تفسیر آیات ۱۹ تا ۲۵ سوره مبارکه رحمان

به گزارش حلقه وصل، آیات ۱۹ تا ۲۵ سوره مبارکه رحمان خداوند به رسیدن دو دریا به هم اشاره می‌کند و در ادامه می‌فرماید که از این دو دریا مروارید و مرجان بیرون می‌آید. مفسران به نقل از منابع معتبر شأن نزول این آیات را ازدواج امام علی(ع) و حضرت زهرا(س) بیان می‌کنند که «لؤلؤ و مرجان» هم امام حسن و امام حسین(ع) هستند.

در شواهد التنزیل از سلمان فارسى در تفسیر آیه: (مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیانِ ) چنین نقل شده است که منظور آیه على(ع) و فاطمه زهرا(س) است سپس مى افزاید، پیامبر اکرم(ص) فرمود: «منظور از (یَخْرُجُ مِنْهُمَا مِنْهُمَا اللُؤْلُؤُ وَالمَرْجانُ )، حسن و حسین است».(شواهد التنزیل، جلد ۲، صفحه ۲۰۹)

در حدیث دیگرى از سعید بن جبیر از ابن عباس آمده است که منظور از (مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیانَ )، على(علیه السلام) و فاطمه(علیها السلام)است، و منظور از (بَیْنَهُما بَرْزَخ لایَبْغیان): «حُبُّ دائِمُ لایَنْقَطِعُ وَلا یَنْفَدُ »: «محبّت، دائمى است که قطع نمى‌شود و پایان نمى‌پذیرد»، و منظور از (یَخْرُجُ مِنْهُما اللُؤلُؤُ وَ الْمَرْجانُ ) حسن و حسین(ع) است.(شواهد التنزیل، جلد ۲، صفحه ۲۱۰)

امام صادق ‏علیه‌السلام در تفسیر آیه «مرج البحرین یلتقیان» فرمود: «علىّ و فاطمة علیهما‌السلام بحران عمیقان، لایبغى احدهما على صاحبه، یخرج منهما اللؤلؤ و المرجان، الحسن و الحسین‏ علیهما‌السلام» على و فاطمه‏ علیهما‌السلام دو دریاى عمیق‏‌اند که هیچ‏یک بر دیگر تجاوز نمى‏‌کند و از این دو دریا، لؤلؤ و مرجانى چون حسن و حسین‏ علیهما‌السلام خارج مى‏‌شود. (تفسیر قمى)

به هر حال این آیه، از آیاتى است که دلالت بر فضیلت فوق‌العاده و جلالت شأن براى على(ع) و همسرش و فرزندانش حسن و حسین(ع) مى‌کند; چرا که على(ع) و فاطمه(س) را تشبیه به دو اقیانوس عظیم کرده، اقیانوسى که نشانه عظمت خداوند و منبع برکات و مبدأ علوم و دانش‌هاى بسیار و نشانه بارز اخلاق کریمه و جود و سخاوت پاکى و عصمت است و فرزندانشان را به جواهرات گرانبها و بى‌مانندى تشبیه مى‌کند که در دل اقیانوس پرورش یافته و به خارج مى‌رسند; حسن و زیبایى و جمال ظاهر و باطن و علم و تقوا و فضیلت و پاکى و عصمت در آن جمع است.

درباره چه کسى در اسلام این همه فضائل دیده مى‌شود؟ و چه کسى شایسته‌تر براى جانشینى پیامبر(ص) از على(ع) و فرزندان او است؟ و برخی چه ساده از کنار این همه فضائل گذشته‌اند!

متن آیات

مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیَانِ

بَیْنَهُمَا بَرْزَخٌ لَّا یَبْغِیَانِ

فَبِأَىِ‏ّ آلَاءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ‏

یَخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَالْمَرْجَانُ

فَبِأَىِ‏ّ آلَاءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ‏

وَلَهُ الْجَوَارِ الْمُنشَئَاتُ فِى الْبَحْرِ کَالْأَعْلاَمِ

فَبِأَىِ‏ّ آلَاءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ‏

ترجمه

دو دریا(ى شور و شیرین) را روان ساخت که به هم مى‌رسند.

(اما) میان آن دو فاصله‌‏اى قرار داد که به هم تجاوز نکنند.

 پس کدام یک از نعمت‏هاى پروردگارتان را انکار مى‏‌کنید؟

 از هر دو (دریا)، مروارید و مرجان بیرون مى‏‌آید،

پس کدام یک ازنعمت‏‌هاى پروردگارتان را انکار مى‏‌کنید؟

 و در دریا، کشتى‏‌هاى ساخته شده همانند کوه، براى اوست.

پس کدام یک از نعمت‏هاى پروردگارتان را انکار مى‏‌کنید؟

نکته‌ها

«مرج» به معناى رها ساختن است و «برزخ» به حدّ فاصل میان دو چیز گفته مى‏شود. «لؤلؤ» به معناى مرواریدى است که درون صدف پرورش یابد و «مرجان»، هم به مرواریدهاى کوچک گفته مى‏شود و هم نوعى حیوان دریایى که شبیه شاخه درخت است و صیّادان آن را صید مى‏‌کنند.

«بحر» به آب زیاد گفته مى‌‏شود، خواه دریا باشد یا رودخانه و مقصود از «بحرَین»، آب‏هاى شور و شیرین است. معمولاً آب رودخانه‏‌ها شیرین و آب دریاها شور است. چنانکه در آیات دیگر مى‌‏فرماید: «مایستوى البحران هذا عذبٌ فرات سائغ شرابه و هذا مِلح اُجاج»(فاطر- ۱۲)

دو دریا یکسان نیستند، یکى آبش گوارا، شیرین و نوشیدنش خوشگوار است و یکى شور و تلخ است. آب شور براى حفظ حیات جانداران دریایى است و آب شیرین براى حفظ حیات نباتات، گیاهان، انسان‌‏ها و حیوانات که در خشکى زندگى مى‏‌کنند.

عبارتِ «مرَج البحرین» دو بار در قرآن آمده است: یک بار در سوره فرقان آیه ۵۳ و یک بار در این سوره. در آنجا ابتدا از جهاد بزرگ با کفار سخن مى‌‏گوید. «لاتطع الکافرین و جاهدهم به جهاداً کبیراً» و به دنبال آن مى‌فرماید: «مرج البحرین هذا عذب فرات و هذا مِلحٌ اُجاج جَعَل بینهما برزخاً و حِجراً محجورا»  ولى در این سوره، ابتدا سخن از میزان و حساب و عدل است، «وضع المیزان - اقیموا الوزن - لاتخسروا المیزان»، و پس از آن مى‌‏فرماید: «مرج البحرین یلتقیان . بینهما برزخ لا یبغیان» یعنى آب شور و شیرین به هم تجاوز نمى‏‌کنند، زیرا عدم تجاوز با عدل تناسب بیشترى دارد. به دنبال آن مى‌‏فرماید: «یخرج منهما اللؤلؤ و المرجان» آرى اگر عدالت بود و تجاوزگرى نبود، زیبایى‏‌ها پیدا مى‏‌شوند.

دین اسلام، دین فطرى است و خداوند گرایش‌‏ها و نیازهاى فطرى بشر را تأمین کرده است، که یکى از آنها گرایش به زیبایى و زینت است. آن هم گوهرى گران‌بها همچون مروارید که از دریا استخراج مى‏‌شود.

قرآن، در بیان سایر نعمت‏‌ها کلمه «لَه» را بکار نبرد، ولى در مورد کشتى فرمود: «و له الجوار» شاید به خاطر آن باشد تا بگوید ساخته دست شما نیز از اوست. زیرا فکر و طرح و قدرت جسمى شما براى ساخت و مواد و آثار آنها همگى از اوست.

هنگامى که امام على‏ علیه السلام این آیات را تلاوت فرمود: «یخرج منهما اللؤلؤ و المرجان» از آن حضرت پرسیدند: پس چرا شما از این نعمت‏‌ها استفاده نمى‏‌کنید؟ آن حضرت فرمود: خداوند بر رهبران عادل واجب کرده که زندگى خود را چنان ساده و تنگ بگیرند که فقر بر فقرا سخت نباشد.(تفسیر کنزالدقائق)

امام صادق ‏علیه السلام در تفسیر آیه «مرج البحرین یلتقیان» فرمود: «علىّ و فاطمةعلیهما السلام بحران عمیقان، لایبغى احدهما على صاحبه، یخرج منهما اللؤلؤ و المرجان، الحسن و الحسین‏ علیهما‌السلام»(تفسیر قمى)

على و فاطمه‏ علیهما‌السلام دو دریاى عمیق‏‌اند که هیچ‏یک بر دیگر تجاوز نمى‏‌کند و از این دو دریا، لؤلؤ و مرجانى چون حسن و حسین‏ علیهما‌السلام خارج مى‏‌شود.

پیام‌ها

هستى کلاس توحید است؛ آسمان و زمین و دریایش. «و السّماء رفعها... والارض وضعها... مرج البحرین...»

دریا، براى همه انسان‏‌ها و جنّیان نعمت است، گرچه همه در کنار دریا زندگى نمى‏‌کنند. «مرج البحرین... فباىّ آلاء ربّکما»

آثار قدرت خدا و برترى اراده او بر همه چیز هویداست. آب دریاى شور با آب دریاى شیرین تلاقى و برخورد مى‏‌کند، از کنار هم مى‏‌گذرند و در یکدیگر داخل نمى‏‌شوند. «بینهما برزخ لایبغیان»

بهره‏‌بردارى از نعمت‏‌ها، نیاز به تلاش و کوشش دارد. «یخرج منهما اللؤلؤ...»

آب و خاک، بستر و منبع تأمین نیازهاى بشر است. «فیها فاکهة و النخل... و الحب ذو العصف...یخرج منهما اللؤلؤ و المرجان»

نقش دریا در حمل و نقل مسافر و بار، به عنوان معبرى رایگان و آماده و وسیع و گسترده، از دیرباز مورد توجّه بشر بوده است و خداوند در این آیات، انسان را به آن توجّه مى‏‌دهد. «الجوار المنشئات فى البحر کالاعلام»

نعمت دریا و آفریده‏‌هاى آن، از نعمت‏‌هاى بزرگى است که خداوند، تکذیب کننده آن را سرزنش مى‏‌کند. جمله «فباىّ آلاء ربّکما تکذّبان» سه بار در این آیات تکرار شده است.

منبع: تفاسیر نور و نمونه