«حال و روز کتاب کودک در ایران» بررسی شد

به گزارش حلقه وصل، در این نشست که روز پنجشنبه 22 اردیبهشت در غرفه مجمع ناشران انقلاب اسلامی برگزار شد، معصومه محسنی، کارشناس کتاب، بیان کرد: رونقی که نشر کودک دارد، نسبت به نشرهای دیگر از سرعت و گستردگی بیشتری برخوردار است. دلیل اصلی این گستردگی مسئله خوبی نیست و صرفاً برای سود است. آنچه برای نشر کودک چارچوب تعیین می‌کند، مسئله سود و بازار است. من معتقدم آنچه که مناسبات مسئله آموزش کشور را تعیین می‌کند، برای نشر کودک و نوجوان هم اتفاق می‌افتد. در مسئله آموزش کشور مناسبات تجاری است که حتی چارچوب‌های تربیتی را مهندسی می‌کند. در نشر کودک و نوجوان به جای اینکه مناسبات فرهنگی نقش تعیین‌کننده داشته باشند، مناسبات تجاری و کسب سود است که تعیین‌کننده است. 

این کارشناس حوزه کودک و نوجوان ادامه داد: امروزه بسترهای فرهنگی متولی جریان نشر کودک و نوجوان نیستند و این یعنی آسیب‌پذیر شدن سازه‌های هویتی نوجوانان ما. بسیاری از کسانی که متولی کار کودک و نوجوان هستند، صرفاً یک فایل داستانی را ترجمه می‌کنند و به بازار ارائه می‌دهند و چیزی که مهم نیست نیازهای مخاطب است. آنچه در اینجا مهم محسوب می‌شود، کسب سود است. 

 وی با بیان اینکه در محصولاتی که برای کودک و نوجوان ترجمه می‌شود، استانداردهای لازم رعایت نمی‌شود، افزود: مؤلفه‌های فرهنگی هویت‌ساز کشور ما نادیده گرفته می‌شود. کتاب‌هایی که برای قشر کودک و نوجوان به بازار رفته، کتاب‌هایی است که از قالب‌های ضعیفی برخوردارند؛ چراکه باید هزینه کمتری را شامل شود. این معضل را ناشران ایجاد نکردند. آنچه باید در اینجا پرسیده شود، این است که وظیفه نهادهای دولتی در این مقوله چیست؟ نهادهای دولتی چه نقشی در این مسئله بسیار مهم ایفا می‌کنند و آیا برای خود نقشی قائل هستند؟ متأسفانه انتشاراتی که در حوزه کودک و نوجوان بودجه دولتی دریافت کرده است، در نمایشگاه حضور ندارد. کانون پرورش فکری نوجوان در نمایشگاه حضور ندارد. این خود نشان‌دهنده تضییع حقوق کودک است.
 

محسنی بیان کرد: متأسفانه راهی که در حوزه نشر کودک و نوجوان مشخص شده، کتاب را به یک کالای لوکس تبدیل کرده است. در بسیاری موارد ما وقتی محتوای این کتاب‌ها را بررسی می‌کنیم، می‌بینیم که این کتاب برای بخش خاصی نوشته شده. در بسیاری از خانواده‌ها در هنگام خرید کتاب، به هزینه کتاب بیشتر از محتوای کتاب اهمیت داده شده است. 
وی افزود: خوشبختانه تمایل خانواده‌ها برای کتابخوان شدن فرزندانشان بسیار بیشتر شده و این خانواده‌ها فرزندان خود را جزو سرمایه‌های اجتماعی می‌دانند. با اینکه در بسیاری از همین خانواده‌ها ما می‌بینیم که از قشری هستند که کتابخوان نیستند. خانواده‌ها به این مسئله واقف هستند که کتاب منبع بسیار مهمی برای هویت‌یابی است. اما این نکته را هم باید اشاره کرد که توان خرید کتاب از بسیاری از خانواده‌ها از دست رفته است. در این موضوع کانون پرورش فکری کودک و نوجوان باید وارد شود. 

محسنی مشکل اصلی کتاب‌های منتشره کنونی را محتوای اروتیک‌ دانست و افزود: مثال‌هایی که در برخی از این کتاب‌ها نوشته شده، سخیف و بد است و من نمی‌توانم در جمع از روی مثال‌ها بخوانم. همین محتواها در بسیاری از موضوعات دچار انباشتگی هستند؛ موضوعاتی مانند جنگ و صلح، رمز و راز موفقیت، راز دوست‌یابی. اما کتاب‌هایی در زمینه قومیت‌های ایرانی، اسوه‌های دینی و قهرمانان دینی چند کتاب یا موضوع محدود داریم.

معصومه محسنی بیان کرد: نکته‌ای که اینجا مهم است، مسئله نوجوان است که به مراتب مهم‌تر است. کودک نسبت به نوجوان برای کنترل محتوا راحت‌تر است. چراکه برای کودکان، معلم و خانواده کتاب تهیه می‌کند و حتی در خواندن مطالب، خانواده‌ها می‌تواند آن قسمت‌هایی که مناسب نمی‌دانند، سانسور کنند. اما نوجوان خودش دست به انتخاب کتاب می‌زند. زمینه‌هایی باید فراهم کنیم تا محتواهای سالم در اختیار نوجوانان قرار بگیرد. 

این کارشناس کتاب ادامه داد: مسئله‌هایی که هم اکنون برای نوجوانان ما مطرح می‌شود، مسئله جوان امروز ما نیست. اگر مسئله اجتماعی را ما در نظر بگیریم و بر اساس این موضوع باید محتوا برای نوجوانان تعیین کنیم. در مسئله اجتماعی، عمومیت لازمه کار است و عمومیت را از آمار می‌توان فهمید که متأسفانه ما آمار‌های متقنی نداریم. محتواهایی که اکنون در کتاب‌های نوجوانان عرض اندام می‌کنند، مسئله اجتماعی ما نیست و از اصول هویتی ما برخوردار نیست. در اینجا باید بگویم ما نیازمند محتوایی هستیم که خارج از محور سوددهی باشد و این امر مهم توسط نهاد‌های متولی دولتی صورت می‌گیرد.

محسنی وجود کتاب‌ها با محتوای ترجمه‌ای را ضروری دانست و اضافه کرد: نوجوان ما باید با جامعه و فرهنگ بیرون از خودش هم آشنا شود. فضای موجود در نشر کودک و نوجوان دارای ظرفیت‌های بسیاری است که هنوز بکر هستند و کارهای مفیدی صورت نگرفته است. ما در تولید مفاهیم جدید در این حوزه وارد نشدیم که باید این کار تحقق پیدا کند. نکته دیگر اینکه ما از رصد فضای نشر کودک نباید غافل شویم.