فروش «بنزین خالص و بادوام» در خواروبارفروشی‌ها لیتری ۱.۵ ریال!

به گزارش حلقه وصل، ۱۴ شهریور سال ۱۲۶۴ شمسی نخستین پمپ بنزین جهان در ایندیانای آمریکا نصب شد و شکل شهرها تغییر کرد. پیش از آن اتومبیل هم به عرصه خیابان‌ها آمده بود و دنیای جدیدی را نوید داده بود. آن‌ موقع چه خبر بود در ایران؟ عهد ناصری بود و هنوز اتومبیل کسی ندیده بود. حدود ۲ دهه بعد مظفرالدین قاجار اولین اتومبیل را از فرانسه به ایران آورد که یک رنو مدل ۱۹۰۰ بود و ۴ هزار تومان خریده بود و نفت‌سوز بود. آن موقع هنوز بنزین به سوخت استاندارد خودروها تبدیل نشده بود.

در اواخر قرن گذشته یعنی در دوره احمد شاه قاجار نیز با ورود انبوه خودرو به ایران و خرید این وسیله نقلیه نوظهور توسط ثروتمندان و دولتمردان و شاهزادگان قاجار تعداد اتومبیل‌های ایران زیاد شد و مردم عادی هم بالاخره اتومبیل دیدند. از آن روز تا به حال هم تعداد خودروها بی‌وقفه زیاد و زیادتر شد و به امروز رسید که یافتن جایی برای توقف خودرو در شهرهای بزرگ، خودش مشکلی عمومی و دائمی است.

اما داستان عرضه بنزین چیست؟ در اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی اول، بنزین اتومبیل‌ها در ایران توسط یک شرکت انگلیسی تأمین می‌شد. چه جوری؟ بنزین در تنگ‌های شیشه‌ای با گنجایش حدود ۵ لیتر در خواربارفروشی‌ها و دکه‌های فروش نفت و گاراژهای اتومبیل به مشتریان عرضه می‌شد. این مقدار بنزین یک پیمانه نامیده می‌شد و البته بعدها پیت‌های حلبی ۱۵ لیتری جای این ظروف شیشه‌ای را گرفتند.

عکسی از یک پمپ بنزین در دهه ۴۰ شمسی؛ نخستین پمپ بنزین‌های تهران، بنایی با معماری یکسان داشتند

پمپ بنزین در محله اعیان‌نشین

نخستین پمپ بنزین ایران کجا بود؟ بر سر این موضوع اختلاف نظر هست؛ در آبادان یا بوشهر؛ تبریز یا تهران. در تهران نخستین پمپ بنزین در خیابان امیریه راه‌اندازی شد و بعد پمپ‌های دیگری از راه رسیدند. به‌ نقل از کتاب «این اتولی که من می‌گم؛ تاریخچه اتومبیل در ایران»: «اولین پمپ بنزین تهران در خیابان اعیان‌نشین امیریه، چهارراه گمرک ساخته و افتتاح شد. انتخاب این مکان برای احداث پمپ بنزین، بیشتر به دلیل سکونت رجال مملکتی در این محله بود. دومین پمپ بنزین در خیابان بوذرجمهری، ایستگاه درخوانگاه، سومی در خیابان سعدی، دروازه دولت، چهارمی میدان بهارستان، مقابل مطبعه (چاپخانه) مجلس و پنجمی در خیابان سی‌متری نظامی (کارگر فعلی) نزدیک چهارراه لشگر بود و به‌همین‌ترتیب تا سال ۱۳۳۰ تعداد ۱۰ پمپ در تهران مشغول به کار گردیدند و شرکت نفت اقدام به شماره‌گذاری آنان نمود». آن موقع قیمت بنزین چقدر باشد خوب است؟ لیتری یک‌ و نیم ریال.

تبلیغ فروش بنزین در یک روزنامه در سال ۱۳۰۸ شمسی؛ «بنزین خالص بادوام»!

اولین تلمبه‌های بنزین در ایران

نخستین تلمبه‌های بنزین در ایران از انواع «اوری هاردل» انگلیسی و «ساتم» فرانسوی بودند و به‌دلیل کمبود پمپ بنزین برخی از این تلمبه‌ها در کنار خیابان‌ها نصب می‌شدند تا دسترسی به سوخت آسان‌تر باشد. تا دهه ۳۰ شمسی نیز تعداد پمپ بنزین در تهران و شهرهای بزرگ جوابگوی افزایش دائمی تعداد خودروها نبود و همچنان بنزین در پیت حلبی هم فروخته می‌شد؛ «روسیه با راه‌اندازی شرکتی با نام پرس ـ آذ ـ نفت در تهران، واقع در خیابان امیرکبیر و شرکت انگلیسی بریتیش پترولیوم (B.P) در خیابان امام خمینی (سپه سابق) نبش خیابان استخر، اقدام به فروش نفت و روغن نمودند».  

تلمبه بنزین «ساتم» که محصول فرانسه بود تا دهه ۵۰ شمسی همچنان در برخی نقاط ایران فعال بود

در دهه‌های بعدی تعداد پمپ بنزین نیز به تناسب افزایش تعداد خودروها در شهرهای بزرگ بیشتر شد و حالا که دیگر پمپ بنزین به مجاورت روستاها هم رسیده است. جالب اینکه پمپ بنزین دروازه دولت در خیابان سعدی که حوالی سال ۱۳۱۰ شمسی به عنوان سومین پمپ بنزین تهران راه‌اندازی شد، الان موزه پمپ بنزین است و به نمایش بخشی از تجهیزات قدیمی جایگاه‌های عرضه سوخت ایران اختصاص دارد.

موزه پمپ بنزین در دروازه دولت تهران

امروز در تاریخ مناسبت‌های دیگری هم هست

امروز ۱۴ شهریور مصادف با ۵ سپتامبر میلادی و ۲۷ محرم هجری قمری در تقویم تاریخ، مناسبت‌های دیگری هم دارد. ـ زادروز «ابوالحسن اسماعیل» ادیب و لغوی مشهور مسلمان در سال ۳۹۸ قمری ـ تصرف شهر تبریز توسط نادرشاه افشار و پایان‌دادن به اشغال این شهر توسط حکومت عثمانی در سال ۱۱۴۳ قمری ـ درگذشت فقیه و عالم مشهور شیعه آیت‌الله «ملاعلی کنی» در سال ۱۳۰۶ قمری ـ درگذشت «اگنس بویاجیو» معروف به «مادر ترزا» بانوی نیکوکار و خدمت‌گزار بشریت در سال ۱۹۹۷ میلادی ـ زادروز «بدیع‌الزمان فروزانفر» ادیب و پژوهشگر معاصر در سال ۱۲۷۶ شمسی