به گزارش حلقه وصل، خبر دستیابی اسرائیل به جایگاه ناظر رسمی در اتحادیه آفریقا در ۲۲ ژوئیه گذشته، با کمترین هیاهو و بازتاب منتشر شد که خود بیانگر میزان رسوایی ناشی از ترفند و تبانی است. ترفندی که قهرمان آن، «موسی فکی محمد» رئیس کمیساریای آفریقا با همدستی دولت اتیوپی است. اما اهانت بزرگتر، بی شک، سکوت عربی - آفریقایی است. در این میان تنها الجزایر،که در حال حاضر تلاش دیپلماتیک خود را با گروهی از کشورهای آفریقایی برای باطل کردن این عضویت آغاز کرده، از همان ابتدا و به صراحت به این امر اعتراض کرد.
روزنامه «العربی الجدید» در یادداشتی با تیتر «اسرائیل ناظر در اتحادیه آفریقا؛ ترفندی به قهرمانی رئیس کمیساریا» ، (سه‌شنبه - ۳ آگوست) به این موضوع پرداخت و نوشت: «رصد این خبر و اخبار پیش و پس از آن، نشان می‌دهد که اسرائیل و دوستان آفریقایی‌اش سالهاست که برای اجرای این پروژه آماده شده‌اند. اما امری که رسانه‌های عبری به آن اعتراف کردند این بود که توافقات عادی سازی روابط با مغرب و سودان به آماده سازی زمینه برای پذیرش اسرائیل در اتحادیه آفریقا کمک کرد.. امری که برای تل آویو ضروری بود تا بداند که در راهروهای اتحادیه آفریقا چه اتفاقاتی روی می‌دهد زیرا آفریقا بازار بزرگ عرضه محصولات اطلاعاتی و امنیتی اسرائیل به شمار می‌رود».
در ادامه این یادداشت آمده است: «اسرائیل پس از ۱۹ سال شکست تلاش‌هایش برای پیوستن به اتحادیه آفریقا که جایگزین سازمان وحدت آفریقا شده و اسرائیل در آن دارای جایگاه ناظر بود، بالاخره توانست بار دیگر به این مقام در ۲۲ ژوئیه گذشته دست یابد. این امر به موجب سندی که بیشتر شبیه یک ترفند و حیله بود و قهرمان آن، موسی فکی محمد رئیس کمیساریای اتحادیه آفریقا بود و در سایه سکوت اکثریت اعضای این اتحادیه به استثنای الجزایر صورت گرفت. هرچند که در ادامه، آفریقای جنوبی و نامیبیا به الجزائر در محکومیت این اقدام ناقض آیین‌نامه داخلی اتحادیه آفریقا پیوستند».
در چنین شرایطی هیچ موضعی از سوی مصر، سودان، تونس، لیبی، مغرب، سومالی، موریتانی، جیبوتی و مجمع‌الجزایر قمر اتخاذ نشد.
بنا بر این یادداشت، اعلام اعطای جایگاه ناظر به اسرائیل، یک روز بعد از دیدار «ألیلی أدماسو» سفیر اسرائیل در اتیوپی، چاد و بروندی با موسی فکی محمد، رئیس کمیساریای اتحادیه آفریقا در مقر این اتحادیه در «آدیس آبابا» صورت گرفت و هیچ رأی‌گیری و مشورتی میان ۵۵ کشور عضو اتحادیه صورت نگرفت.
به اعتقاد نویسنده، با توجه به جشن اسرائیل برای دستاوردی که برای رسیدن به آن، به زعم خود، مدتی طولانی انتظار کشیده و به تحقق دستاوردهای سیاسی، امنیتی و اقتصادی متعددی دل بسته، سوالات زیادی در خصوص نحوه پذیرش عضویت اسرائیل به عنوان ناظر از سوی فکی محمد بدون توافق با کشورهای عضو، میزان نقض اصول و قواعد اتحادیه آفریقا و اهداف آن، نقش اتیوپی به عنوان کشور مقر این اتحادیه که دارای روابط رو به رشدی با اسرائیل است، به وجود می‌آورد.
همچنین سوالات زیادی در خصوص دلیل سکوت کشورهای عربی عضو این اتحادیه که شمار آنها از مجموع ۵۵ کشور عضو به ۱۰ عدد می‌رسد، سکوت شوکه‌کننده نمایندگان کشورهای غیر عربی در اتحادیه آفریقا به ذهن متبادر می‌شود.
محکومیت سه جانبه و جشن اسرائیل
الجزائر مسئولیت نخستین اعتراض به این امر را به گردن گرفت و برای لغو و ابطال این تصمیم حرکت خود را آغاز کرد. در این میان اطلاعاتی نیز در خصوص رهبری ۱۴ کشور دیگر از سوی الجزائر برای اعتراض به این تصمیم و اخراج مجدد اسرائیل از اتحادیه آفریقا منتشر شد. العربی الجدید در این خصوص نوشت که الجزائر، عملا به همراه ۱۳ کشور آفریقایی دیگر ، طرح ابتکاری در بازپس‌گیری جایگاه ناظری از اسرائیل را هدایت می‌کند و در حال حاضر شمار کشورهای همراه الجزائر در این ابتکار به ۲۱ کشور افزایش یافته است.
یک منبع دیپلماتیک عالی‌رتبه نیز به العربی الجدید گفت: الجزائردر حال برقراری تماسهایی در سطح بالا برای تدوین یک پیش‌نویس از تصمیمات کشورهای آفریقایی برای ارائه در نشست بعدی کشورهای عضو اتحادیه آفریقا است تا با تکیه بر دو متحد بزرگ خود یعنی نیجریه و آفریقای جنوبی، تصمیم پذیرش اسرائیل به عنوان یک کشور ناظر در این اتحادیه را ملغی کند.
این منبع اعلام کرد که الجزایر حمایت بسیاری از کشورها از جمله نیجر، مالی، لیبی، تونس ، موریتانی، آفریقای جنوبی، نیجریه، لیبریا، تانزانیا، کومور، گابون، اریتره، زیمبابوه و سیشل را دریافت کرده است.الجزایر در همین راستا به دنبال توسعه ابتکار عمل است و بر اساس آن، اصلاحیه‌ای در منشور اتحادیه آفریقا پیشنهاد خواهد کرد که شامل عدم دادن اجازه به هیچ کشوری از خارج از قاره آفریقا که اراضی غیر را اشغال کرده، به کسب هرگونه جایگاهی در اتحادیه می‌شود.
به گفته این منبع، «رمطان لعمامره» وزیر خارجه الجزائر این پرونده را در جریان سفر دوره‌ای اخیرش به چهار کشور اتیوپی، سودان، مصر و تونس در اولویت قرار داد و به مقامات این کشورها، مخالفت صریح خود با دادن هرگونه جایگاهی به رژیم صهیونیستی در اتحادیه آفریقا را ابلاغ کرد.
وزارت خارجه الجزائر در ۲۵ ژوئیه گذشته اعلام کرد که تصمیم عضویت اسرائیل در اتحادیه آفریقا بدون رایزنی‌های گسترده پیشین با کشورهای عضو گرفته شده است .این تصمیم دارای هیچ ظرفیت یا توانایی برای مشروعیت بخشی به اعمال و رفتارهای ناظر جدید (اسرائیل) که کاملاً با ارزشها و اصول مقرر در اساسنامه اتحادیه آفریقا در تضاد است ، ندارد.
در همین تاریخ وزارت خارجه آفریقای جنوبی این تصمیم را غیر قابل توجیه و شوکه کننده توصیف کرد که به صورت یک‌جانبه و بدون مشورت با اعضای اتحادیه آفریقا، اتخاذ شده است.
دولت نامیبیا نیز یک روز پس از این دو کشور رسما به این تصمیم کمیساریای اتحادیه آفریقا اعتراض کرد و در خصوص اتخاذ چنین تصمیمی ابراز تاسف و نگرانی کرد.
در مقابل محافل رسمی و رسانه‌ای در تل آویو برای این تصمیم جشن گرفتند تا جایی که وزیر خارجه رژیم صهیونیستی صدور این تصمیم را «عید روابط آفریقا - اسرائیل» توصیف کرد.
روزنامه صهیونیستی هاآرتص، نیز نوشت که توافق‌های عادی‌سازی روابط که میان اسرائیل با مغرب و سودان امضا شد و نیز از سرگیری روابط دیپلماتیک با چاد و گینه در زمینه‌سازی برای پذیرش اسرائیل در اتحادیه آفریقا سهیم بود.
به نوشته این روزنامه، اسرائیل طی سالهای گذشته برای دستیابی مجدد به عضویت در اتحادیه آفریقا تلاش کرده بود اما این تلاش‌ها موفقیت‌آمیز نبود. وزارت خارجه اسرائیل طی چند ماه گذشته، با هدف تحقق این امر، یک کمپین سیاسی را آغاز کرد.در چارچوب این تلاش‌ها، «الیزا بن نون» معاون دستیار وزارت معاون وزیر خارجه در امور آفریقا به آدیس آبابا سفر کرد و با ۳۰ نماینده از کشورهای عضو اتحادیه آفریقا دیدار کرد تا آنها را به پذیرش عضویت اسرائیل به عنوان ناظر در این سازمان، متقاعد کند.
به نوشته هاآرتص، دستیابی مجدد اسرائیل به این جایگاه، توانایی آن در تقویت روابط با کشورهای آفریقایی را بهبود خواهد داد و برای افتتاح پروژه‌های بزرگ در زمینه‌های مختلف از جمله مبارزه با تروریسم و همه‌گیری کرونا، فرصت ایجاد خواهد کرد. به ویژه که اسرائیل با ۴۶ کشور از ۵۵ کشور عضو اتحادیه آفریقا دارای روابط دیپلماتیک است.
روزنامه اقتصادی «گلوبس» اسرائیل، در این خصوص نوشت که پذیرش اسرائیل به عنوان عضو ناظر در اتحادیه آفریقا به شرکت‌های اسرائیلی فرصت سرمایه‌گذاری بیشتر را خواهد داد و انرژی و پتانسیلی نهفته در این زمینه وجود دارد.
اسرائیل چگونه توانست به جایگاه عضو ناظر در اتحادیه آفریقا دست یابد؟
به نوشته هاآرتص، اسرائیل از ۵۵ کشور عضو اتحادیه آفریقا با ۴۶ کشور دارای روابط دیپلماتیک است هرچند که به نوشته «فارین پالیسی»(Foreign Policy)، تنها در ۱۵ کشور عضو این اتحادیه دارای سفارت‌خانه است. تمامی این امور طی سالهای گذشته برای رسیدن به این جایگاه در اتحادیه آفریقا کافی نبود، پس چه چیزی در این میان تغییر کرده است؟
به موجب بیانیه‌های اعتراضی صادر شده از سوی الجزائر، بدون رایزنی گسترده و پیشین کشورهای عضو اتحادیه آفریقا، چنین جایگاهی به اسرائیل داده شده است.آفریقای جنوبی نیز تایید کرد که این تصمیم به صورت یک‌جانبه و بدون رایزنی با اعضاء اتخاذ شده است. نامیبیا نیز اعلام کرد که اطلاعی از این تصمیم نداشته و به آن اعتراض دارد.
عدم رایزنی‌های لازم برای اتخاذ چنین تصمیمی در اتحادیه آفریقا، نقش تعیین‌کننده موسی فکی محمد در این امر را برملا می‌کند.زیرا مسئولیت رسیدگی به درخواستهای ارائه شده از سوی کشورهای دیگر به وی محول شده است. نمی‌توان پذیرفت که این تصمیم تعیین‌کننده فکی بدون هماهنگی با کشوری که مقر اتحادیه آفریقا است یعنی اتیوپی و نیز کشور فکی که چاد است، اتخاذ شده باشد.
بنا بر این گزارش، روابط اسرائیل با چاد از اواخر سال ۲۰۱۸ و سفر «ادریس دیبی» رئیس‌جمهور این کشور ( متوفی در آوریل ۲۰۲۱)، به تل آویو شاهد رشد و توسعه بود. سفری که طی آن، از سرگیری روابط دیپلماتیک میان چاد و اسرائیل در ۲۰ ژانویه ۲۰۱۹ به صورت رسمی اعلام شد. روابطی که از سال ۱۹۷۲ تحت فشار «معمر القذافی» دیکتاتور سابق لیبی قطع شده بود. در سال ۲۰۱۹ و هنگام سفر بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر وقت رژیم صهیونیستی به چاد، وی این کشور را شریک اسرائیل توصیف کرد.
با توجه به اینکه موسی فکی از ۲۴ ژوئیه ۲۰۰۳ تا ۴ فوریه ۲۰۰۵ نخست‌وزیر و از ۲۳ آوریل ۲۰۰۸ تا ۳۰ ژاویه ۲۰۱۷، وزیر خارجه چاد بود و علاوه بر آنها، دارای پست‌های اجرایی متعددی در این کشور بود، دارای روابط بسیار مستحکم و خوبی با رئیس‌جمهور دیبی بود. به همین دلیل نیز اسرائیل به ایفای نقش او در دستیابی به مقام عضویت ناظر در اتحادیه آفریقا دل بست.
در زمان سفر نتانیاهو به چاد در سال ۲۰۱۹، «بوعاز بسموت» عضو تحریریه روزنامه «اسرائیل هیوم»، تنها خبرنگاری که در این سفر، نتانیاهو را همراهی می‌کرد، اعلام کرد که دستیابی موسی فکی به پست ریاست کمیساریای اتحادیه آفریقا چندی پیش از انجام این سفر، به اسرائیل کمک خواهد کرد تا به جایگاه عضویت ناظر در این اتحادیه دست یابد.
«رینا باسیست» روزنامه‌نگار صهیونیست، طی دو گزارش که در ماه‌های ژانویه و فوریه ۲۰۱۹ در نسخه عبری «المانیتور» منتشر کرد، اذعان داشت که تعیین فکی به عنوان رئیس کمیساریای اتحادیه آفریقا، صرفا موجب تقویت فرصت‌های دستیابی اسرائیل به جایگاه عضویت ناظر در اتحادیه آفریقا خواهد شد.
وی در این گزارش‌ها پیش‌بینی کرد که نتانیاهو در دیدار با دیبی در چاد از او بخواهد که کشورش از وزنه و قدرتش در دستیابی تل آویو به این جایگاه در اتحادیه آفریقا استفاده کند.
از سوی دیگر، از سال ۲۰۱۶؛ اسرائیل موافقت اتیوپی را برای پیوستن به اتحادیه آفریقا کسب کرده بود و نخست‌وزیر وقت اتیوپی در هفتم ژوئیه همان سال در جریان سفر نتانیاهو به آدیس آبابا طی یک سفر دوره‌ای به کشورهای آفریقایی گفت: «اسرائیل با جدیت با بسیاری از کشورهای آفریقایی در تعامل است و دلیلی برای محرومیت اسرائیل از مقام عضو ناظر در اتحادیه آفریقا وجود ندارد».
یک دیپلمات صهیونیست که خواست نامش فاش نشود در گفت‌وگو با هاآرتص گفت: «این پیشرفت با گفتن اینکه وضعیت ناظر معنی چندانی ندارد اما در واقع یک نماد بسیار مهم است به دست آمد. اسرائیل ، که در دهه هفتاد قرن گذشته در آفریقا منفور و از دور خارج شده بود، بار دیگر به میز بازگشت و بسیاری از مخالفان سنتی آن دیگر اصرار ندارند که آن را حذف کنند. حضور فیزیکی در جلسات به اسرائیل این امکان را می دهد که بداند چه اتفاقی می افتد و تحولات سیاسی و ابتکارات را در دستور کار اتحادیه آفریقا پیگیری کند».