آثار فرمانبری از پیامبر اکرم (ص) از نگاه قرآن کریم

به گزارش حلقه وصل، اطاعت آزادانه از اوامر و نواهی پیامبر (ص)، چیزی جز اطاعت از خدا نیست؛ زیرا قول و فعل پیامبر (ص) همان قول و فعل خداست؛ چرا که ایشان مظهر اتم اکمل خداست و چیزی جز اراده و مشیت الهی را اظهار نمی‌کند؛ زیرا مشیت و اراده او تابع مشیت و اراده الهی است. پس هرگونه عصیان و معصیت رسول‌الله (ص) در هر شکل و سطحی به معنای عصیان و معصیت الله خواهد بود و مجازاتی در همین سطح برای عاصی در نظر گرفته می‌شود؛ چنانکه مطیع رسول‌الله (ص) از آثار اطاعت خدا بهره‌مند می‌شود.

در نوشتار حاضر نویسنده برخی از آثار و برکات اطاعت و پیروی از سنت و سیره رسول اکرم (ص)، که در قرآن مورد تاکید قرار گرفته و نیز عوامل ایجاد زمینه این اطاعت اشاره کرده است.

آثار فرمانبری از رسول‌الله (ص)

در آیات قرآن آثاری برای اطاعت از رسول‌الله (ص) بیان شده که برخی از آن‌ها عبارتند از:

۱. رحمت الهی: هر کسی که بخواهد به رحمت الهی برسد و افزون بر رحمت رحمانی که عام است و همه آفریده‌ها را شامل می‌شود، از رحمت رحیمی خاص نیز برخوردار شود، باید از پیامبر (ص) اطاعت کند و نسبت به فرمان‌هایش عصیان و سرپیچی نداشته باشد. (آل‌عمران، آیه ۱۳۲؛ توبه، آیه ۷۱؛ حجرات، آیه ۱۴)

۲. محبت الهی: بهره‌مندی از محبت الهی، خاص کسانی است که از طریق پیروی از پیامبر (ص) مطیع قول و فعل او هستند؛ زیرا این‌گونه است که می‌توانند محبت الهی را کسب کنند و هرگونه عصیان و عدم اطاعت از پیامبر (ص) موجب می‌شود تا شخص از محبت الهی محروم شود. (آل‌عمران، آیات ۳۱ و ۳۲)

۳. مغفرت الهی: مغفرت و آمرزش الهی نصیب کسانی می‌شود که تابع و مطیع رسول‌الله (ص) باشند و نسبت به او عصیان نورزند، بلکه با خضوع تمام در خدمت پیامبر (ص) باشند. (آل‌عمران، آیات ۳۱ و ۳۲؛ ۱۳۲ و ۱۳۳؛ احزاب، آیه ۳۵؛ حجرات، آیه ۱۴؛ توبه، آیه ۷۱)

۴. رهایی از آتش دوزخ: برای رهایی از آتش دوزخ، لازم است تا شخص از پیامبر (ص) اطاعت و پیروی کند و خاضعانه در خدمت رسول‌الله باشد. از همین رو خدا در قرآن خبر می‌دهد که دوزخیان می‌گویندای کاش از خدا و پیامبرش اطاعت می‌کردیم. (آل‌عمران، آیات ۱۳۱ و ۱۳۲؛ احزاب، آیه ۶۶؛ حشر، آیه ۷)

۵. نعمت‌های الهی: بهره‌مندی از نعمت‌های الهی در گرو اطاعت از پیامبری است که اطاعتش عین اطاعت از خداست. شکی نیست که بزرگ‌ترین نعمت‌های الهی برای بشر، نور اسلام و ایمان و ولایت الهی است که در اختیار بشر قرار می‌گیرد و او را برای بهشت آماده و از دوزخ رفتن باز می‌دارد. (آل‌عمران، آیات ۱۷۲ و ۱۷۴)

۶. فضل الهی: فضل الهی شامل تفضلات ابتدایی و پاداشی است. دستیابی به فضل پاداشی در رهن اطاعت از خدا و رسول‌الله (ص) است. (همان)

۷. رهایی از بدی و زشتی: اگر کسی بخواهد از زشتی‌ها و بدی‌ها در امان ماند و چیزی از آن‌ها به او نرسد، می‌بایست به اطاعت از خدا و رسول‌الله (ص) بپردازد. (همان)

۸. صراط مستقیم: یکی از درخواست‌های انسان قرار گرفتن در صراط مستقیم است که او را به انواع نعمت‌های عام و خاص می‌رساند. (حمد، آیه ۶) صراط مستقیم که همان نور هدایت اسلام و ولایت و ایمان است، تنها در سایه اطاعت از خدا و رسول‌الله (ص) دست یافتنی است. (مائده، آیات ۱۵ و ۱۶؛ اعراف، آیه ۱۵۸؛ بقره، آیه ۱۴۳)

۹. وحدت امت: رهایی از هرگونه تفرقه در میان امت، در گرو اطاعت از خدا و رسول‌الله (ص) است و امت اگر بخواهد به وحدت برسد می‌بایست به این نکته توجه و اهتمام داشته باشد (نساء، آیه ۵۹)؛ چرا که ایشان حبل الله المتین و عروه الوثقای الهی است که با تمسک و توسل به آن می‌توان به وحدت در اهداف و روش دست یافت. (آل‌عمران، آیه ۱۰۳؛ بقره، آیه ۲۵۶؛ لقمان، آیه ۲۲؛ روایات تفسیری)

۱۰. اجر عظیم: دستیابی به اجر عظیم الهی در رهن اطاعت از خدا و رسول‌الله (ص) است؛ پس اگر در این راه اذیت و آزاری به انسان برسد، بهره بیشتری نیز خواهد برد. (آل‌عمران، آیه ۱۷۲)

۱۱. تقوای الهی: تقوای الهی که هدف متوسط عبادت در قالب صراط مستقیم اسلام است، در رهن اطاعت از رسول‌الله (ص) است. (بقره، آیه ۲۱؛ حشر، آیه ۷؛ آل‌عمران، آیات ۱۳۲ و ۱۳۳ و ۱۷۲)

۱۲. وکالت الهی: دستیابی به وکالت الهی که برترین نوع وکالت است که انسان می‌تواند به آن اعتماد کرده و کارها را به او واگذار کند و به اهداف خویش برسد، در رهن اطاعت از خدا و رسول‌الله (ص) است. (آل‌عمران، آیات ۱۷۲ و ۱۷۳)

۱۳. راه سلامت: راه‌های گوناگونی پیش روی انسان است که بسیاری از آن‌ها راه گمراهی بوده و انسان را به خطر می‌افکند؛ راه‌های سلامت که به صراط مستقیم می‌رسد، همان راه‌هایی است که در ذیل اطاعت از خدا و رسول‌الله برای انسان فراهم است. (مائده، آیات ۱۵ و ۱۶)

۱۴. کسب نور: انسان می‌بایست برخوردار از نورالله شود که همه هستی را روشن کرده است. (نور، آیه ۳۵) اگر کسی بخواهد هم چنان این نور الهی را حفظ کند یا به اتمام برساند، لازم است تا از خدا و رسول‌الله اطاعت کند؛ زیرا نور الهی این‌گونه در شخص به تمامیت کمال خودش می‌رسد. (مائده، آیات ۱۵ و ۱۶؛ حجرات، آیه ۷؛ تحریم، آیه ۸)

۱۵. رهایی از ظلمات: انسان همواره در ظلمات گوناگون گرفتار است؛ زیرا مقتضای زندگی در دنیا آن است که انسان مثلا در ظلمات سه گانه در شکم مادر گرفتار باشد (زمر، آیه ۶) یا ظلماتی که گرفتارهای دنیوی روی هم برای انسان پدید می‌آورد (نور، آیه ۴۰) یا ظلمت‌های ظلم مانند دفن نفس و فطرت با فجور و گناه (شمس، آیات ۷ تا ۱۰) که درهایی از همه این ظلمت‌ها در گرو بهره‌مندی از نور الله قرآن و اسلام و ایمان (حجرات، آیه ۷) است که این جز با اطاعت از خدا و رسول‌الله دست یافتنی نیست. (مائده، آیات ۱۵ و ۱۶)

۱۶. عفو الهی: انسان در دنیا گناهانی را مرتکب می‌شود که اگر از آثار و پیامدهای آن رها نشود، در دنیا و آخرت گرفتار کیفر سخت الهی خواهد شد. بر اساس آموزه‌های قرآن، برای رهایی از این پیامدها و آثار و بهره‌مندی از عفو و گذشت الهی می‌بایست به اطاعت از خدا و رسول‌الله (ص) پرداخت. (همان)

۱۷. رضوان الله: رضایت و رضوان تمام الهی در اطاعت و پیروی از رسول‌الله (ص) است؛ زیرا خدا جز به اطاعت از ایشان خشنود نمی‌شود؛ چرا که ایشان حقیقت صراط مستقیم و اسلام است که خدا جز به آن راضی نیست. (همان؛ آل‌عمران، آیات ۱۹ و ۸۵ و ۱۷۲ و ۱۷۴)

۱۸. رستگاری: فلاح و رستگاری انسان در رهن اطاعت از خدا و رسول‌الله (ص) است که در قالب شریعت اسلامی بیان کرده است. (نور، آیات ۵۱ و ۵۲)

۱۹.  فوز عظیم: پیروزی بزرگ انسان در مسابقه دنیا و آخرت در رهن اطاعت از خدا و رسول‌الله (ص) است و هر کسی این مسیر را بپیماید به فوز عظیم می‌رسد. (همان؛ احزاب، آیه ۷۱)

۲۰. نیکوترین وضعیت: بهترین و برترین و نیکوترین وضعیت برای کسانی رقم می‌خورد که از خدا و رسول‌الله (ص) اطاعت کنند. (نساء، آیات ۴۶ و ۵۹)

عوامل اطاعت از رسول‌الله (ص)

از نظر قرآن هر کسی از پیامبر (ص) اطاعت نمی‌کند تا جایی‌که برخی از سست ایمان‌ها از مسلمانان به اشکال گوناگون به مخالفت و عصیان از ایشان پرداخته و ولایت ایشان و اولیای معصوم (ع) از اهل‌بیت عصمت و طهارت (ع) را نمی‌پذیرند. بنابراین، از آثار و برکات این اطاعت برخوردار نمی‌شوند.

بر اساس آیات قرآن، عواملی چند نقش اساسی در اطاعت بی‌چون و چرای انسان از پیامبر (ص) در قول و فعل و تقریر دارد که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱. خردورزی: کسانی که از عقل خویش بدرستی بهره می‌گیرند و مغز و باطن مطلب را کشف می‌کنند؛ به این نتیجه می‌رسند که اطاعت از پیامبر (ص) را عین اطاعت از خدا بدانند و به آن عمل کنند و به ندای منادی یعنی رسول‌الله (ص) پاسخ مثبت دهند. (آل‌عمران، آیات ۱۹۰ و ۱۹۳؛ مجمع‌البیان، ج ۱- ۲، ص ۹۱۱؛ روح‌المعانی، ج ۳، جزء ۴، ص ۲۵۴)

۲. ایمان: اطاعت از پیامبر (ص) از سوی کسانی انجام می‌شود که به پیامبر (ص) به‌عنوان رسول‌الله (ص) و دریافت‌کننده وحی ایمان داشته و او را مأمور الهی بدانند که قول و فعلش همان قول و فعل الهی است. (انفال، آیات ۱ و ۱۷ و ۲۰ و ۲۴ و ۴۵ و ۴۶؛ توبه، آیه ۷۱؛ نور، آیات ۴۷ و ۵۱؛ محمد، آیه ۳۳)

۳. صبر: بی‌گمان اطاعت مطلق از پیامبر (ص) منوط به تحقق ملکه صبر در انسان و رسیدن به مقام صابرین است؛ زیرا اگر به چنین مقامی نرسد در اطاعت و مصیبت صبر نمی‌ورزد و از پیامبرش اطاعت نمی‌کند و نسبت به معصیت خودداری نمی‌ورزد بلکه تحت فشار معصیت، به آن گرایش می‌یابد. از همین رو در آیات قرآن به نقش بسیار مهم صبر در اطاعت از جمله اطاعت از پیامبر (ص) تأکید شده است. (انفال، آیه ۴۶) این افراد هنگامی‌که مصیبتی به ایشان در راستای اطاعت از پیامبر (ص) می‌رسد، نه تنها کم نمی‌گذارند، بلکه گام فراتر نهاده و اطاعت مطلق خویش را به نمایش می‌گذارند. (آل‌عمران، آیه ۱۷۲؛ مجمع البیان، ج ۱- ۲، ص ۸۸۶)

۴. ایثارگری: شکی نیست که هجرت از مکان و مکانت بسیار سخت است؛ زیرا انسان یا می‌بایست از مال و خویشان و دوستان بگذرد و تن به هجرت دهد، یا باید از مقامات و امتیازات دنیوی بگذرد و با هجرت به سوی خدا، تنها او را مطیع باشد و مقامات الهی را برای خویش بخواهد. این چنین امری جز احسان در سطح اکرام و ایثار نیست؛ در حقیقت مهاجرت و هجرت به هر دو شکل نوعی از خودگذشتگی وترجیح خدا و آخرت بر دنیا و امور مادی است. چنین شخصی حاضر است تا به اطاعت مطلق از رسول‌الله (ص) بپردازد و هرگز عصیانی نورزد. (توب، آیه ۱۱۷؛ حشر، آیات ۸ و ۹)

۵. تبری از شیطان: تولی و تبری نقیض هم هستند؛ پس کسی که تولی خدا داشته باشد، از شیطان تبری دارد و برعکس اولیای شیطان از خدا تبری می‌جویند. از نظر قرآن، اطاعت از خدا و رسول‌الله (ص) در گرو تبری از شیطان و پذیرش ولایت الهی پیامبر (ص) است؛ زیرا کسانی که تحت ولایت و سرپرستی شیطان هستند، سرپرستی و ولایت رسول‌الله (ص) را نمی‌پذیرند. (مائده، آیات ۹۱ و ۹۲؛ بقره، آیه ۲۵۶)

۶. قلب سلیم: اطاعت از خدا و رسول‌الله (ص) برای کسانی است که قلب خویش را همانند روز نخست، سالم نگه داشته و با گناه آن را دفن نکرده یا بیماردل نشده باشند؛ زیرا از نظر قرآن، بیماردلی موجب می‌شود که انسان از خدا و رسول‌الله اطاعت نکند و به اطاعت از شیطان بپردازد. (نور، آیات ۴۸ تا ۵۱)

۷. یقین و رهایی از ریب: ریب به حالتی گفته می‌شود که سپید و سیاهی به هم آمیخته باشد. حالت فتنه چنین حالتی است. ریب با شک که ناتوانی در انتخاب یک طرف است، فرق دارد؛ زیرا کسی که گرفتار ارتیاب است، به نوعی گرفتار فتنه است و نمی‌تواند ضرورت یک چیزی را اثبات کند؛ از نظر قرآن، کسانی که گرفتار ریب هستند، از اطاعت خدا و رسول‌الله (ص) سر باز می‌زنند؛ زیرا اطاعت مطلق در رهن یقین نسبت به حقانیت پیامبر (ص) و رسالت اوست. کسی که گرفتار ریب است از یقین سودی نمی‌برد و نمی‌تواند به اطاعت بپردازد. (نور، آیات ۴۸ و ۵۰)

۸. عدل و رهایی از ظلم: انسان عادل کسی است که هر چیزی را در جای مناسب حقی قرار می‌دهد که خدا برای آن قرار داده است. بنابراین، عادل به یک معنا حق‌شناس و دارای علم و یقین نسبت به چیزی است و هرگز بر اساس ظنون و گمانه‌ها عمل نمی‌کند. انسان عادل به همین سبب از ظلم و بی‌عدالتی رها است؛ چرا که ظلم خروج از دایره حق و حقانیت است. از نظر قرآن، کسانی به اطاعت از خدا و رسول‌الله (ص) می‌پردازند که ظالم نباشند، بلکه عادل باشند.  

۹. رهایی از نجوا: از نظر قرآن، نجوا جز در سه مورد: امر به صدقه دادن، امر به انجام کارهای نیک و اصلاح میان مردم. (نساء، آیه ۱۱۴) خوب نیست؛ چرا که خیری در آن نیست و انسان می‌بایست از نجواگری و سخنان در گوشی در جمع و مانند آن‌ها پرهیز کند؛ چرا که نجواگری روشی شیطانی است که دل‌های مومنان را دچار حزن می‌کند و از نظر روانی تأثیر مخرب و زیانباری بجا می‌گذارد. (مجادله، آیه ۱۰) خدا در قرآن می‌فرماید هرگاه انسان‌ها در کنار هم قرار گیرند، بهتر است که به شکل علنی و آشکار یکدیگر را به همکاری و تعاون در تقوای الهی و نیکی گسترده دعوت کنند، نه اینکه به گناه و تجاوزگری بخوانند. (مائده، آیه ۲) از نظر قرآن، چنین کسانی که از هرگونه نجوا پرهیز می‌کنند و به شکل علنی کارهای نیک را در پیش می‌گیرند، اهل اطاعت از خدا و رسول‌الله هستند؛ اما بسیاری از مسلمانان این‌گونه عمل نمی‌کنند و خود را از نجواهای بی‌حاصل بلکه مخالف اوامر الهی رها نمی‌سازند. این‌گونه است که گرفتار گناه و نافرمانی پیامبر. (مجادله، آیات ۸ و ۹) می‌شوند. شکی نیست که چنین روحیه و رویه‌ای از سوی مسلمانان موجب شود که از حیات طیبی که خدا و رسول‌الله (ص) به آن دعوت می‌کنند، بی‌بهره شوند؛ در حالی که اطاعت از خدا و رسول‌الله (ص) باعث می‌گردد تا افراد به حیات طیبه الهی دست یابند.