«راهبردهای اقتصادی پیامبر» تحلیل و بررسی شد

به گزارش حلقه وصل، نشست نقد و بررسی کتاب «راهبردهای اقتصادی پیامبر(ص)» عصر روز سه‌شنبه با حضور دکتر سیداحسان خاندوزی، نایب رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی؛ محمدصادق شهبازی، نویسنده و پژوهشگر حوزۀ انقلاب اسلامی؛ اسماعیل سطانی، فعال حوزۀ نشر، حجت‌الاسلام حمید سبحانی‌صدر نویسنده کتاب و جمعی از اهالی کتاب و رسانه در فروشگاه چاپ‌ و نشر بین‌الملل برگزار شد.

حجت‌الاسلام سبحانی‌صدر ضمن بیان اهمیت توجه به راهبردهای اقتصادی پیامبر(ص)گفت: این موضوع به چند دلیل برای من حائز اهمیت بود، اول اینکه برخی شبهه‌ای را مطرح می‌کنند و می‌گویند که اصلاً اسلام مدل حاکمیت موفقی داشته است یا نه؟ البته مشخص است که آن‌ها شناختی ندارند اما می‌گویند زمان امیرالمومنین(ع) همیشه جنگ بوده است پس مدیر موفق ندارد و ما نمی‌توانیم از آن برای یک طرح سیاسی یا اجتماعی یا اقتصادی الگو بگیریم. اهل تحقیق هم خیلی مسائل را باز نمی‌کنند. ما در این کتاب بنا داشتیم که بگوییم، همان‌طور که رهبر انقلاب بارها فرمودند: «اقتصاد مقاومتی حلّال دردهای امروز ماست»؛ این یک طرح صرفاً امروزی نیست بلکه ریشه در راهبردهای اقتصادی معصومین(ع) دارد.

وی با اشاره به اینکه شناخت خوبی نسبت به زمان صدر اسلام وجود ندارد گفت: اهالی تحقیق هم این سوال برایشان مطرح می‌شود که اصلاً پیامبراکرم(ص) برای برنامه‌های اقتصادیشان طرح داشته‌اند یا فقط با مسلمانان جمع می شدند و دعا می‌خواندند و جنگ می‌کردند؟ در واقع سیرۀ اقتصادی پیامبر(ص) تاکنون کار نشده است مگر چند مقاله و چند کتاب که فقط در ریاض چاپ و منتشر شده است. دو کتاب هم مرحوم علامه سیدجعفر مرتضی‌عاملی نوشته‌اند و در آن به مسئلۀ بازار پرداخته‌اند. اما امروزه این نگاه که طرح اقتصاد مقاومتی و رونق تولید مطرح شده است و درمان تمام دردها، اتکا بر توان داخلی است، مغفول مانده در صورتی‌که در سیرۀ پیامبر و امیرالمومنین هم وجود داشته و قدم‌به‌قدم با آن پیش می‌رفتند. در آن زمان هیچ چیزی برای مسلمین وجود نداشته و از سوی یمن و چین و هند وارد می‌شده، تمام محصول این شهر خرما بوده و نان به حد نیاز خانگی تولید می‌شد و مابقی اقتصاد مسلمانان متکی بر یهودیان بوده و یهودیان هم در برابر ارائۀ خدمات دوبرابر ربا می‌گرفتند. این جامعه ظرف مدت ده‌سال به اوج قدرت اقتصادی می‌رسد به حدی که مشرکین را تحریم می‌کند. از نظر سیاسی هم دستیابی‌های زیادی از جمله روم و ایران را دارند که نتیجه راهبردهای اقتصادی و پیشرفت در این زمینه است.

نویسنده این کتاب با اشاره به اینکه از بیان مسائل تکراری و فقهی که عمدتاً شنیده شده، در این کتاب پرهیز شده اظهار کرد: گزاره‌های تاریخی و روایی را ذکر کردیم که ناگزیر تکیه بر منابع اهل‌سنت دارند. نکته‌ای که اینجا مطرح می‌شود این است که بزرگوارانی اخیراً این موضوع را مطرح کردند که اصلاً پیغمبراکرم(ص) برای مسائل این‌ چنینی مبعوث نشدند و اصلاًچنین رسالتی نداشتند، در جواب اینها باید گفت که پیامبر(ص) در مسائل پزشکی هم نظر ندادند و اصلاً برای این موضوع مبعوث نشده‌اند و فقط آمده‌اند که یک تربیت معنوی راه‌ بیندازند؟ در چنین مسائلی که راهبردی نداریم باید به سراغ سیرۀ عقلا برویم که همان غربی‌ها هستند؟ این کتاب دقیقاً به چنین موضوعاتی اشاره دارد و نشان می دهد که پیامبراکرم طرح داشتند و روی چند نکته دست گذاشته‌اند.

وی با اشاره به اینکه اعراب در آن زمان هم مرد جنگ بودند و کارهای صنعتی را ننگ می‌شمردند گفت: یهودیان در همان دوره به کارهای صنعتی مشغول بودند و بازار را در دست داشتند. پیامبر(ص) آمدند و گفتند هرکس زمین دارد در آن کار کند یا به برادرش بدهد تا روی آن کار کند، هیچ زمینی نباید خالی بماند. یا در نمونۀ دیگر بازاری در مدینه بود که به یهودیان اختصاص داشتند پیامبر(ص) ابتکار کردند و بازاری برای مسلمانان تأسیس کردند تا در آن مسمانان خرید و فروش کنند. پس از آن راهکارهایی را در نظر گرفتند که سبب رونق گرفتن بازار شد به عنوان مثال مالیات را از بازار حذف کردند یا مغازه‌هایی که به صورت غیرقانونی فعالیت می‌کردند را تخریب می‌کردند.

دکتر سیداحسان خاندوزی دیگر مهمان این مراسم در ادامه با اشاره به اینکه علوم اجتماعی جدید و مدرن که یک بخشی از آن صرفاً به شناخت و کشف و توصیف مناسبات و پدیده‌های اجتماعی می‌پردازد گفت: بخش دیگری از علوم اجتماعی، علومی است که به ادارۀ اجتماع مربوط می‌شود و در دل علم سیاست قرار دارد. اگر علوم اجتماعی را از این منظر که علوم ادارۀ حیات‌جمعی بشر هستند، مورد مداقه قرار دهیم، حتماً علوم اجتماعی که باید در جامعه ایرانی ما مورد توجه قرار می‌گیرند، علومی باشد که با طرح‌وارۀ‌ ادارۀحیات جامعۀ اسلام نسبت روشن و مشخصی داشته باشد. یکی از پل‌ها و پیوندهای بین اقتصاد و اسلام همین امر است و عالمان علوم اجتماعی را محتاج به شناخت بیشتر آموزه‌های اسلامی و تاریخ اسلام می‌دانم. ممکن است سیاستمدران در ظاهر قواعد و قوانین معارض با اسلام را در بحث‌ها اقتصادی تصویب نکنند اما قوانین که پیاده می‌کنند یا نوع مدیریت و بحث اجرایی نشان‌گر رفتارهای معارض است که نتیجه آن می‌شود که رسانه‌ها و جامعه پُر از کلمات و آموزه‌های شعاری می‌شود درحال‌که رفتار اجتماعی آن‌طور نیست. جمع کثیری از فعالان اقتصادی و مدیران بخش دولتی ما در عمل مسیر مغایر با آن آموزه‌ها را طی می‌کنند. باید این شکاف برطرف شود و گرنه چیزی از رسم اسلام در عمل نمود پیدا نمی‌کند.

نایب رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس با استناد به بیانات رهبر انقلاب مبنی بر اینکه هر زمان که طبق ضوابط اسلامی و انقلابی عمل کردیم و کار را به مردم سپردیم، آثار مثبت آن را دیده‌ایم؛ گفت: به نظر من در عرصۀ سیاست‌گذاری به نسبت دیگر حوزه‌ها کمتر موفق بودیم که این آموزه‌ها را به دستورالعمل واقعی تبدیل کنیم. یکی از نقاط قوت این کتاب مراجعه کردن به منابع دست اول تاریخی بود. نکتۀ جالب کتاب برای من این بود که نگاه تولیدمحوری به معنای کار، صنعت و اشتغال در آن به وضوح مشخص شده بود.

محمدصادق شهبازی در ادامه مراسم با اشاره به اینکه در حوزۀ علوم انسانی، مهم‌ترین بحرانی که با آن مواجهیم این است که نه مدل دارد ونه به اقتضائات پاسخ می دهد، گفت: نظامات رایج ما و آن جریانی که در علوم اجتماعی وجود دارد، یک فضای دیگری را برای ما می‌سازد‌، از طرفی علوم دینی مباحث دیگری را از ما می‌خواهند و یکسری حرف‌های کلی را از دین حرف می‌زنند و به مدل و رو خاصی نمی‌رسند تا بتوانیم یک مکتب اسلامی اقتصاد را به تصویر بکشیم و در عرصۀ واقعی از آن الگو بگیریم، پدید نمی‌آید. در فضای علوم انسانی و علوم اجتماعی و شاخه‌های مرتبط با آنچه که فضای واقعی را شکل می‌دهد اندیشه‌ای است که آن را شکل می‌دهد. اگر یک اندیشۀ درست اقتصادی را شکل بدهیم می‌توانیم یک فضای اقتصادی را تشکیل داده و نظام اقتصادی را شکل بدهیم.

وی با اشاره به اینکه متفکرین ما که دربارۀ این عرصه‌های اقتصادی حرف می‌زنند، اساساً کمتر یک پروژۀ فکری مشخص و عینی دارند، گفت: سیداحسان خاندوزی در کتاب «مدینه عادله اقتصادی در قرآن» تلاش کردند تا نگاه اسلام در حوزۀ عدالت را به یک مدل تبدیل کنند. همچنین حجت‌الاسلام سبحانی‌صدر در همین کتاب «راهبرد اقتصادی پیامبر(ص)» تلاش کردند تا یک گام به اینکه سرخط‌های عملی را در اقتصاد اسلامی به تصویر بکشند.

این پژوهشگر علوم اجتماعی با اشاره به اینک در دهه ۶۰ هم کسانی بودند که می‌خواستند رهبری امام را تبیین کنند اما می‌آمدند نظریات غربی‌ها را می‌آوردند و بعداً به تنقضاتی می‌رسیدند، چون به ذهنیتی منسجم از اندیشه اسلامی دست پیدا نکرده است و نتیجۀ این تنقضات هم یا اندیشه التقاطی می‌شود یا پذیرفتن فضای حاکم بر جامعه.

وی با تحسین پژوهش‌ نویسنده کتاب «راهبرد اقتصادی پیامبر(ص)» و تبیین و طراحی چارچوب اقتصادی اسلامی گفت: این پروژه منسجم و دنباله‌دار ارزشمند است همان‌طور که در کتاب «پس از چهل سال» به رهبری امام‌حسن(ع) انجام دادند. ما به این پروژه‌های منسجم و دنباله‌دار نیاز داریم. ما عادت کرده‌ایم از سیرۀ اهل‌بیت برداشت‌های موردی داشته باشیم یا به یک بحث تاریخی تبدیل کنیم، از آن‌ها الگو نمی‌گیریم. همچنین سیداحسان خاندوزی در کتاب « مدینه عادله اقتصادی در قرآن» گام‌های بیشتری برداشتند و یک مدل هم طراحی کرده‌اند. این کتاب خیلی روان و خوشخوان است و همه افراد می‌توانند از آن استفاده کنند.