید تفکیک جنسیتی شود، حتی اگر اصلاح ساختار فرهنگی باید توسط زنان صورت پذیرد، چون آقایان قشر وسیعی از جامعه عمدتاً در رأس کار هستند.

طالبی افزود: طرح «همیاران فرهنگی خانه‌دار» را به عنوان بازوی نهادهای فرهنگی در دستور کار خود داریم.

وی بیان کرد: چالش جدی نهادهای فرهنگی، رسمی‌شدن نیروهاست که باید رسمی‌شدن به حداقل برسد و افراد بر اساس معیارهای جهاد تبیین ارزیابی شوند. یکی از کم‌کاری‌های جدی مراکز فرهنگی، حضور کمرنگ در فضای مجازی است، این فضا موازی با فضای حقیقی است و باید در اصلاح ساختار فرهنگی فضای مجازی در اولویت قرار گیرد.

طالبی تصریح کرد: باید نظریه فرهنگی ارائه دهیم و چون در دانشگاه و حوزه نظریه نداریم وقتی دور هم هستیم حرف‌های خوب می‌زنیم و عبور می‌کنیم. نکته دیگر اینکه باید نوجوانان و جوانان را با روش نوین اندیشیدن آشنا کنیم. باید در جلسات، تنوع افراد در نظر گرفته شود. مشکلی که معمولاً وجود دارد این است که موفقیت‌های قبلی را متأسفانه روایت نمی‌کنیم./مهر