سرویس جنگ نرم حلقه وصل - مجله فارین پالیسی در مقاله‌ای به قلم کالوم لینچ به بررسی ادعاهای ایران هراسانه مقامات رژیم صهیونیستی و غربی در خصوص پیشرفت هسته‌ای ایران برای اعمال فشار در روند مذاکرات وین نوشت: چندین مانع فنی پیچیده وجود دارند که تهران برای اجرای برنامه تسلیحاتی هسته‌ای کامل باید ابتدا بر آنها فائق آید. ایران باید به مقدار کافی اورانیوم تسلیحاتی و با غنای بالا برای تولید یک یا چند بمب هسته‌ای داشته باشد؛ یک کلاهک هسته‌ای بسازد که قابلیت حمل سوخت هسته‌ای شکافت‌پذیر را داشته باشد؛ و سیستم موشک بالستیکی را بسازد که بتواند کلاهک هسته‌ای را به هدفش پرتاب کند. در نهایت، ایران باید آزمایشی را انجام دهد تا مطمئن شود این بمب واقعاً موثر است.
مخاطبان گرامی، آنچه در ادامه می‌خوانید صرفاً ترجمه گزیده گزارش‌ها و مقالات مذکور است و محتوا و ادعاهای مطرح‌شده در این گزارش صرفاً جهت تحلیل و بررسی رویکردها و دیدگاه‌های اندیشکده‌های غربی منتشر شده است و هرگونه ادعا و القائات احتمالی این مقالات هرگز مورد تأیید حلقه وصل نیست.
سرعت پیشرفت مذاکرات به پای سرعت پیشرفت هسته‌ای ایران نمی‌رسد
این نشریه آمریکایی می‌نویسد: اینکه چقدر طول می‌کشد تا ایران این چالش‌ها را رفع کند، امروز اهمیت بیشتری یافته است زیرا آمریکا، ایران و چند قدرت کلیدی دیگر این ماه در وین ملاقات می‌کنند تا در آخرین فرصت خود تلاش کنند تا توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ یا برنامه جامع اقدام مشترک، یا برجام را احیا کنند. این توافق هسته‌ای -که توسط پنج عضو دائمی شورای امنیت سازمان ملل (انگلیس، چین، فرانسه، روسیه و آمریکا) به همراه آلمان و اتحادیه اروپا- امضاء شده است، تعهد می‌دهد که ایران در مقابل تضمین‌های قابل سنجش مبنی بر صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ایش، از کاهش تحریم‌ها سود خواهد برد.
یک مقام ارشد آمریکایی در مصاحبه‌ای تلفنی به فارین‌پالیسی گفت، مذاکرات وین در هفته‌های اخیر «پیشرفت‌هایی» داشته‌اند، اما نه آن قدر که این مذاکرات را موثر تلقی کنیم. این مقام که به دلیل ذات محرمانه مذاکرات هسته‌ای، به شرط فاش نشدن نامش حاضر به گفتگو شد، افزود، «سرعت پیشرفت مذاکرات به پای سرعت پیشرفت هسته‌ای ایران نمی‌رسد». این مقام گفت، اگر مذاکرات در هفته‌های پیش رو با همین سرعت اندک ادامه یابند، شاید واشنگتن مجبور شود که ضرورت توافق هسته‌ای را از اساس مورد بازنگری قرار دهد و «راهکار جایگزینی بیابد».
طبق شرایط توافق هسته‌ای ۲۰۱۵، ایران اجازه دارد اورانیوم با غنای کم را برای برنامه انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای و تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تولید کند. ایران تا سال ۲۰۱۸ تا حد زیادی به این توافق پایبند بود تا اینکه رئیس‌جمهور وقت آمریکا، دونالد ترامپ تصمیم به خروج از برجام گرفت. این مسئله ایران را تشویق کرد که در سال‌های بعد از آن تدریجاً به فکر توقف پایبندی به برجام بیفتد و نگرانی قدرت‌های غربی و اسرائیل نسبت به احتمال گریز فنی و بی‌معنا شدن برجام بیشتر شد.
تضمین قطعی عدم خروج دوباره دولت بعدی آمریکا از برجام
اسرائیل و آمریکا با تخریب زیرساخت‌های هسته‌ای ایران، از جمله آلوده کردن رایانه‌های مسئول سانتریفیوژهای غنی‌سازی ایران سعی کرده‌اند سرعت پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران را کاهش دهند. همچنین اسرائیل مظنون به ترور یک دانشمند هسته‌ای کلیدی ایران، محسن فخری‌زاده، در نوامبر ۲۰۲۰ نیز هست. اما این تلاش‌ها نتوانستند مانع از پیشرفت اساسی برنامه هسته‌ای ایران شوند.
جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا قول داد که دوباره به برجام برگردد و تحریم‌های هسته‌ای ایران را بردارد به شرطی که ایران بپذیرد دوباره به برجام پایبند شود. ایران می‌خواهد ابتدا تحریم‌ها برداشته شوند و تضمینی قطعی بگیرد که دولت بعدی آمریکا نمی‌تواند دوباره از برجام خارج شود.
این اطلاعاتی است که ما درباره برنامه زمانی غنی‌سازی سوخت تسلیحاتی، طراحی کلاهک، و گذاشتن آن بر روی موشک بالستیکی که بتواند اهداف محدوده خاورمیانه را هدف قرار دهد می‌دانیم.
زمان گریز ایران به شدت کاهش یافته است
فارین پالیسی در ادامه عنوان کرد: در ارزیابی توانمندی تسلیحاتی بالقوه ایران، آمریکا به شدت بر «زمان گریز» تخمینی تهران متمرکز شده است: میزان زمانی که طول می‌کشد تا ایران اگر با تمام توان تلاش کند، بتواند یک بمب اتمی بسازد.
با محدودیت‌های برجام، آمریکا در سال ۲۰۱۵ تخمین زد که اگر ایران تصمیم بگیرد توافق را کنار بگذارد و به دنبال سلاح قابل استفاده برود، ۱۲ ماه طول می‌کشد تا سوخت هسته‌ای کافی برای یک بمب را تولید کند. امروز، این تخمین حدود به یک ماه رسیده زیرا تهران سانتریفیوژهای پیشرفته‌تری را در مراکز هسته‌ای خود نصب کرده و اورانیوم را با غنایی بسیار بالاتر از میزان مجاز در برجام غنی‌سازی می‌کند و دسترسی بازرسان بین‌المللی به مراکز هسته‌ای را هم ممنوع کرده است.
تحت شروط توافق ۲۰۱۵، ایران اجازه دارد ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم با غنای کم را ذخیر کند و فقط از ۵۰۰۰ سانتریفیوژ نسل یک در تاسیسات هسته‌ای نطنز استفاده کند. تهران حق ندارد اورانیوم را با غنای بیش از ۳.۶۷ درصد اورانیوم-۲۳۵ غنی‌سازی کند، که ماده‌ای شکافت‌پذیر است که در سطح کم برای تولید برق به کار می‌رود اما اگر به غنای ۹۰ درصد برسد برای تولید سلاح هسته‌ای کاربرد دارد.
افزایش غنی‌سازی از زمان خروج آمریکا از برجام
از زمان خروج آمریکا از برجام، ایران به طور مداوم اورانیوم را با غنای بالاتر غنی‌سازی کرده است. در ژوئیه ۲۰۱۹، ایران غنی‌سازی را به ۵ درصد رساند؛ در سال ۲۰۲۱ به ۲۰ درصد رساند؛ و در آوریل ۲۰۲۱ به ۶۰ درصد رساند. از آن نقطه فاصله کمی تا غنی‌سازی اورانیوم با غنای مناسب تسلیحاتی وجود دارد.
تولید سوخت هسته‌ای تسلیحاتی نیازمند استخراج ماده شکافت‌پذیری (اورانیوم-۲۳۵) که می‌تواند محرک واکنش هسته‌ای شود، از اورانیوم عادی است. خالص‌سازی اورانیوم تا خلوص ۳.۶۷ باعث می‌شود بخش اعظم اتم‌های اضافه حذف شوند و در نتیجه رسیدن به خلوص ۵.۲۰ و ۹۰ درصد بسیار سریع‌تر و ساده‌تر می‌شود.
ایران به منظور تسریع روند غنی‌سازی هزاران سانتریفیوژ پیشرفته‌تر و با کیفیت‌تر را در نطنز و فوردو نصب کرد. (برجام غنی‌سازی در فوردو را ممنوع کرده است.) طبق گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در نوامبر ۲۰۲۱، ایران حدود ۲۳۱۳.۴ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده، شامل ۱۶۲۲.۳ کیلو اورانیوم با غنای ۵ درصد، ۱۱۳.۸ کیلو با غنای ۲۰ درصد و ۱۷.۷ کلیو با غنای ۶۰ درصد را ذخیره کرده است.
سوخت هسته‌ای به تنهایی برای ساخت زرادخانه سلاح هسته‌ای کافی نیست
دیوید آلبرایت، بنیانگذار مؤسسه علوم و امنیت بین‌المللی، گفت که ایران همین الان اورانیوم ۲۰ و ۶۰ درصدی کافی برای تولید حداقل ۴۵ کیلوگرم اورانیوم با غنای ۹۰ درصدی را دارد که برای تولید یک بمب اتمی در زمان کوتاه کافی است. او افزود، ایران ظرف چند ماه می‌تواند سوخت کافی برای دو بمب دیگر را هم تولید کند. وی تخمین زد، در شش ماه، ایران به جایگاهی می‌رسد که یک انفجار اتمی را آزمایش کند.
آلبرایت گفت که این یک نشانه هشدار است زیرا تولید سوخت اتمی تسلیحاتی یکی از دشوارترین مراحل رسیدن به بمب است.
بعضی کارشناسان منع گسترش تسلیحات هسته‌ای می‌گویند که شاید این نظر صحیح باشد اما سوخت هسته‌ای به تنهایی برای ساخت زرادخانه سلاح هسته‌ای کافی نیست.
ساحل شاه، عضو بخش سیاسی شبکه رهبری اروپا، گفت، «وقتی پای سنجش برنامه هسته‌ای ایران وسط باشد زمان گریز فقط اسم بازی است، ولی بسیار محدود است و نمی‌تواند زمان لازم برای طراحی، تولید یا سرهم کردن اجزا بمب یا سلاح هسته‌ای را بسنجد. تمایل برخی کشورها، یعنی آمریکا و متحدانش در آن سوی اقیانوس اطلس برای تمرکز بر زمان گریز هسته‌ای باعث شده زمان لازم برای ایجاد ذخیره معنادار اورانیوم با غنای بالا جهت تولید سلاح هسته‌ای قابل استفاده برای ایران را نادیده بگیریم.»
میخائیل اولیانوف، مذاکره‌کننده هسته‌ای روسیه، در مصاحبه‌های اخیر این مسئله را صریح‌تر بیان کرده و در گفتگو با فارین‌پالیسی گفت، «این به اصطلاح زمان گریز یک مفهوم آمریکایی است. ما اصلاً با آن موافق نیستیم.»
او افزود، «حتی اگر آنها بتوانند حجم زیادی از مواد هسته‌ای تولید کنند، آن وقت چه؟ بدون کلاهک نمی‌توانند از اورانیوم استفاده کنند و ایرانیان کلاهکی ندارند و تا مدتها هم نمی‌توانند به فناوری لازم برای آن دست یابند.»
رهبر ایران استفاده از سلاح هسته‌ای را ممنوع کرده‌اند
در ادامه این گزارش آمده است: اینکه ایران برای ساخت یک کلاهک هسته‌ای کاربردی چقدر زمان نیاز دارد همچنان یک راز است. ایران مدتها هرگونه تمایل به ساخت سلاح هسته‌ای را رد کرده و یادآور شده که آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر ایران در فتوایی در سال ۲۰۰۳ استفاده از سلاح هسته‌ای را ممنوع کرده‌اند. اما آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گزارشاتی را تایید کرده که نشان می‌دهند ایران تا سال ۲۰۰۳ در تلاش برای ایجاد برنامه هسته‌ای تسلیحاتی بوده است.
داریل کیمبال، مدیر انجمن کنترل تسلیحات می‌گوید، «سوال اصلی آن است که چقدر طول می‌کشد تا ایران بتواند بعد از دستیابی به مواد شکافت‌پذیر کافی برای یک بمب، اقدام به پرتاب یک سلاح هسته‌ای کند؟ این زمان احتمالاً چند سال خواهد بود.»
رژیم اسرائیل تخمین می‌زند که ایران حدوداً یک تا دو سال زمان نیاز دارد تا بتواند یک سلاح اتمی تولید کند. یک مقام ارشد دولت آمریکا گفت، دولت بایدن «مدعی نمی‌شود که مدت زمان تولید سلاح بیشتر باشد». اما این مقام افزود، «وقتی پای غنی‌سازی در میان باشد، ما به توانایی‌های خودمان در سنجش، ردیابی و کشف وضعیت موجود اعتماد بیشتری داریم.»
ارزیابی‌های سیاستمداران در مورد توانمندی‌های ایران براساس حدس و گمان است
اما برخی کارشناسان می‌گویند دلیلی ندارد با این نظرات خوشحال شویم. آنها می‌گویند، خطر دستیابی ایران به ذخایر سوخت تسلیحاتی در آن است که ارزیابی‌های سیاستمداران در مورد توانمندی‌های ایران براساس حدس و گمان است. آنها هشدار می‌دهند که این عدم قطعیت می‌تواند گزینه‌های دیپلماتیک واشنگتن را محدود کند و خطر درگیری نظامی را افزایش دهد.
ایران کار طراحی وسیعی برای تولید سلاح هسته‌ای انجام داده است. در دهه ۱۹۹۰، یک شبکه قاچاق سلاح به رهبری عبدالقدیر خان، پدر برنامه هسته‌ای پاکستان، طرح‌های اولیه اجزای سلاح هسته‌ای را به ایران داد. در سال ۲۰۰۹، یک ارزیابی داخلی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی چنین نتیجه گرفت که تا قبل از سال ۲۰۰۳، ایران «اطلاعات کافی کسب کرده تا بتواند یک سلاح هسته انفجاری کاربردی را بر پایه استفاده از اورانیوم با غنای بالا به عنوان سوخت شکافت‌پذیر طراحی و تولید کند.»
تخمین سال ۲۰۰۷ سازمان اطلاعات ملّی آمریکا مدعی شد که «تا حد زیادی مطمئن» است که ایران در سال ۲۰۰۳ و به دلیل اوج‌گیری فشار بین‌المللی برنامه هسته‌ای تسلیحاتی خود را متوقف کرده و در حد متوسط تا زیادی هم مطمئن است که تهران هنوز امیدوار است که بتواند برنامه را در آینده ادامه دهد.
در سال‌های اخیر، فعالیت‌های تحقیق و توسعه ایران موجب نگرانی کارشناسان منع گسترش تسلیحات هسته‌ای شدند. مثلاً طبق گزارش محرمانه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که به دست وال‌استریت ژورنال افتاد، در فوریه ۲۰۲۱، ایران مقدار اندکی از فلز اورانیوم طبیعی را در تاسیسات هسته‌ای خود در اصفهان تولید کرد.
این فلز با اورانیوم غنی‌شده که عامل اصلی هسته سلاح اتمی است تولید نشده بود، اما دانش لازم برای تبدیل اورانیوم به فلز می‌تواند در برنامه تسلیحاتی اتمی به کار رود.
حقیقت اصلی آن است که هیچکس، از جمله کسانی که به اطلاعات دقیقتری از برنامه هسته‌ای ایران دسترسی دارند، به سادگی نمی‌توانند درباره این بازه‌های زمانی مطمئن باشند، به ویژه آنکه ما درست نمی‌دانیم ایران چه برنامه‌های تحقیق و توسعه‌ای را عملی کرده یا در حال حاضر عملی می‌کند.
ایران پیچیده‌ترین برنامه موشک بالستیک خاورمیانه را دارد
فارین پالیسی در بخش دیگری از گزارش خود عنوان کرد: موشک‌های بالستیک نقشی حیاتی در هر برنامه تسلیحاتی هسته‌ای دارند و ایران سال‌ها تجربه تولید آنها را داشته است.
شهاب-۳، که با الگوبرداری از موشک بالستیک نودونگ کره شمالی ساخته شده، بُردی حدود ۸۰۰ مایل دارد. همچنین ایران چندین موشک ارتقاء یافته از جمله عماد، سجیل و قدر-۱۱۰ را نیز دارد. قدر-۱۱۰ بُردی حدود ۱۲۰۰ مایل دارد و جزو موشک‌هایی است که می‌توانند تل‌آویو در اسرائیل را هدف بگیرند. همچنین دانشمندان موشکی ایران راکت میان‌برد خرمشهر را هم ساخته‌اند که براساس موشک شکست‌خورده موسودان کره شمالی طراحی شده است.
به هر حال، داشتن موشک بالستیک به معنای داشتن موشک بالستیک کاربردی و مجهز به کلاهک هسته‌ای نیست. باز هم باید دید که چطور می‌توان این موشک‌ها را به سلاح هسته‌ای مجهز کرد و باید مطمئن شد که سلاح هسته‌ای (به شدت حساس) تا رسیدن به مقصد و انفجار دوام می‌آورد. مشخص نیست که ایران چقدر با مسلح کردن موشک‌هایش فاصله دارد.
مارک فیتزپاتریک، عضو پیوسته موسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک و دستیار سابق وزیر امور خارجه در امور منع گسترش تسلیحات هسته‌ای می‌گوید، «طراحی موشک بخش سخت موضوع نبود؛ هماهنگ کردن طراحی سلاح با موشک دشوار است. نمی‌دانیم آیا ایران این فناوری را از کره شمالی آموخته است یا نه.»
هنوز هم زمان کافی برای دیپلماسی وجود دارد
یک گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در سال ۲۰۰۹ می‌گوید که ایران هنوز نتوانسته بر موانع فنی حیاتی غلبه کند. گزارش داخلی می‌گوید، «به طور کلّی آژانس باور ندارد که ایران هنوز [از ۲۰۰۳] به ابزارهای لازم برای بارگذاری کلاهک هسته‌ای بر روی موشک شهاب-۳ با اطمینان از کارایی آن رسیده باشد. با این حال، با تلاش بیشتر ممکن است بتواند بر مشکلات غلبه کند و اطمینانش بیشتر شود.»
در پایان این گزارش آمده است: با وجود ادامه مذاکرات، ایران سعی کرده قدرت موشکی خود را به رخ بکشد و اخیرا سه موشک بالستیک -دزفول، قیام و ذوالفقار- را در تهران به نمایش گذاشته است. این سه موشک، که بردی بیش از ۶۰۰ مایل دارند، ظاهراً در حمله به اهداف نظامی آمریکا در منطقه به کار رفته‌اند. و ماه قبل، ایران موشک ماهواره‌بر سیمرغ را پرتاب کرد که جدیدترین گام در برنامه فضایی جاری ایران است و می‌تواند توانایی ایران در رسیدن به فناوری موشکی سوخت-جامد برای تولید موشک‌هایی با برد بالاتر را تقویت کند.
فیتزپاتریک گفت، «باید به عنوان یک فوریت به این موضوع نگاه کنیم اما اگر توافق تا اواسط فوریه حاصل نشود، باز اینطور نتیجه نمی‌گیرم که باید به سراغ گزینه دوم یا اقدام نظامی برویم. شاید هنوز هم زمان کافی برای دیپلماسی وجود داشته باشد.»