مبارزه با فقر یک امر مقدس است

حلقه وصل:

در دیدگاه اسلام مبارزه با فقر یک امر مقدس است برای همین پیامبر اکرم (ص) مبارزه با این پدیده اجتماعی را مورد توجه قرار داده تا مردم انگیزه پیدا کنند و با برنامه‌ریزی صحیح بر این معضل و مشکل اجتماعی چیره شوند. بنابراین مردم برای غلبه بر فقر نیازمند کسب مهارت‌های لازم هستند که این مهارت‌ها در سه بخش عمده بیان می‌شود که ابتدا به بیان بخش نخست می‌پردازیم.

مهارت شناخت چیست؟ در بحث مهارت شناختی باید به این مطلب توجه کنیم که شناخت در حقیقت منشأ رفتار، احساسات و عقاید هر انسانی است، حال در هر نوع از قلمرو زندگی از جمله برای مسلط و چیره شدن بر این پدیده سخت اجتماعی، انسان‌ها نیازمند شناخت و آگاهی هستند؛ زیرا انسان بدون شناخت دقیق و آگاهی لازم از ماهیت فقر، نمی‌تواند با این پدیده و معضل اجتماعی مبارزه کند.

قرآن کریم در گام اول بشر را به حقیقت اموال دنیوی و ویژگی‌های آن آگاه می‌کند اینکه حقیقت زندگی دنیا چیست؟ وقتی به این نکته می‌پردازیم می‌بینیم که انسان زمانی نبوده و بعد به وجود آمده، زمانی نداشته و بعد دارا شده است در پایان نیز فرجام زندگی دنیایی اش باز به ناداری و عدم ختم می‌شود. اما آن چیزی که بسیار مهم است این است که در تمام فرایند زندگی انسان آن کسی که انسان را به وجود آورد و او را اداره می‌کند تا آخرین لحظه زندگی دنیا و بعد از این عالم نیز با اوست، فقط خداوند متعال است که روزی اش را می‌دهد.

قرآن کریم کتاب دستور زندگی سالم و دور از اضطراب و فشارهای روانی است که روش زندگی همراه با آرامش را به ما نشان می‌دهد و همین قرآن به انسان می‌گوید: بشر تو ذاتاً فقیر و نیازمند رزاق عالمیان هستی؛ همچنین در جای دیگر می‌فرماید: ای مردم همه شما نیازمند خدای متعال هستید و تنها خداوند است که بی نیاز و شایسته هر گونه حمد و ستایش است. اگر ما انسان‌ها فقیر نبودیم امروز بشر با یک ویروس کرونا نباید تا این حد عاجز و درمانده می‌شد ما دستمان کوتاه است. بنابراین این گام اول است که بدانیم و بپذیریم که انسان فقیر است و خدای متعال غنی مطلق بوده و بشر باید گدای در خانه او باشد.

فقر و ثروت؛ امتحان و آزمونی الهی

نکته دوم در شناخت فقر و مهارت شناختی مربوط به اموال و دارایی‌های مادی می‌شود که در اختیار انسان است انسان باید بداند و به این شناخت برسد که این دارایی‌ها و ناداری ها وسیله آزمایش است. چه کسانی که دارند و چه آن دسته از افرادی که در فقر هستند هر دو به این طریق آزمایش می‌شوند چرا که اموال و متاع دنیا ابزار آزمایش الهی محسوب می‌شود، خجسته آن انسانی که در زمان دارایی و هنگام ناداری همچنان رشته اتصال و ارتباط خودش را با پروردگار قطع نمی‌کند و دارایی و ناداری خودش را همانند قارونیان، فرعونیان، نمرودیان و… عامل قطع ارتباط با خدای متعال قرار نمی‌دهد. یا آن کسانی که امتحان می‌شوند و زندگی شأن در تنگنا و مضیقه قرار می‌گیرد نباید خود را از دست رفته ببینند و فکر کنند که خدا آنها را فراموش کرده است؛ بنابراین غنی بودن و فقیر بودن هر دو عامل امتحان است برای همین در قرآن کریم می‌فرماید اموال و فرزندان شما وسیله امتحان هستند، و این نکته بسیار مهمی است.

نکته دیگر در بحث شناخت مربوط به این مساله می‌شود که انسان تا چه اندازه از زندگی دنیا بهره می‌گیرد. قارون‌ها، فرعون‌ها و نمرودهایی که بیشترین ثروت‌ها را دارند تا چه میزان از دنیا بهره می‌گیرند آیا غیر از این است که آنان نیز هنگام ظهر تنها با یک بشقاب غذا سیر می‌شوند و اگر بیشتر بخورند اذیت می‌شوند. قرآن کریم می‌فرماید وای به حال کافران از عذاب شدید خدا، کسانی که زندگی دنیا را به آخرت ترجیح می‌دهند در حالی که بهره‌های آنان از زندگی دنیا با دیگران یکنواخت است گرفتار عذاب می‌شوند.

ثروتمندان با دیگر انسان‌ها تفاوتی ندارند و تفاوتشان در این است که ثروتمندان انبارداران و حسابگران خوبی هستند اما هنگام بهره‌مندی از ثروتشان همه انسان‌ها به یک اندازه از زندگی دنیا بهره مند می‌شوند یعنی وقتی می‌خواهند بخوابند در یک اندازه مشخص فضا اشغال می‌کنند، وقتی می‌خواهند چیزی بخورند به یک میزان می‌توانند غذا بخورند. کسی که از راه حرام میلیاردها میلیارد مال حرام جمع کرده تنها انبارداری و حسابداری آن اموال را بر عهده دارد. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: ای پیامبر به مردم بگو زندگی دنیا کوتاه است و کمی صبور باشند برای قیامت دستاورد و خیر بیشتری است.

نکته بعد اینکه انسان زمانی که متاع دنیا را کم و رزق آخرت را ماندگار ببیند به طبع خود را در پیشگاه الهی بی نیاز می‌بیند زیرا کسی که خدا را دارد چیزی کم ندارد. برای همین پیامبر می‌فرمایند اللهم اغن کل فقیر؛ مراد از این کلام آن است که بارالها سطح فکر این مردم را به قدری بالا بیاور که به این نتیجه برسند برای داشتن زندگی مرفه نباید خون مردم را در شیشه کنند چرا که این زندگی هیچ ارزشی ندارد.

امید به خدا ضامن گشایش و باز شدن درهای رحمت الهی

دیگر اینکه بهره‌مندی انسان‌ها با یکدیگر برابر است و فقط ثروتمندان امکانات بیشتری را برای خود ذخیره سازی می‌کنند اما در کنار آن با گرفتاری‌های بیشتری نیز روبرو می‌شوند. خداوند به پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: فزونی اموال و اولاد دشمنانت، تو را در شگفتی فرو نبرد خدا می‌خواهد به وسیله این اموال زیاد آنان را به عذاب مبتلا کند؛ برای مثال ثروتمندانی که چندین تن طلا انبار کرده بودند درست است که ثروت فراوانی به دست آوردند اما غم و اندوه حفظ ارزش این ثروت کمر آنان را خم می‌کرد و مدام حواسشان بود که امروز طلا چقدر می‌شود؟ آیا بالا می‌رود یا پایین می‌آید؟ چه زمانی باید بفروشند؟ این بزرگترین دغدغه فکری آنان بود دغدغه‌ای که دیگر مردم نداشتند و آسوده بودند. سلطان سکه در نهایت جان خود را فدای این طمع‌ورزی ها کرد در حالی که می‌توانست همانند دیگران از زندگی دنیا به اندازه‌ای که خدا برای همه تعیین کرده لذت ببرد.

بنابراین در بحث شناخت به رزاقیت خدای متعال ایمان می‌آوریم و در قرآن کریم یکی از مباحث شناختی آن است که انسان توکل بر حضرت دوست داشته باشد و با او ارتباط بگیرد، قرآن کریم می‌فرماید: هیچ جنبنده‌ای در جهان نیست مگر اینکه روزی او به دست خدای متعال است چه بسا جنبنده‌ای که قدرت حمل روزی خود را ندارد و خدا به آن جنبنده ناتوان و دیگران روزی می‌دهد.

و آخرین نکته اینکه محور امید به گشایش است اینکه انسان در ذهن خویش بپندارد همه سختی‌ها و مشکلات مالی یک روزی پایان می‌پذیرد و این امر پایدار نیست. این اندیشه ناپایداری مشکلات اقتصادی موتور متحرک انسان‌ها برای ورود به صحنه‌های اقتصادی است چرا که با هر سختی آسانی است. انسان هرگز نباید امید خودش را از دست بدهد و باید همواره تلاش کند.