زنگ هشدار آب به صدا درآمد

به گزارش حلقه وصل، این روزها آن‌چنان درگیر بازار داغ ارز و سکه هستیم که شاید کمتر توجهی به سایر موضوعات اطراف خود داشته باشیم که از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند.

همه ما گاهی فراموش می‌کنیم که علاوه بر اهمیت کاهش تورم و فراهم شدن زمینه تأمین مایحتاج زندگی، وضعیت آب، این نعمت ارزشمند که مایه حیات تلقی می‌شود، بحرانی شده و سطح بسیاری از سدهای تأمین‌کننده آب مورد نیاز کاهش یافته است.

*فضای مجازی؛ عامل بازدارنده برای صرفه‌جویی مصرف آب

پیش از این بارها با صحنه‌هایی همچون باز بودن شیر آب، شست‌وشوی خودرو، فرش و حیاط منازل مواجه می‌شدیم که افراد با لذت از آب شرب استفاده می‌کردند، غافل از اینکه به دست خود سرمایه ملی را به باد می‌دهند؛ اما خوشبختانه این روزها کمتر کسی با این صحنه‌ها مواجه می‌شود.

در این خصوص، می‌توان از افزایش سطح اطلاعات عمومی از طریق رسانه‌ها و فضای مجازی به عنوان عامل بازدارنده و مهم در جهت صرفه‌جویی در مصرف آب نام برد.

عوامل بسیاری در هدر رفت آب مؤثرند که یک نمونه از آن، عدم آبیاری مناسب در مصارف کشاورزی است که خوشبختانه با افزایش آگاهی کشاورزان در این زمینه، این امر قدری مرتفع‌ شده است؛ هرچند که همچنان نیازمند همکاری کشاورزان هستیم.

*ویلانشینی؛ زمینه‌ساز رشد معضل کم‌آبی

از سوی دیگر، حفر چاه‌های غیرمجاز به ویژه در مناطق خوش آب‌وهوا و به اصطلاح«ویلایی‌نشین»، از دیگر معضلات در خصوص استفاده از آب‌‌های زیرزمینی بوده که زمینه‌ساز کاهش سطح آب و رشد معضل کم‌‌آبی است.

شهرستان دماوند ازجمله مناطقی است که به دلیل آب‌وهوای مساعد و طبیعت مناسب، پذیرای میهمانان بسیاری از سراسر کشور است؛ به‌گونه‌ای که «ییلاق» پایتخت‌نشینان شده و افراد در فصل تابستان به این شهرستان بکر سفر می‌کنند.

این امر زمینه‌ساز افزایش ساخت‌‌وساز شده است و مسلماً هر ساخت‌وسازی در دل کوه و دشت، حفر چاه را به همراه خواهد داشت؛ این موضوع به اندازه‌ای پررنگ شده که در سال 1396، بیش از 151 حلقه چاه غیرمجاز در شهرستان دماوند مسدود شد.

*لزوم شناسایی استفاده‌کنندگان غیرمجاز منابع آب زیرزمینی

به گفته حسن ابراهیمی بسابی، دادستان عمومی و انقلاب اسلامی شهرستان دماوند، برآوردها بر اساس آمار غیر رسمی نشان از وجود حدود هفت‌هزار حلقه چاه غیرمجاز در این شهرستان دارد که باید شناسایی شوند، زیرا اگر بنا به استفاده غیرمجاز از منابع آب زیرزمینی باشد، قطعاً به حقوق دیگران تجاوز می‌شود.

ابراهیمی بسابی با تأکید بر این موضوع عنوان کرد: شاید پیش از این با حفر 10 متر از زمین دسترسی به آب امکان‌پذیر بود، این در حالی است که اکنون در مواردی با حفر 300 متر از زمین می‌توان به آب دست یافت.

*مسدودسازی بیش از 70 حلقه چاه غیرمجاز در 6 ماهه امسال

به هر جهت، خوشبختانه با به‌کارگیری تمهیدات مناسب از سوی نهادهای ذی‌ربط، بسیاری از حلقه‌های چاه غیرمجاز شناسایی شده و اقدامات لازم در جهت مسدودسازی آنها صورت گرفته است.

در این میان می‌توان به مسدودسازی بیش از 70 حلقه چاه غیرمجاز در 6 ماهه نخست سال جاری در شهرستان دماوند اشاره کرد که بنا به گفته منصور مردانی، مدیر امور منابع آب این شهرستان با انسداد چاه‌های غیرمجاز به صورت سالانه، میزان 0.842 میلیون مترمکعب در سال از خروج آب از دشت‌های این شهرستان جلوگیری شده است.

اما ظاهراً موضوع بحران آّب بسیار جدی‌تر از این است و به بیانی دیگر، می‌توان گفت که شهرستان دماوند در وضعیت خشکسالی قرار دارد.

*وضع نابسامان آب سفره‌های زیرزمینی در کشور

حمیدرضا رمضانی، کارشناس ارشد هیدرولوژی و بحران خشکسالی در این خصوص می‌گوید: وضعیت آب سفره‌‌های زیرزمینی نه تنها در شهرستان دماوند، بلکه در کل کشور نابسامان است؛ طبق قانون سازمان ملل متحد، هر کشور مجاز است که سالانه 20 درصد از آب سفره‌های زیرزمینی مصرف کند، این در حالی است که ایران تنها کشوری است که 95 درصد از منابع آب سفره‌های زیرزمینی را مورد استفاده قرار داده است.

در نگاهی اجمالی از نظر عوام، شهرستان دماوند منطقه‌ای کوهستانی و همراه با بارش فراوان به نظر می‌رسد؛ در حالی که ارتفاع این شهرستان از سطح دریا زیاد است و شهرستان‌های هم‌جوار در ارتفاع بسیار پایین‌تری از آن قرار دارند.

*فرونشست زمین طی سال‌های آینده در منطقه دماوند

رمضانی از وجود بیش از 10 هزار حلقه چاه عمیق در شهرستان دماوند به عنوان فاجعه‌ نام برده و علاوه بر این، دماوند را به عنوان منبع تأمین‌کننده سفره‌های زیرزمینی شهرستان‌های هم‌جوار برشمرد و همچنین شیب زیاد شهرستان دماوند را عاملی در جهت خروج آب از این شهرستان خواند.

وی اظهار کرد که متأسفانه سفره‌های آب زیرزمینی شهرستان دماوند بین 17 تا 20 میلیون مترمکعب به صورت سالانه بیلان منفی دارد و قطعاً در طی یک یا دو سال آینده با فرونشست زمین در این منطقه مواجه خواهیم بود.

نکته حائز اهمیت این است که فرونشست زمین آخرین مرحله از بیابان‌زایی در کره زمین است که زمین در این مرحله برای همیشه منابع آبی، خاک، کانی و معادن خود را از دست می‌دهد.

رمضانی عنوان کرد: در حال حاضر، چاه‌های عمیقی که در شهرستان دماوند حفر می‌شود به شیره زمین برخورد می‌کند؛ از این رو، با وجود تخلیه سفره‌های زیرزمینی آب، از آب موجود در دریاچه تار و هویر استفاده می‌شود که در نتیجه این امر، دریاچه تار دماوند با افت شدید میزان آب مواجه شده و در صورت عدم به کارگیری از تدابیر لازم، قطعاً این دریاچه خشک می‌شود.

*افت شدید میزان آب در دریاچه تار

وی با تأکید بر کنار گذاشتن کشاورزی به شیوه سنتی، از آبیاری قطره‌ای به عنوان شیوه‌ای منسوخ در دنیا نام برد که اکنون در ایران مورد استفاده قرار گرفته است.

وی از کشت دیم به ویژه کشت گل‌ محمدی در شهرستان دماوند به عنوان یکی از مواردی که محجور مانده نام برد و گفت: اگر بخواهیم در این شهرستان با کمترین میزان استفاده از آب، علاوه بر ایجاد اشتغال به درآمد، ارزش افزوده و بالاترین میزان بهره‌وری دست یابیم، می‌توانیم این امر را مدنظر قرار دهیم و به اصلاح الگوی مصرف بپردازیم.

*خطر 5200 حلقه چاه ویلاهای دماوند برای سفره‌های زیرزمینی

البته بنا بر گفته مجتبی صفدری، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب شرق استان تهران، گزینه‌های در جهت تأمین آب شرب در این منطقه وجود دارد که تأمین آب از منطقه جورد رودهن و انتقال آب از سد نمرود از گزینه‌های مد نظر است؛ هرچند که لازمه این امر، عزمی شهرستانی است و اگر اقدامات لازم انجام نشود، در آینده با مشکل اساسی مواجه خواهیم بود.

وی از افت ۶۰ متری آب سفره‌های زیرزمینی منطقه آبسرد خبر داد و در این خصوص بیان کرد: شورای تأمین شهرستان دماوند باید به سرعت تشکیل شده و سهمی را در اختیار منطقه آبسرد قرار دهند تا مشکلات رفع شود.

صفدری وجود تعداد پنج‌هزار و 200 واحد ویلایی با همین تعداد چاه غیرمجاز را عاملی در جهت به خطر انداختن سفره‌ها و ایجاد آلودگی برشمرد و در خصوص شهر دماوند گفت: تاکنون چندین چاه از مدار خارج شده است و نمی‌توانیم برای تأمین آب آن خوش‌بین باشیم که باید از رودخانه تار در فصولی که آب دارد با تصفیه‌خانه اضطراری مشکل تأمین آب را برطرف سازیم.

*مایه حیات با بحران «حیاتی» مواجه است

به هر تقدیر، نکته قابل توجه این است که آب به عنوان «مایه حیات» با بحران جدی مواجه است و اگر توجه لازم به حفظ و حراست از آن صورت نگیرد، قطعاً به عنوان یکی از موضوعات جدی در آینده مطرح خواهد بود و هر یک از ما به عنوان یک ایرانی در این خصوص نقش مهمی بر عهده داریم.

از سوی دیگر، لازم است که مسؤولان مربوطه توجه ویژه‌ای به آینده بحرانی در شهرستان دماوند و استان تهران داشته باشند؛ امروز با کارهای اساسی نباید گذاشت تا دماوندی که به طبیعت بکرش معروف است، از آن تنها یک خوش نامی در تاریخ بماند.