آمریکا با صنعت سرگرمی بر مردم حکومت می‌کند

حلقه وصل: کتاب «امپراتوری توهم» نوشته کریس هِجِر به‌تازگی با ترجمه شیما عالی توسط انتشارات سوره مهر منتشر شده است. کریس هِجِر مؤلف این کتاب، نویسنده و روزنامه‌نگار آمریکایی است. او متولد سال ۱۹۵۶ است و ۶۶ سال دارد. او تالیفات مختلفی درباره حکومت آمریکا، لیبرالیسم، رؤیا و فانتزی‌های آمریکا، جنگ‌های این کشور و … دارد. «امپراتوری توهم» یکی از آثار اوست که در ژانر ناداستان نوشته شده است.

این کتاب ۵ فصل اصلی دارد که عبارت‌اند از: «توهم سواد»، «توهم عشق»، «توهم خرد»، «توهم خوشبختی» و «توهم آمریکا».

در بخشی از این کتاب می‌خوانیم:

آریانا در سال ۲۰۰۵ در فیلمی حاضر شد که در آن بازیگر مرد پس از رابطه جنسی سر بازیگر زن را در داخل کاسه توالت فرو می‌کند و سیفون را می‌کشد. آگهی تبلیغاتی شرکت تولیدکننده در معرفی این فیلم وعده می‌دهد که «با همه هرزه‌ها به این روش رفتار می‌شه: کارش رو بساز، بعد سیفون رو روش بکش.»

پورنوگرافی، که دو دهه پیش از طریق نوارهای کاست ویدئویی به خانه‌ها و پاتوق‌های طبقه متوسط آمریکا راه یافت و اکنون در اینترنت قابل دسترسی است، امروزه به جریان اصلی تبدیل شده است و به نوعی ادغام علنی آزار جسمی و سکس، ادغام خشونت حاد و کنش‌های وحشتناک برای خوار و خفیف کردن زنان، همراه با شهوانیتی بیمارگون و فزاینده تحول یافته است. پورنوگرافی اساساً همیشه مستلزم به شهوانیت در آوردن قدرت مردانه بی‌حد و حصر بوده است. اما امروزه مستلزم نمایش قدرت مردانه از طریق آزار جسمی و حتی شکنجه زنان هم هست. پورنوگرافی قساوت شایع در جامعه ما را بازمی‌تاباند. این جامعه‌ای است که وقتی سلاخ‌های افسارپاره‌کرده توسط دولت آمریکا و هم‌پیمانانش صدها نفر از غیرنظامیان غزه یا صدها هزار بی‌گناه را در عراق و افغانستان می‌کشند خم به ابرو نمی‌آورد. پورنوگرافی قساوت فرهنگی را بازمی‌تاباند که بیماران روانی را در خیابان رها می‌کند، بیش از دو میلیون انسان را در زندان‌ها نگه می‌دارد، ده‌ها میلیون نفر از فقرا را از مراقبت‌های درمانی محروم می‌کند، بیش از نظارت بر سلاح از حق مالکیت سلاح حمایت می‌کند، و ملی‌گرایی فوق وطن‌پرستانه و زننده و سرمایه‌داری شرکتی چپاولگرانه را در بوق و کرنا می‌کند.

نسخه اصلی کتاب «امپراتوری توهم» در سال ۲۰۰۹ منتشر شده و ترجمه فارسی‌اش، پیش‌تر در سال ۱۳۹۳ توسط انتشارات هرمس منتشر شده که حالا با چاپی جدید توسط سوره مهر با همکاری پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی به بازار نشر آمده است به همین بهانه گفتگویی با مترجم این کتاب داشته‌ایم.

شیما عالی، مترجم کتاب امپراتوری توهم نوشته نویسنده آمریکایی، کریس هِجِز در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص نحوه آشنایی با این کتاب و ترجمه آن گفت: در سالی که کتاب در آمریکا منتشر شد آن را مطالعه کردم. برایم جالب بود که این کتاب فارغ از سیاست و آنچه ما در جبهه مقابل آمریکا در ایران می‌شناسیم از منظری نو به شیوه زندگی آمریکایی و مفهوم آمریکایی بودن می‌پرداخت؛ این نگاه به قدری برایم جذاب بود که فکر کردم کتاب باید ترجمه شود و افراد دیگری هم آن را بخوانند. نویسنده کتاب به ماهیت فرهنگ کشورش توجه می‌کند و این ماهیت برایش آن قدر آزاردهنده است که به عنوان یک وطن پرست به هموطنانش هشدار می‌دهد تمدن آمریکایی رو به افول است. دلایلی که او برای رو به افول بودن این تمدن برمی شمارد در وهله اول سیاسی نیست بلکه کاملاً فرهنگی است.

مترجم کتاب امپراتوری توهم گفت: این کتاب در مدتی کوتاه ترجمه و به ناشر ارائه شد، و اگر اشتباه نکنم اولین قرارداد ترجمه مربوط به سال ۸۹ است. از آنجا که این کتاب علاوه بر پدیده-هایی همچون صنعت سرگرمی، فرهنگ شهرت، نظام آموزشی آمریکا و روان شناسی مثبت گرا در فصل دوم به صنعت پورنوگرافی می‌پردازد در مرحله اخذ مجوز دچار مشکل شد و ناشرِ نخست موفق به اخذ مجوز از ارشاد نشد. پس از آن کتاب از دو انتشارات دیگر هم سر درآورد و نهایتاً امسال در حالی که دوازده سال از ترجمه‌شدنش می‌گذرد توسط پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی در انتشارات سوره مهر به چاپ رسید.

آدم‌هایی که دائم مشغول سرگرمی اند، کتاب نمی‌خوانند، سوادشان دیداری و بصری است نه سواد مکتوب، تحت تأثیر روان شناسی مثبت گرا مدام در توهم پولدار شدن و موفق شدن غرق اند، یا آن قدر به مصرف پورنوگرافی مشغول اند که عشق را از یاد می‌برند انسان‌هایی متوهم و ضعیف اند که ارتباطشان با واقعیت و مسائل بنیادین و پیچیده هستی و جامعه قطع است و بدین ترتیب هر نظامی می‌تواند بر آنها حکومت کند

عالی گفت: کسانی که احتمالاً به مطالعه این کتاب علاقه مند هستند بهتر است بدانند این کتاب محتوای سیاسی ندارد و به این مسئله که آمریکا امپراتوری بزرگ است یا توهم امپراتور بودن دارد نمی‌پردازد، بلکه می کوشد بگوید ابزاری که آمریکا برای بسط امپراتوریش از آن سود می‌برد دامن زدن به انواع توهم هاست؛ سبک زندگی آمریکایی با دور کردن آدم‌ها از واقعیت، مشغول کردن آنها به انواع سرگرمی از جمله سینما، برنامه‌های تلویزیونی، کشتی کج، و هرزه نگاری (پورنوگرافی)، پولی کردن نظام آموزشی و به محاق بردن تعلیم و تربیت مبتنی بر پرسشگری، دور کردن مردم از سواد مکتوب و آثار ادبی، سپردن همه شئون زندگی مردم به شرکت‌ها، یا ترویج روان شناسی مثبت گرا از هرچیزی که توانایی تغییر فرهنگ جامعه را داشته است بهره برده و انسان‌ها را توهم زده کرده است.

مترجم کتاب امپراتوری توهم افزود: آدم‌هایی که دائم مشغول سرگرمی اند، کتاب نمی‌خوانند، سوادشان دیداری و بصری است نه سواد مکتوب، تحت تأثیر روان شناسی مثبت گرا مدام در توهم پولدار شدن و موفق شدن غرق اند، یا آن قدر به مصرف پورنوگرافی مشغول اند که عشق را از یاد می‌برند انسان‌هایی متوهم و ضعیف اند که ارتباطشان با واقعیت و مسائل بنیادین و پیچیده هستی و جامعه قطع است و بدین ترتیب هر نظامی می‌تواند بر آنها حکومت کند؛ نظم سیاسی آمریکا درست از همین فرصت استفاده کرده است و با متوهم کردن انسان امپراتوری خود را گسترش داده است.

وی در پاسخ به این سوال که با وجود چنین شرایطی چرا مردم آمریکا اعتراض نمی‌کنند گفت: این سوالی بزرگ است، البته این کتاب حدود یک دهه پیش نوشته شده است، در حالی که در سال‌های اخیر شاهد جنبش‌های متفاوتی در غرب هستیم که حتی خود این کتاب هم آنها را پیش بینی کرده است، بنابراین این بیداری اتفاق افتاده است. اما در پاسخ به این سوال که چرا این پرسش‌ها این قدر دیر در ذهن مردم آمریکا به وجود آمده است گفت: انسان‌هایی مصرف زده و سرگرمی زده قطعاً افرادی نیستند که با دیدن اولین اشکال توان سوال کردن و به پرسش کشیدن ساختارها را داشته باشند، چرا که اساساً حواسشان پرت است.

فرهنگ آمریکایی فرهنگی توهم ساز است

عالی افزود: فرهنگ آمریکایی فرهنگی توهم ساز است به این معنی که نه فقط با سرگرمی بلکه حتی با استفاده از روان شناسی، فرهنگ شهرت، هرزه نگاری (پورنوگرافی)، و حتی نظام آموزشی ذهن انسان‌ها را از هر طرف مورد حمله همه جانبه توهم قرار می‌دهد و آنها را از تعادل خارج می‌کند، ارتباط خردمندانه آنها را با واقعیت قطع می‌کند و ابزارهای عقلانی برای مواجهه با پیچیدگی‌های زندگی را از آنها سلب می‌کند، آن گاه می‌توان هر چیزی را برای چنین انسان‌هایی به مسئله مهم زندگی تبدیل کرد بدون اینکه آن مسئله واقعاً مهم باشد، و توجه آنها را از مسائل حقیقتاً مهم و حیاتی منحرف نمود. و عجیب اینکه، در چرخه‌ای معیوب، در چنین جامعه‌ای مردم هرچه بیشتر فریب می‌خورند بیشتر تقاضا می‌کنند فریب بخورند، و به عبارتی بیشتر برای فریب خوردن پول خرج می‌کنند.

آمریکایی بودن محصور به جغرافیایی خاص نیست و در هر جای دنیا می‌تواند رخ دهد، چه بسا در ایران، یعنی قطب سیاسی و فرهنگی مخالف آمریکا، زندگی کنیم و روح و فرهنگ آمریکایی داشته باشیم

مترجم کتاب امپراتوری توهم گفت: این کتاب درباره آمریکایی بودن است و هشدار می‌دهد آمریکایی بودن محصور به جغرافیایی خاص نیست و در هر جای دنیا می‌تواند رخ دهد، چه بسا در ایران، یعنی قطب سیاسی و فرهنگی مخالف آمریکا، زندگی کنیم و روح و فرهنگ آمریکایی داشته باشیم، چنانچه متأسفانه در بخش‌هایی از زندگی ما، و نیز در بسیاری از دیگر کشورهای جهان، آمریکایی شدن رخ داده است. جامعه‌ای که کتاب نخواند، عشق را با شهوت اشتباه بگیرد، تلاش واقع بینانه برای موفقیت را با روان شناسی موفقیت اشتباه بگیرد، تحصیلات پولی و کنکور محور را با تحصیلات واقعی مبتنی بر تعلیم و تربیت و پرسشگری اشتباه بگیرد و از علوم انسانی دور شود، بیش از تولید کردن مصرف زدگی را رواج دهد، دائماً در جستجوی ارضای فوری امیال باشد، فرهنگ شهرت را بپرستد و چهره‌های مشهور را بر آدم‌هایی با فضیلت واقعی ترجیح دهد جامعه‌ای از درون آمریکایی شده است و این هشداری بزرگ برای همه ماست که اگر خود را به این جریان غالب بسپاریم ذاتاً آمریکایی خواهیم بود.

وی افزود: البته نویسنده در پایان کتاب وقتی مشکلات کشورش را برمی‌شمارد و انذار می‌دهد این تمدنِ مبتنی بر توهم محکوم به شکست است، با لحنی شورانگیز می‌گوید اکنون آنچه می‌تواند آمریکایی‌ها را نجات دهد توانایی فداکاری کردن برای یکدیگر، و نترسیدن از مرگ است. به طرزی جالب، این همان آموزه‌ای است که ما در فرهنگ شیعی ایرانی با آن بزرگ می‌شویم، در حقیقت انسان‌هایی که از مرگ نمی‌ترسند و حاضرند برای دیگران فداکاری کنند قادرند پوسته توهم‌ها را بشکافند و گوهر انسانی خود را بازیابند. در تمام این سال‌ها علی رغم همه تناقضاتی که در جامعه ایران با آنها مواجهیم همین فرهنگ باعث شده است بتوانیم تا امروز دوام بیاوریم و توهم ما را از پا درنیاورَد.

عالی در پاسخ به این سوال که آیا این کتاب توانسته در نمایش افول تمدن آمریکایی موفق عمل کند گفت: بسیار زیاد؛ نویسنده صرفاً به نظریه‌ها اکتفا نکرده بلکه برای تحقیق به بطن پدیده‌های مورد اشاره اش رفته است، برای مثال در پشت صحنه فیلم‌های هرزه نگاری (پورنوگرافی) حاضر شده است و با بازیگران و تهیه کنندگان این فیلم‌ها حرف زده است، درباره چنبره شرکت‌ها بر تمام جنبه‌های زندگی آمریکایی تحقیق کرده است و با مبلغان روان شناسی مثبت گرا گفتگو کرده است. از طرف دیگر، نثر کتاب بسیار خوش خوان و روان است، و البته از همه مهم‌تر دلسوزی حقیقی نویسنده برای کشورش سبب جذابیت بیشتر کتاب شده است.

کتاب در فصل توهم عشق می‌گوید جامعه‌ای که هرزه نگاری (پورنوگرافی)، یعنی خشونت افسارگسیخته علیه زنان، در آن عادی می‌شود برای خشونت آماده است و می‌تواند در عراق در زندان‌های ابوغریب و گوانتانامو چنان فجایعی به بار بیاورد

وی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه آیا کتاب به مداخلات سیاسی و نظامی آمریکا در کشورهای مختلف اشاره کرده است یا خیر افزود: محتوای اصلی این کتاب واقعاً سیاسی نیست؛ اما مثلاً کتاب در فصل توهم عشق می‌گوید جامعه‌ای که هرزه نگاری (پورنوگرافی)، یعنی خشونت افسارگسیخته علیه زنان، در آن عادی می‌شود برای خشونت آماده است و می‌تواند در عراق در زندان‌های ابوغریب و گوانتانامو چنان فجایعی به بار بیاورد. عادی سازی این خشونت در ابتدا با هرزه نگاری (پورنوگرافی) اتفاق افتاده است که به ظاهر دور از عالم سیاست است و فقط لذت در آن مهم است، اما بهره کشی از زن به عادی شدن بهره کشی از فرد دیگری در هر جایی از جهان منتج می‌شود. از این منظر نویسنده خشونت‌های این هرزه نگاری‌ها را بنیان فرهنگی خشونت‌های نظامی آمریکا در مثلاً خاورمیانه می‌داند.

مترجم کتاب امپراتوری توهم در پایان گفت: این کتاب حرفی برای ما دارد و آن اینکه تقابل ما با آمریکا نه سیاسی، بلکه ماهوی است. اگر در سطح سیاست ورزی با آمریکا در تقابلیم قبل از آن این تقابل در ساحت هستی شناسی و انسان شناسی جریان دارد. همان طور که نویسنده کتاب هم اشاره کرده است یکی از آسیب‌هایی که سبب بروز توهم می‌شود دور شدن از کتاب و متن مکتوب است. اگر به مدام دیدن و دیدنِ بیشتر معتاد شویم و از متن مکتوب دور شویم ارتباطمان با واقعیت قطع می‌شود. کتاب خواندن رفتاری ضدآمریکایی است؛ در حالی که چه بسا برای بسیاری از افراد عجیب باشد، این کتاب شرح می‌دهد نرخ بی سوادی در آمریکا و تکیه آمریکایی‌ها به تصویر به جای کلمه کار آنها را به اینجا کشانده است. امیدوارم بسیار کتاب بخوانیم و این رفتار را نوعی تلاش برای آمریکایی نبودن بدانیم./مهر