سهم ۷ درصدی کتاب‌های دیجیتال از بازار کتاب در ایران

حلقه وصل: استفاده از ظرفیت‌های نشر الکترونیک طی سه سال گذشته پس از شیوع کرونا، با رشد چشمگیری روبرو بود. این مسئله برای نشر ایران که معمولاً شیوه سنتی چاپ و نشر را بر دیگر روش‌های جدید ارحج می‌داند، یک گام رو به جلو محسوب می‌شود. اقبال ناشران به نشر الکترونیک و استفاده از ظرفیت‌های جدید، در نهایت منجر به ارائه عناوین بیشتر در این قالب و افزایش تعداد کاربران پلتفرم‌های فعال در این حوزه بود. گویی نشر الکترونیک که پیش از این به عنوان مرجع درجه دوم برای تهیه کتاب به شمار می‌آمد، به یکباره از حاشیه به متن وارد شد.

بازار کتاب دیجیتال  بیش از 10 درصد مصرف رسمی را به خود اختصاص داه‌اند. بنا به گفته دبیر مجمع ناشران دیجیتال کودک و نوجوان؛ بر اساس آمارهای موجود، حدود 12 میلیون ایرانی مصرف‌کننده کتاب الکترونیک هستند که از این میان تنها دو میلیون نفر از پلتفرم‌های رسمی فعال استفاده می‌کنند. به نظر می‌رسد که مصرف کتاب الکترونیک بسیار بیش از این آمار 10 درصد باشد؛ چرا که بازار کپی در کتاب‌های دیجیتال و صوتی داغ است.

طاقچه یکی از پلتفرم‌های عرضه کننده کتاب‌های دیجیتال و صوتی است که از آبان 1393 در هفته کتاب رسماً رونمایی شد. طاقچه تا پایان سال 1400 با حدود 1900 ناشر اعم از انتشارات رسمی، ناشرمؤلف، روزنامه و مجله همکاری کرده بیش از 92 هزار کتاب را در دسترس قرار داده است. 87 درصد محتوای عرضه شده در طاقچه را ناشران متنی‌، 10 درصد ناشران صوتی ـ متنی و سه درصد ناشران صوتی تأمین کرده‌اند.

طاقچه از پاییز سال جاری عرضه کتاب چاپی را نیز در کنار پی‌دی اف‌‌، کتاب صوتی و .... نیز عرضه کرده است. گفت و گویی درباره مختصات فعالیت بازار کتاب دیجیتال و صوتی‌، چرایی ورود به عرصه نسخ چاپی و موانع پیش روی نشر الکترونیک با امیر‌حسین لطیفی جانشین مدیرعامل طاقچه انجام شده است،‌ او از ضرورت ورود به عرضه کتاب‌های چاپی با توجه به نیاز مخاطب،‌ رشد بازار کتاب دیجیتال در هفت سال گذشته،‌ همکاری ناشران و حل نشدن موضوع تعریف کتاب و مجوز صادر شده برای محتوا یا ماهیت فیزیکی در وزارت ارشاد سخن گفت،‌ این گفت‌وگو به شرح ذیل است:‌

*تسنیم:‌ چه شد که طاقچه به عرضه نسخه چاپی کتاب نیز روی آورده است؟ آیا مخاطبان به کتاب‌های صوتی و دیجیتال روی خوش نشان نداده‌اند؟

کلیت مسیری که ما در طاقچه پیش‌رو داریم توجه و اولویت به نیاز کاربر است،‌ مخاطب طاقچه مخاطب بازار کتاب است؛ بخش خوبی از مخاطبان طاقچه آن‌هایی هستند که تا پیش از این در بازار به صورت غیردیجیتال مطالعه می‌کردند که در دوره کرونا بخش قابل توجهی از مخاطبان بازار کتاب افزایش یافت.

این نیاز را ما حدود سه سال پیش در کاربران شناسایی کردیم،‌ بر اساس اولویت‌‌های موجود زمان‌بندی اجرای آن را انجام دادیم‌، اما در طی دو سال گذشته این ضرورت که کتاب‌های چاپی را نیز در کناب سایر پلتفرم‌های کتاب در طاقچه عرضه کنیم‌، بیشتر شد.

* تسنیم: برای عرضه کتاب چاپی مجوز مجزایی دریافت کردید؟

خیر‌، مجموعه مجوزهایی که طاقچه در طول فعالیت خود گرفته بود، کفایت می‌کرد،‌ مجوز ما عرضه کتاب است.

*تسنیم:‌ این عرضه به چه شکل است؟ زنجیره تأمین کتاب شما کجاست؟ ناشران؟ شبکه‌های توزیع؟ یا کتابفروشان؟

ما طبیعتاً از تمام زنجیره ارزش این بازار استفاده خواهیم کرد،‌ آن بخشی از بازار که تاکنون ارتباط چندانی نداشتیم،‌ مراکز توزیع کتاب بودند،‌ که با آن‌ها ارتباط گرفتیم و الان از همه زنجیره تولید و عرضه کتاب را تامین می‌کنیم.

طی ماه‌های آتی کتاب‌های چاپی طاقچه از 100 هزار عنوان گذر می‌کند

در شبکه سنتی گردش کتاب حدود 50 تا 70 هزار عنوان در جریان هستند که ما تلاش داریم تا این عناوین را عرضه کنیم،‌ علاوه بر این مجموعه‌ای از نوآوری‌ها را نیز در ماه‌های پیش رو رونمایی خواهیم کرد که کمک کند تعداد کتاب‌های چاپی موجود در طاقچه از 100 هزار عنوان گذر کند.

*تسنیم: با توجه به نیازی که پیش از این درمیان مخاطبانتان احصا کردید،‌ تصور می‌کنید از نسخ چاپی استقبال شود؟

طبیعتاً سیستم طاقچه برای کتاب دیجیتال توسعه داده شده است،‌ مدتی بعد از انتشار محصول بازخورد کاربر و بهینه‌سازی‌های سیستم را نیاز خواهیم داشت،‌ اما تاکنون در همین مدت کوتاه پس از عرضه نیز استقبال خوبی شد و بیشتر کاربران طاقچه خرید کردند.

*تسنیم:‌ اکنون چند عنوان کتاب چاپی در طاقچه عرضه شده است؟

اکنون 15هزار عنوان کتاب چاپی در لحظه در طاقچه موجود است که تلاش داریم تا ماه‌های آینده به 100 هزار عنوان برسانیم.

*تسنیم:‌ یکی از مشکلات فعلی بازار کتاب که اتفاقا پلتفرم‌ها و فضای مجازی نیز به آن دامن زده‌اند‌، کتاب‌‌سازی است‌،‌ تجربه نشان داده بازار فروش کتاب‌های کتاب‌سازی شده در پلتفرم‌های مجازی داغ است و جریان اصلی نشر از این بازار بی‌بهره است،‌ با توجه به اینکه کتاب‌های کتاب‌سازی شده توسط ناشرانی با مجوز از وزارت ارشاد منتشر شده‌اند،‌ ظاهر کار نیز قانونی به نظر می‌رسد،‌ طاقچه قرار است با ناشران کتاب‌ساز و مسئله کتاب‌سازی چگونه برخورد کند؟

این موضوع به پلتفرم مرتبط است،‌ برخی پلتفرم‌ها غرفه‌داری می‌کنند و وظیفه دارند،‌ هویت فروشنده را احراز کنند‌، ما در طاقچه هنوز به این سمت که بازارگاه شویم،‌ حرکت نکرده‌ایم‌‌‌، کنترل مبادی ورودی همواره دست خودمان است.

کتاب‌سازی‌ها راهی به طاقچه ندارند

از سوی دیگر تشخیص کتاب‌های اصل از کتاب‌های کتاب‌سازی شده چندان دشوار نیست،‌ هر زمان تخفیف نامعقول مشاهد شود مشخص است که کتاب اصل نیست. مطمئن باشید که کتاب‌های کتاب‌سازی شده و کتاب‌هایی با این تخفیف در طاقچه نمی‌توان پیدا کرد.

*تسنیم:‌ هیئت نظارت بر ضوابط نشر اخیرا‌ً مصوبه‌ای داشته برای صدور مجوز کتاب‌های صوتی و دیجیتال در اداره کتاب ارشاد‌، برخی از فعالان عرضه کتاب صوتی و دیجیتال این مصوبه را به نفع این حوزه دانسته‌اند،‌ چرا که تا پیش از آن به دلیل عدم اعلام وصول برای کتاب‌های صوتی و دیجیتال این حوزه چندان از سوی ارشاد به رسمیت شناخته نشده است،‌ نظر شما در این زمینه چیست؟

من هنوز از جرئیات این تغییر اطلاعی ندارنم،‌ در مذاکراتی که با دوستان اداره کتاب داشتیم،‌ بنا شد که دیداری داشته باشیم تا از جزئیات سامانه‌ها مطلع شویم.

کتاب باید شناسه واحد یکسان داشته باشد

اما این مسئله عدم ساماندهی شناسه یکتای کتاب با هر فرمتی و نحوه تمیز کتاب و محتوا چیست؟ بحثی است که ما از دولت قبل و به طور مشخص از سال 97 با دوستان خانه کتاب داشتیم،‌ نهادهای بسیاری هم پیگیر این ماجرا بودند،‌ اما هنوز هم حل نشده است. هدف این است که کتاب بتواند شناسه واحد یکسانی داشته باشد که قابل تشخیص باشد.

وزارت ارشاد به متن کتاب مجوز می‌دهد یا ماهیت آن؟

اینکه یک کتاب دیجیتال منتشر شده در یک پلتفرم آیا تفاوتی با ماهیت فیزیکی منتشر شده آن دارد؟ ما به ماهیت کتاب مجوز داده‌ایم یا به متن آن؟ اگر به تن مجوز داه‌ایم ساحت آن دیگر مهم نیست که چاپی‌ است‌؟ یا صوتی .

مطلوب ما این است که حداقل مجوزهایی که می‌تواند حداکثر پاسخگویی را داشته باشد، دریافت کنیم،‌ برای یک کسب و کار سرعت امر مهمی است و هر گونه مجوزی که صدورش زمانبر است مانع است. بنابراین هر چه مجوزها حداقلی باشد بهتر است و از آن طرف هم با مسئولیت‌مان تناسب داشته باشد.

بازار دیجیتال 7 درصد کل بازار کتاب را شکل می‌دهد

*تسنیم:‌ آماری از مطالعه کتاب دیجیتال توسط ایرانیان دارید؟

حدود پنج تا هفت درصد کل بازار کتاب را بازار دیجیتال تشکیل می‌دهد، آیا همه کتاب‌های چاپی اساساً به شکل دیجیتال موجود هستند؟ طبیعتاً نه. اگر فرض کنید کتاب‌های رند بازار که گردش می‌کنند، 70 تا 80 هزار عنوان هستند، همه دیجیتال نشده‌اند. اما اگر نسبت به هفت سال گذشته که از بازار کتاب دیجیتال از صفر شروع شده است،‌ نگاه کنیم،‌ می‌بینیم که بازار رشد داشته است.

استقبال ناشران نیز متناسب با حجم بازار رشد می‌کند،‌ اگر مخاطبان ما حجم بازار را به 40 درصد برسانند، میل ناشر بیشتر می‌شود. در دو سه سال اول ورود ناشران به بازار سخت بود، احساس عدم امنیت داشتند، فایل آماده‌ای نداشتند، اولویتی برای موضوع قائل نبودند‌، اما اکنون تمام ناشران مطرح در بازار نسخه دیجیتال دارند، بنابراین احتمال می‌دهم این هم در حال تغییر است؛ البته هنوز هم ناشرانی هستند که وارد فضای دیجیتال نشدند./تسنیم