کتاب «مستشرقان و قرآن» به چاپ هشتم رسید

به گزارش حلقه وصل، چاپ هشتم کتاب «مستشرقان و قرآن» اثر محمدحسن زمانی به همت مؤسسه بوستان کتاب در ۵۸۸ صفحه منتشر شد.

قرن هاست که بسیاری از شرق شناسان و اسلام شناسان غیر مسلمان اعم از غربی و غیر آن به پژوهش درباره قرآن پرداخته و راجع به مصدر قرآن، تاریخ جمع و تدوین آیات، ادبیات و ساختار آن و معارف و محتوای قرآن کریم نظریه‌های گوناگونی ابراز کرده و هزاران کتاب و مقاله منتشر کرده اند.

آنان گاه به تجلیل از قرآن و تبیین زیبایی‌ها و معارف و تعالیم والای آن پرداخته و گاه به دلیل عدم دسترسی مستقیم به منابع اسلامی، دچار برداشت‌های نادرست شده‌اند؛ چنانکه احیاناً برخی از آنان به تحریف یا اتهام‌های دروغین و تهاجم‌های غیر منطقی دست زده اند.

حجم انبوه این آثار قرآن پژوهی قرآن شناسان غربی در سطح جهان و تأثیرگذاری منفی آن بر اذهان تشنه جامعه بشری و اسلامی، نقدی علمی را می‌طلبد تا سره را از ناسره تفکیک و پاسخی منطقی و اشکال‌های مستشرقان ارائه کند.

گرچه خداوند خود حفاظت «متن قرآن کریم» را از تحریف متکفل شده و فرموده: «إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ»، اما مسئولیت صیانت معارف ناب آن را از دست برد تحریف‌گران فرهنگی که وارونه معرفی کردن مفاهیم قرآنی می‌پردازند به ما مسلمانان محول کرده است.

نقد حاضر، گامی است در مسیر انجام این رسالت تا سهمی در تبدیل فضای تاریک و اتهام‌ها به فضای روشن واقع نگری جامعه بشری به این کتاب آسمانی داشته باشد. کوشیده ایم اصل انصاف و واقع نگری را رعایت کنیم و دشمنی آنان با ما موجب نادیده گرفتن کمال ویژگی‌های مثبت کارشان نشده است.

ساختار اثر

این اثر در ۶ فصل تهیه و تدوین شده است در فصل اول، فعالیت‌های قرآنی مستشرقان اعم از ترجمه قرآن، چاپ قرآن کریم، معجم نگاری لفظی و موضوعی قرآن، تدوین دایره المعارف، تصحیح و احیای کتاب‌های خطی قرائت‌ها و چاپ آنها، پژوهش‌های علمی و تألیف کتاب‌ها و مقاله‌ها درباره قرآن، معارضه با تحدی قرآن، و معرفی برجسته‌ترین مستشرقان قرآن شناس و مهمترین آثار آنان تشریح شده است.

«مصدر و منشأ قرآن» عنوان دومین فصل از کتاب «مستشرقان و قرآن» است؛ نویسنده در ابتدای این فصل پس از نقد کلی مستشرقان، به سیمای زیبای قرآن و صداقت پیامبر اسلام (ص) از نگاه دانشمندان منصف غرب پرداخته است و در ادامه دیدگاه مستشرقان و اسلام شناسان غربی درباره مصدر قرآن (وحیانی بودن قرآن، الهی بودن غیر وحیانی، نظریه نبوغ، اقتباس قرآن از تورات و کتاب‌های پیشین آسمانی، و فرهنگ زمانه) پرداخته است.

فصل سوم این اثر به «تاریخ جمع قرآن» اشاره دارد؛ در فصل مذکور به بحث تحریف ناپذیری قرآن و شبهات مستشرقان اشاره دارد که در این زمینه انگیزه شبهه افکنی مستشرقان درباره جمع قرآن، تردید ناپذیری سلامت قرآن، ۱۰ جلوه اهتمام بی‌سابقه مسلمانان به حفاظت از قرآن، برخی دلایل مصونیت قرآن از تحریف، و تصریح برجسته‌ترین عالمان شیعه تاریخ به صیانت قرآن از تحریف، مورد بررسی قرار گرفته است.

در بخش دیگری از فصل سوم به «اختلاف قرائت ها» پرداخته شده است؛ در این بخش، به مباحثی از جمله نظریه شیعه در تعداد قرائت‌های صحیح، اختلاف لهجه‌ها مهمترین عامل اختلاف قرائت‌ها، و اعمال سلیقه؛ منشأ اختلاف برآوردها از دیدگاه گلدزیهر، تبیین شده است.

«ادبیات و ساختار قرآن» عنوان چهارمین فصل از کتاب «مستشرقان و قرآن» است که در این «فصل سیمای زیبا و ادبیات جذاب قرآن از زبان جرج سیل گوته، هرشفلد، ادواردو»، اعجاز و جاذبه قرآن از نگاه لبید» و «تناقض داوری دایرة المعارف بریتانیا» تبیین شده و در ادامه، به قصص و تاریخ نگاری قرآن اشاره شده و در این فصل اشکال دایره المعارف بریتانیا برای رعایت تسلسل زمانی قصه‌های قرآن پرداخته شده در ادامه نقدی در این راستا تبیین گردیده است.

همچنین، در این فصل، ویژگی‌های تاریخ نگاری قرآن (ابزار بودن تاریخ برای تعلیم معارف، امتزاج تاریخ با پندها و تعلیمات، تکرار قصه‌ها) تشریح شده و در بخش دیگری از این فصل به انسجام و ارتباط ارگانیکی آیات قرآن پرداخته شده است، که از جمله مباحث این بخش می‌توان به برتری ساختار قرآن و تورات و انجیل از دیدگاه ویلفرد کنسول اسمیت، تفکیک بین نظام گفتاری و نظام نوشتاری، شاخصه‌های چهارگانه نظام گفتاری و کلیدهای همبستگی آیات قرآن اشاره کرد.

در فصل مذکور مبحثی تحت عنوان «سازگاری و عدم تناقض در قرآن» تدوین شده که «بی انصافی مستشرقان در اتهام تناقض، اتهام تناقض انگیزه مسلمان شدن قسیس ابراهیم خلیل فیلوبوس»، «پیشینه اشکال تراشی و ادعای وجود تناقض در قرآن کریم» و «تناقض‌های ادعا شده مستشرقان در قرآن» از مباحث این قسمت هست.

فصل پنجم با عنوان «معارف قرآن و مستشرقان» تنظیم شده است و مباحثی اعم از «جامعیت، ادغام، جهانی بودن و جاودانگی»، «جامعیت و قانونگذاری در قرآن»، «جبر و اختیار»، «جهاد در قرآن»، «جایگاه زن در قرآن» بررسی شده است.

«نقد دایره المعارف قرآن، لیدن» عنوان ششمین و آخرین فصل از این کتاب است که در ابتدا پس از بیان ویژگی‌های مثبت این دایره المعارف، اشتباهات فرهنگ‌های دایره المعارف (توضیح الفاظ به جای توضیح معارف، کم توجهی به آراها و منابع قرآنی شیعه، استناد زیاد به نویسندگان غربی و اقتباس از دایره المعاف اسلامی لندن، و ضعف علمی نویسندگان) تشریح شده است.

غرض ورزی از دیگر نقدهای وارده بر «دایره المعارف قرآن، لیدن» است که از جمله این غرض ورزی های می‌توان به انکار برخی آرای اجماع امت اسلامی حتی در یک موضوع عقیدتی، طرح اختلاف مصحف ها در جهت بی اعتباری قرآن بدون ذکر توجیه علمی - تاریخی آن، بزرگ نمایی نقاط ضعف کتاب‌های شیعه و نسبت دادن آنها به کل شیعیان اشاره کرد.