به گزارش حلقه وصل، با فرا رسیدن سالروز عملیات والفجر ۸ مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس بر آن شده است تا پژوهش‌های صورت گرفته در رابطه با این عملیات را که در قالب کتاب توسط این مرکز منتشرشده معرفی و شرح مختصری از هرکدام را ارائه کند.
طبیب زندان دولَه‌تو (روایت دکتر سید مسعود خاتمی)
کتاب تاریخ شفاهی دکتر سید مسعود خاتمی تحت عنوان «طبیب زندان دوله‌تو» روایت یکی از شخصیت‌های عرصه پزشکی سپاه است و به تبیین نقش معاونت بهداری کل سپاه در جنگ و نقش پزشکان در آن سال‌های پر حماسه و شکوهمند می‌پردازد. مجری کتاب دکتر محمدرضا باقری است که طی ۲۷ جلسه در قالب ۱۴ گفتگو از تولد تا انقلاب اسلامی، اسارت در زندان دوله‌تو، فرماندهی استان فارس تا عضویت در شورای عالی سپاه، مسئولیت در بهداری جنگ و کمک به شکل‌گیری ستاد امداد و درمان و چگونگی تشکیل بسیج جامعه پزشکی و بهره‌گیری از ظرفیت درمانی کشور در خدمت جنگ با دکتر خاتمی گفتگو داشته‌اند. همچنین در بخشی از کتاب به موضوعات تخصص بهداری در جنگ مانند بهداشت در جنگ، مواجهه با عوامل ناشناخته شیمیایی، درمان مصدومان شیمیایی و تحقیقات برای کمک به مجروحان جنگ پرداخته شده است. توجه به تاریخچه تشکیل و توسعه دانشگاه علوم پزشکی حضرت بقیه‌الله (عج) و نقش دکتر خاتمی در تأسیس این دانشگاه و توسعه بیمارستان‌های وابسته به آن و نقش مرکز تحقیقات بیولوژیک در شناسایی شهدا از دیگر موضوعاتی است که در این کتاب مطرح شده است.
جنگ الکترونیک (روایت علی اسحاقی) (جلسه هفدهم: جنگال در عملیات والفجر ۸، جلسه هجدهم: غافلگیری عراق در فاو و جلسه نوزدهم: عملیات والفجر ۸ اوج موفقیت‌های جنگال)
جرقه شکل‌گیری واحد شنود وقتی زده شد که علی اسحاقی بیسیم روشن عراقی‌ها را در منطقه دارخوین به غنیمت گرفت. عملکرد موفق واحد شنود تا عملیات فتح‌المبین، سبب شد تا این واحد نوپا با نام واحد جنگ الکترونیک از عملیات بیت المقدس تا پایان جنگ نقش آفرینی کند. از جمله مأموریت‌های جنگ الکترونیک رصد کردن فعالیت‌های ارتش عراق از خط مقدم تا بغداد بود. علی اسحاقی در ۲۷ جلسه گفتگو، شکل گیری، توسعه و مأموریت‌های این واحد تا سال ۱۳۶۵ و بخشی از لایه‌های پنهان این دوران تاریخ ساز را بازگو می‌کند.
مخابرات (روایت مهدی شیرانی‌نژاد) (جلسه شانزدهم: مخابرات در عملیات والفجر ۸)
سردار شیرانی‌نژاد در گفتگوهای صورت گرفته ابتدا به صورت گذرا بر دوران کودکی و نوجوانی خویش مروری داشت و سپس نحوه ورودش به سپاه پاسداران اصفهان و فراگیری آموزشهای اولیه را توضیح داد. پس از آن سردار شیرانی‌نژاد به تناسب سؤال‌های طرح شده، ابتدا به تشریح اقدامات رزمندگان اصفهان در جبهه دارخوین پرداخت و سپس به نقش مخابرات در عملیات‌های مهم و سرنوشت ساز دفاع مقدس اشاره کرد و موضوعاتی همچون امنیت مخابرات، پیدایش ساختار رزمی مخابرات، تشکیل مخابرات قرارگاه خاتم الانبیا و دیگر قرارگاه‌های مخابرات و نقش آن‌ها در عملیات‌های مختلف در جبهه‌های غرب و جنوب را به صورت مبسوط تشریح کرد. مسائلی نیز در حاشیه این موضوعات اصلی مد نظر قرار گرفت که در عین اهمیت بسیار جذاب و خواندنی است.
با نوای کاروان (به روایت محمدصادق آهنگران) (گفت و گوی دوازدهم: نوای جهاد از هور تا شلمچه و گفت و گوی بیستم: الگوی فرهنگی دفاع مقدس)
کتاب تاریخ شفاهی حاج صادق آهنگران با عنوان «با نوای کاروان» در سال ۱۳۹۹ توسط انتشارات مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس منتشر شده است. مجری تاریخ شفاهی حاج صادق آهنگران، حجت‌الاسلام محمدمهدی بهداروند است. معرفی ابعاد شخصیتی و نقش مهم راوی در دفاع مقدس، تجلیل و تکریم از نقش مداحان و ذاکران در آن سالها و تأکید بر نقش خانواده ایشان در همراهی و همسنگری با وی از نکات مهم و با اهمیتی است که در این کتاب به آن‌ها پرداخته‌شده است. محتوای کتاب شامل شش بخش اصلی است؛ بخش اول از تولد تا آغاز جنگ تحمیلی، بخش دوم دوره رشد و بالندگی در بستر جنگ تحمیلی، بخش سوم گونهشناسی و مناسبتشناسی نوحهها، بخش چهارم از شخصیت‌های تأثیرگذار در مسیر زندگی ایشان، بخش پنجم فعالیت‌های فرهنگی برونمرزی و بخش ششم شخصیت و عملکرد حاج صادق آهنگران از منظر مسئولان تبلیغات جبهه و جنگ آن دوره است. آلبوم تصاویر حضور ایشان در جبهه در انتهای کتاب اضافه شده است.
خرمشهر تا فاو (فصل دوم: عملیات والفجر ۸)
کتاب حاضر در دو فصل تنظیم شده است. درفصل اول تحت عنوان «نگاهی اجمالی به جنگ از بیت المقدس تا بدر» ابعاد و زوایای جنگ از آزادی خرمشهر تا قبل از عملیات والفجر ۸ به صورت اجمالی در هشت مبحث مورد بررسی قرار گرفته است. نقاط قوت و ضعف خودی و دشمن، دستاوردهای نظامی سیاسی و همچنین چگونگی ارتقای خودی در زمینه‌های سازماندهی و تاکتیک در طول این دوران ازسیر مربوطه می‌توان دریافت، این مباحث عبارتند از: ۱- فتح خرمشهر ۲- عملیات رمضان ۳- عملیات محدود) مسلم بن عقیل ـ محرم (۴- والفجر مقدماتی ویک ۵- توجه مجدد به عملیات محدود و گسترش جنگ در سراسر مرز (والفجر ۲ و ۳ و ۴) ۶- عملیات خیبر: اتخاذ تاکتیک ویژه جهت دستیابی به ابتکار عمل ۷- عملیات بدر و ۸- پس از بدر: گسترش جنگ شهرها و انجام سلسله عملیات محدود (قدس ۱ تا ۵ و عاشورا ۴)
فصل دوم کتاب به عملیات بزرگ و سرونشت ساز والفجر ۸ (پیروزی فاو) اختصاص دارد. از ویژگی‌های این کتاب دارا بودن فهرست راهنمای موضوعی کتاب جهت سهولت دستیابی محققان آورده شده است.
تنبیه متجاوز ؛ فصل سوم: تغییر موازنه به نفع ایران (بهمن ۱۳۶۴ - فروردین ۱۳۶۶)
در این کتاب، ابعاد گوناگون جنگ از آغاز عملیات رمضان در تیر ماه ۱۳۶۱ تا فروردین ۱۳۶۷ (شش سال) مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
در کتاب «تنبیه متجاوز» مسائل مربوط به جنگ از تیر ۱۳۶۱ تا فروردین ۱۳۶۷ با تأکید بر تنبیه متجاوز و موازنه نظامی و نیز تغییر استراتژی عملیات دو طرف جنگ برای کسب برتری در این زمینه را شامل می‌شود.
کتاب تنبیه متجاوز از چهار فصل تشکیل شده است؛ فصل اول با عنوان «تحول در صحنه نبرد» دوره زمانی ۱۳۶۱ تا ۱۳۶۲ را دربر دارد. فصل دوم، «ابتکارات نظامی» نام دارد. در این فصل که اسفند ۱۳۶۲ تا دی ۱۳۶۴ مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته، با بررسی سه عملیات خیبر، بدر کمیل و قادر، ابتکارات نظامی نیروهای خودی بازبینی شده است. فصل سوم با عنوان «تغییر موازنه به نفع ایران» از بهمن ۱۳۶۴ تا فروردین ۱۳۶۶ را در بر دارد. فصل چهارم، «تغییر استراژی عملیاتی و عوامل مؤثر بر آن» نام دارد. این فصل شامل مقطع زمانی فروردین ۱۳۶۶ – فروردین ۱۳۶۷ است.
فاو تا شلمچه (فصل اول: تحولات سیاسی نظامی پس از فتح فاو)
این کتاب هفت فصل دارد که در آن‌ها مطالب زیر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است: فصل اول «نگاهی اجمالی به عملیات والفجر هشت»، شکل‌گیری و چگونگی عملیات فاو؛ فصل دوم «تشدید فشار به جمهوری اسلامی»، تلاش قدرت‌های بزرگ برای فشار بیشتر به ایران جهت جلوگیری از موفقیت در جنگ، و استراتژی قدرت‌های بزرگ جهت خاتمه جنگ بدون طرف پیروز؛ فصل سوم «تدابیر و اقدامات مسؤولین کشور» به ویژه حضرت امام خمینی (ره)، رویارویی با وضعیت جدید و تأکید امام بر ادامه‌ی جنگ، طرح‌ریزی و اجرای عملیات محدود؛ فصل چهارم «تجزیه و تحلیل ماجرای مکفارلین»، روند شکل‌گیری سیاست خارجی جدید آمریکا در مقابل ایران و تأثیرات تعیین کننده ماجرای مکفارلین در روابط دو کشور؛ فصل پنجم «عملیات کربلای چهار»، کمک‌های اطّلاعاتی آمریکا به عراق برای کشف مناطق عملیاتی؛ فصل ششم «عملیات کربلای چهار»، وضعیت دشوار جمهوری اسلامی در روند تحولات جنگ به‌ویژه پس از عملیات کربلای چهار؛ فصل هفتم «آخرین تحرک نظامی در جنوب»، چگونگی انجام عملیات کربلای هشت، مرحله تکمیلی عملیات کربلای پنج.
آغاز تا پایان (فصل ۷: جنگ تغییر توازن به سود ایران)
این کتاب کل دوران جنگ، از زمینه سازی هجوم ارتش عراق تا آتش بس را شامل می‌شود. در این مجموعه جنگ به پنج دوره زمانی تقسیم شده است و هر دوره در یک جلد گنجانده شده است، به موازات این مجموعه، کتاب «آغاز تا پایان» تهیه و تنظیم شده است که به بررسی کلی و اجمالی جنگ پرداخته است.
کتاب «آغاز تا پایان»، کتاب نسبتا جامع و مختصری است از تهاجم عراق به سرزمین ایران اسلامی تا پایان جنگ که در آن وقایع سیاسی ـ نظامی این دوران بررسی شده است. برخی این کتاب را در امتداد مجموعه پنج جلدی «سیری در جنگ ایران و عراق» می‌دانند، اما به لحاظ موضوع بندی جدید و سبک و سیاق فصل‌بندی آن و مهم‌تر از همه بیان جنگ از آغاز تا پایان در یک جلد، نمی‌تواند در ادامه مجموعه یاد شده باشد و بیشتر به عنوان یک کتاب مستقل قابل ارزیابی است.
یکی از تفاوت‌هایی که این کتاب را از سایر کتب منتشر شده مرکز مطالعات و تحقیقات دفاع مقدس، متمایز می‌کند این است که ملاک تقسیم‌بندی و عنوان فصل‌ها بر اساس سال می‌باشد که نگرشی جدید محسوب می‌شود و سعی شده عناوینی انتخاب شود که وضعیت کلی حاکم بر هر سال جنگ را بیان کند.
اطلس ۴۱ ثارالله در ۸ سال دفاع مقدس (فصل چهارم: نبردهای پیروز)
یکی از کتاب‌هایی که در حوزه اطلس یگانی منتشر شده است کتاب «اطلس لشکر ۴۱ ثارالله» در هشت سال دفاع مقدس تألیف عباس میرزایی است. ناگفته نماند برای تهیه و انتشار این اطلس سردار شهید سپهبد قاسم سلیمانی نقش بسیار جدی و ارزنده‌ای را به‌عهده داشته است به‌طوری‌که با تلاش و همت ایشان کارنامه لشکر ۴۱ ثارالله، همراه با نقشه‌های عملیاتی لشکر تهیه و تدوین شد.
کتاب «اطلس ۴۱ ثارالله» متشکل از شش فصل است؛ فصل اول را با عنوان «تجاوز ارتش عراق و تشکیل هسته‌های مقاومت» با نگاهی بر تشکیل کمیته انقلاب اسلامی و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در کرمان آغاز کرده و با اشاره به آغاز جنگ تحمیلی و تشکیل تیپ و لشکر ۴۱ ثارالله و اولین اعزام‌ها به پایان می‌برد.
اعزام اولین گردان سازمان‌یافته استان به جبهه جنوب و عملیات‌های کرخه نور و ثامن‌الائمه و طریق‌القدس، نبردهای فتح‌المبین و بیت‌المقدس موضوعاتی هستند که در فصل دوم، با عنوان «آزادی سرزمین‌های اشغال‌شده» آورده شده‌اند.
در فصل سوم، با عنوان «تعقیب متجاوز»، عملیات رمضان، نبردهای والفجر مقدماتی، والفجر ۱، والفجر ۳ و والفجر ۴ بررسی‌شده‌اند. عملیات‌های خیبر و والفجر ۸ همچنین نبردهای کربلای ۱ و ۴ و ۵ و تکمیلی کربلای ۵، در فصل چهارم به‌عنوان «نبردهای پیروز» مرور می‌شوند. در فصل پنجم، با عنوان «نبردهای کوهستانی»، عملیات‌های کربلای ۱۰، نصر ۴ و والفجر ۱۰ بررسی‌شده‌اند. سرانجام، فصل ششم کتاب، با عنوان «پایان جنگ»، به نبردهای پایانی جنگ پرداخته است.
همچنین در ابتدای کتاب «اطلس لشکر ۴۱ ثارالله» سردار شهید حاج قاسم سلیمانی یادداشتی نوشته است.
اطلس لشکر ۲۷ محمد رسول الله در دوران دفاع مقدس (فصل چهارم: نبردهای آبی ـ خاکی)
این اطلس مشتمل از عکس، نقشه، کالک و نمودار است و شرح تشکیل لشکر ۲۷ و ماموریت برون مرزی تیپ ۲۷ و دستگیر شدن احمد متوسلیان توسط فالانژها و عملیات‌هایی که در جبهه جنوبی و شمالی و جبهه میانی، لشکر حضور داشته و حماسه آفرینی کرده، روایت می‌کند. در این اطلس ۲۳ عملیات به صورت فشرده معرفی شده است.
این کتاب ۲۷۲ صفحه‌ای مشتمل بر ۶ فصل است، گفت: این اطلس، در ابتدا به تشکیل تیپ ۲۷ و پشتیبانی تیپ ۲۷ که پادگان ولیعصر سپاه تهران بوده، اشاره دارد و سپس به عملیات‌های آزادسازی خرمشهر و مقطع ابتدایی جنگ می‌پردازد، سپس به تنبیه متجاوز و بعد از عملیات رمضان ورود می‌کنیم. فصل بعدی عملیات‌های آبی و خاکی خیبر، بدر و والفجر ۸ را به تصویر کشیده و در آخر هم عملیات‌های سرنوشت‌ساز از کربلای ۵ تا انتهای جنگ را به‌طور خلاصه شرح داده است. همچنین لشکر ۲۷ حضرت رسول (ص) یکسری عملیات‌های کوهستانی هم دارد که جابه‌جایی‌هایش از جنوب به غرب یکی از فصول کتاب است.
اطلس لشکر ۳۱ عاشورا در هشت سال دوران دفاع مقدس (فصل چهارم: نبردهای آبی ـ خاکی)
در این اطلس سعی شده تا با استفاده از نمودار، جدول و عکس عملیات‌های آفندی که رزمندگان لشکر ۳۱ عاشورا در آن شرکت داشته و حماسه‌آفرینی کرده‌اند، تبیین و تشریح شود. کتاب اطلس لشکر ۳۱ عاشورا در دوران دفاع مقدس در شش فصل به نقش مردم غیور و تاریخ‌ساز آذربایجان در هشت سال دفاع مقدس پرداخته است. در پژوهش این اثر تلاش شده با اتکا به اسناد و منابع دست اول موجود در مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس و همچنین منابع موجود در لشکر ۳۱ عاشورا و مصاحبه با فرماندهان حاضر در صحنه، تاریخ‌نگاری وقایع به صورت مستند و متقن و زیر نظر سردار امین شریعتی و فرماندهان این لشکر به رشته تحریر درآید.
اطلس لشکر ۷، ولی عصر (عج) در دوران دفاع مقدس (فصل پنجم: نبردهای سرنوشت‌ساز)
اطلس لشکر ۷، ولی عصر (عج) سومین اطلس یگانی است. این اطلس به بررسی نقش و عملکرد لشکر ۷، ولی عصر (عج) و حماسه‌آفرینی رزمندگان و فرماندهان آن در طول ۸ سال دفاع مقدس می‌پردازد. این کتاب از شش فصل تشکیل شده که در هر فصل به بیان و بررسی عملکرد لشکر ۷، ولی عصر (عج) در طول هشت سال دفاع مقدس پرداخته شده است. از ویژگی‌های این کتاب می‌توان به ثبت و مستندسازی عملکرد لشکر ۷، ولی عصر (عج) در عملیات‌های مختلف، نمایش دقیق نقشه عملیات‌های این لشکر، همچنین درج اطلاعات و آمار رزمندگان، جانبازان و شهدای آن در قالب اطلس عملیات‌های لشکر ۷، ولی عصر (عج) اشاره کرد. همچنین معرفی واحدهای تخصصی در یگان ۷، ولی عصر (عج) به عنوان وجه تمایز این اطلس با سایر اطلس‌هایی است که تاکنون منتشر شده‌اند.
اطلس خرمشهر در جنگ (فصل هفتم: آزادسازی شلمچه)
کتاب «خرمشهر در جنگ» دومین جلد از مجموعه اطلس راهنما است که به یکی از مهمترین مناطق هجوم دشمن و مقاومت مردمی در آن منطقه، اختصاص یافته و مروری بر حماسه مقاومت و حماسه آزادسازی خرمشهر است.
کتاب «خرمشهر در جنگ» ۷ بخش دارد. در بخش اول «جغرافیای طبیعی و انسانی خرمشهر» تشریح شده است. بخش دوم «پیروزی انقلاب اسلامی و بحران سازی گروه خلق عرب» نام دارد که در آن به شروع فعالیت‌های تجزیه طلبانه پس از پیروزی انقلاب اسلامی در خرمشهر و تلاشهای مذبوحانه برای سیطره یافتن بر این شهر با پشتوانه دولت بعث عراق، پرداخته شده است. بخش سوم که «در آستانه جنگ» نام دارد، به شرح فعالیت‌ها و اقدامات ایذایی و تحرکات مرزی ارتش عراق اختصاص دارد که طی دوران قبل از آغاز رسمی جنگ به وقوع پیوسته است.
در بخش چهارم با عنوان «هجوم ناموفق ارتش عراق»، وقایع مربوطه به هفته اول هجوم ارتش عراق به خرمشهر، بررسی شده است. در بخش پنجم با عنوان «اشغال خرمشهر» شرح مختصری درباره حملات پی‌درپی دشمن و نیز مقاومت مدافعان و نهایتاً اشغال خرمشهر درج شده است. در بخش ششم حماسه بزرگ «آزادی خرمشهر» و در بخش هفتم «آزادسازی شلمچه» به دست رادمردان ایران اسلامی گزار ش شده است.
اطلس خوزستان در جنگ (محور خرمشهر ـ آبادان؛ تعقیب متجاوز)
اولین جلد از مجموعه اطلس راهنما، «خوزستان در جنگ» نام دارد. در این جلد ضمن بررسی اوضاع خوزستان در قبل و بعد از انقلاب اسلامی، وقایع جنگ در این استان به هنگام هجوم قوای عراق و اشغال آن و مقاومت نیروهای مردمی و نظامی ایران در برابر این هجوم و سپس آزادسازی مناطق اشغالی با همت این نیروها و در نهایت وضعیتی که به آتش بس منجر شد، به اختصار مرور شده است.
کتاب «خوزستان در جنگ» پنج فصل دارد. در فصل اول به خوزستان قبل از انقلاب، از انقلاب تا شروع جنگ و همچنین هجوم ارتش عراق به این سرزمین و اهداف عراق از این هجوم و میزان دستیابی به آن، پرداخته شده است.
هر یک از فص لهای دوم، سوم و چهارم به گزارش هجوم دشمن به یکی از محورهای سه گانه استان خوزستان: محور شوش – دزفول؛ محور سوسنگرد – اهواز؛ محور خرمشهر – آبادان اختصاص یافته است.
همچنین، عملیات‌های آزادسازی و عملیات‌های تعقیب متجاوز که در هر یک از این محورها انجام شده است به همراه نتایج آن در فصل مربوط به همان محور، به اختصار بیان شده است. فصل آخر مروری بر تهاجم مجدد عراق در ماه پایانی جنگ و حماسه بزرگ رزمندگان اسلام برای عقب راندن متجاوزین است.
اطلس جنگ ایران و عراق فشرده نبردهای زمینی (تعقیب دشمن در جبهه جنوبی)
در اطلس «جنگ ایران و عراق؛ فشرده نبردهای زمینی»، هشت سال جنگ ایران و عراق و وقایع نوزده ماهه قبل از آغاز رسمی جنگ را در بر دارد. این اطلس با درج نقشه‌های عملیاتی، روند جنگ تحمیلی را در هفت فصل به صورت نقشه، نمودار، عکس و متن منعکس کرده است. همچنین در این کتاب، گزینش رنگ‌ها و آرایش صفحات و رنگ‌آمیزی نمودارها و نقشه‌ها، با توجه به اصول گرافیک و رعایت استانداردهای نظامی و جغرافیایی اعمال شده است.
در مقدمه اطلس «جنگ ایران و عراق» وقایع دوران پیروزی انقلاب اسلامی، شروع تحرکات داخلی و خارجی برای جلوگیری از تثبیت نظام جمهوری اسلامی، زمینه‌سازی تجاوز ارتش عراق و هجوم همه جانبه آن به ایران اسلامی و اشغال بخشی از سرزمین‌های ایران، تحول در استراتژی جمهوری اسلامی و آزادسازی مناطق اشغالی، اتخاذ استراتژی تعقیب متجاوز و تصرف مناطق مهمی از عراق و پیشروی در شرق بصره و سرانجام برقراری آتش بس با پذیرش قطعنامه و تهدید ارتش عراق برای کشورهای منطقه به اختصار مرور شده است.
اطلس آبادان در جنگ (فصل هفتم: عبور از اروندرود و پایان جنگ)
این کتاب روایتی است از وقایع آبادان از گذشته دور تا پایان جنگ که در قالبی جذاب، شامل اطلاعات متنوع، نقشه، تصویر و نمودار منتشرشده است.
کتاب «آبادان در جنگ» هفت فصل دارد که فصل اول با عنوان «جغرافیای آبادان» به موقعیت جغرافیایی آبادان پرداخته است. در فصل دوم که «آبادان و نهضت ملی شدن نفت» نام دارد، نهضت ملی شدن صنعت نفت و حوادث مرتبط با آبادان در آن دوره تشریح گردیده است.
فصل سوم با عنوان «آبادان در انقلاب اسلامی» به حوادث آبادان در جریان انقلاب اسلامی و پس از آن اختصاص دارد. در فصل چهارم با نام «آغاز جنگ و محاصره آبادان»، آغاز جنگ و پیشروی ارتش عراق به طرف آبادان و محاصره آن بررسی می‌شود.
در فصل پنجم با عنوان «آبادان در محاصره»، اهم وقایعی که در دوران محاصره آبادان رخ داده است، آورده شده است و در فصل‌های ششم و هفتم به ترتیب با عناوین «شکستن محاصره آبادان» و «عبور از اروندرود و پایان جنگ»، حماسه بزرگ شکستن محاصره آبادان و عملیات عبور از اروندرود و فتح فاو گزارش شده است.
اطلس خوزستان در جنگ ایران و عراق (عبور از مرز)
نگارش این کتاب از سال ۸۶ آغاز شد و ناظر این کتاب، سردار علی شمخانی بوده‌اند. بیش از ۹۰ درصد کتاب، بر جنگ در خوزستان و بقیه در شهرهای دیگر به‌ویژه کرمانشاه و ایلام تمرکز دارد. در این کتاب آنچه از ابتدای جنگ تا انتها اتفاق افتاده، با رویکرد اطلس تصویر شده است.
ویژگی اصلی اطلس‌ها این است که تصویر بر متن غالب است؛ یعنی ما با نقشه و تصویر توضیح داده می‌شود. این کتاب ۳۰ درصد متن و ۷۰ درصد نقشه دارد. متن در کنار تصویر به انتقال مفاهیم کمک می‌کند.
ویژگی دیگر اطلس این است که هر فردی و در هر سنی می‌تواند از آن بهره ببرد؛ منظور این است که فرقی نمی‌کند مخاطب چند سال داشته باشد؛ حتما متوجه مفاهیم از طریق تصویر می‌شود.
کتاب اطلس خوزستان در جنگ ایران و عراق ۹ فصل دارد که عبارتند از:
فصل اول با عنوان «جغرافیای خوزستان»، فصل دوم با عنوان «پیشینه اختلافات مرزی ایران و عراق در خوزستان»، فصل سوم با عنوان «بحران سازی عراق در خوزستان»، فصل چهارم با عنوان «هجوم ارتش عراق به خوزستان، هفته اول»، فصل پنجم با عنوان «ادامه تهاجم ارتش عراق و اشغال بخشی از خوزستان»، فصل ششم با عنوان «مقاومت و تلاش برای بیرون راندن اشغالگر»، فصل هفتم با عنوان «آزاد سازی مناطق اشغالی خوزستان»، فصل هشتم با عنوان «عبور از مرز»، فصل نهم با عنوان «پایان جنگ».
لشکر ۳۱ عاشورا در عملیات والفجر ۸
کتاب «لشکر ۳۱ عاشورا در عملیات والفجر ۸» کارنامه عملیاتی لشکر ۳۱ عاشورا در یکی از مهمترین عملیات‌های دفاع مقدس را شرح می‌دهد. این کتاب در هفت فصل شامل: «لشکر ۳۱ عاشورا پس از عملیات بدر»، «جغرافیای منطقه»، «شناسایی و اطلاعات»، «سازماندهی و آماده سازی واحدها»، «خط مانور و یگان»، «شرح عملیات» و «نقش و عملکرد واحدها» وقایع پس از عملیات «بدر» و «والفجر ۸» را به طور مفصل توضیح داده است.
این کتاب به دلیل ذکر جزئیات فراوان، عکس ها، نمودارها، جداول و سایر اسناد مربوطه یکی از آثار مهم و قابل استناد به منظور بهره گیری از تحقیق و پژوهش دفاع مقدس می‌باشد که مورد استفاده قرار می‌گیرد.
عملیات والفجر ۸ (فتح فاو)
عملیات والفجر ۸ با رمز یا فاطمه الزهرا (ع) در جبهه جنوبی- فاو در تاریخ بیستم بهمن سال ۱۳۶۴ شروع شد و تا نهم اردیبهشت سال ۱۳۶۵ ادامه داشت. این عملیات گسترده با هدف تصرف فاو و تهدید بصره از جنوب تحت فرماندهی سپاه پاسداران انجام شده است و از نتایج آن می‌توان آزادسازی و تصرف ۹۴۰ کیلومتر مربع از سرزمین‌های ایران و عراق، تصرف شهر بندری و مهم فاو، تسلط بر اروند رود و هم مرز شدن با کویت را نام برد.
کتاب «عملیات والفجر ۸» با ارائه شناسنامه عملیات به مرور بر اوضاع قبل از عملیات از جمله تلاش غرب برای ایجاد توازن قوا در جنگ و همچنین وضعیت عراق و ایران پرداخته است.
در ادامه اهداف و جایگاه عملیات والفجر ۸ را در استراتژی نظامی ایران بررسی کرده و دلایل انتخاب منطقه را برای انجام عملیات بازگو می‌کند. سپس به طراحی عملیات، شناسایی جریان آب اروندرود، آموزش غواصان، سازمان رزم و مرحله بندی عملیات پرداخته شده است.
همچنین تشریح عملیات والفجر ۸ و تلاش دشمن و تغیر تاکتیک آن برای رویارویی با رزمندگان در این کتاب به خوبی بررسی شده است. در بخش بعدی، کتاب «عملیات والفجر ۸» به نتایج عملیات اشاره دارد و با بیان مهمترین ویژگی‌های این عملیات و نقاط قوت و ضعف دشمن، به علل موفقیت آن می‌پردازد. همچنین واکنش‌ها و بازتاب‌های حاصل از عملیات والفجر ۸ و اعتراف به شکست به خوبی تبیین شده است.
نبرد فاو؛ گزارشی از حماسه‌های رزمندگان اسلام در عملیات والفجر ۸
جلد هشتم از مجموعه گزارش عملیات «نبرد فاو؛ گزارشی از حماسه‌های رزمندگان اسلام در عملیات والفجر ۸» نام دارد که توسط مجید نداف تهیه و تنظیم شده است.
این کتاب سیری است در چگونگی پیوستن داوطلبانه جوانان انقلابی و مؤمن از شهرها و روستاها به صف خط شکنان و غواصان و حضور اقشار مختلف جامعه در یگانهای رزمی و پشتیبانی و نحوه گذراندن آموزشهای لازم و همچنین نگاهی است به جزئیات فعالیت رزمندگان اسلام در هنگامه مهیب برخورد و درگیری با دشمن.
این کتاب از پنج فصل تشکیل شده است. فصل اول «مقدمات عملیات» نام دارد، در ابتدای این فصل به مراحل آموزش، شناسایی و آماده سازی منطقه عملیاتی که همراه با پشتکار و جدیت رزمندگان است، می‌پردازد.
فصل دوم با عنوان «شروع عملیات» به عملیات سرنوشت ساز عبور غواصان از اروندرود و آغاز درگیری و سقوط دشمن پرداخته و در پایان فصل دستاوردهای روز اول عملیات از جمله تصرف کامل فاو را تشریح کرده است.
فصل سوم با عنوان «پیشروی خودی، انهدام دشمن» به بررسی ادامه عملیات فاو در شب و روز دوم وسوم می‌پردازد. فصل چهارم «ادامه حملات خودی و پاتک‌های دشمن» به ادامه تهاجم خودی و انهدام وسیع قوای دشمن در شب چهارم عملیات اشاره دارد.
فصل پنجم با عنوان «تحکیم مواضع و تثبیت کامل» به ماجرای تصرف مجدد سه راهی و تحکیم مواضع پدافندی در شب پنجم عملیات و همچنین پاتک در محور بصره و البحار در روز پنجم پرداخته است.
عملیات والفجر ۸ (مجموعه مقالات)
عملیات والفجر ۸ بعنوان مهمترین و موفق‌ترین عملیات نظامی در پیشبرد استراتژی نظامی و سیاسی مطرح می‌شود.
کتاب «عملیات والفجر ۸» مجموعه نوشتارهایی از فرماندهان، محققان، نویسندگان و سازمان‌های نظامی است که هر یک قسمتی از عملیات فوق را ارزیابی و تحلیل کرده اند.
در مقدمه با بیان ابعاد مختلف جنگ، بعد نظامی جنگ و بحث عملیات‌ها را مهمترین عامل پیروزی یا شکست در روند استراتژی نظامی یا سیاسی در جنگ عنوان می‌کند. این کتاب شامل ۱۳ نوشتار است.
در ابتدای این کتاب، کارنامه مختصری از عملیات والفجر ۸، آمده است که خود چکیده‌ی مناسبی از این عملیات است.
در پایان کتاب برای راهنمایی محققان، فهرست آماری اسناد و منابع اختصاصی مرکز درباره عملیات والفجر ۸ درج شده است همچنین سه نقشه شامل نقشه‌های منطقه عملیاتی فاو، محورها و مراحل عملیات والفجر ۸ و محورهای پاتک‌های دشمن در این عملیات آمده است.
جاده استراتژیک فاو ـ بصره
کتاب «جاده استراتژیک فاو – بصره» به قلم یحیی نیازی، نویسنده و پژوهشگر دفاع مقدس به روایت شب چهارم این نبرد از نگاه و منظر هر یک از لشکرهای حاضر در عملیات، پرداخته و تلاش کرده تا نمایی مستند و روشن و در عین حال جذاب از این مرحله از عملیات والفجر ۸ را به تصویر بکشد.
این کتاب متشکل از ۸ فصل است که در فصل اوّل آن به تبیین چارچوب و زمینه‌های بحث م یپردازد و هفت فصل دیگر تصمیم‌گیری و ماهیت و عملکرد یگانهای سپاه پاسداران در انهدام لشکر گارد صدام را تشریح می‌کند.
مرور کوتاهی بر شرایط جبهه‌ها و عملیات‌های اجراشده از سال سوم تا پنجم جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، تبیین وضعیت خاص جغرافیایی فاو و دشواری‌ها و موانع پیشرو، طرح مانور، چگونگی سازمان رزم توسط قرارگاه مرکزی خاتم‌الانبیاء (ص) و هدایت و اجرای آن توسط قرارگاه‌های عملیاتی کربلا و نوح، آغاز عملیات و وضعیت نبرد در سه محور منتهی به فاو تا پایان روز سوم نبرد و هدایت و فرماندهی قرارگاه خاتم‌الانبیاء (ص) قبل از شروع پاتک لشکر گارد صدام در سه فصل از کتاب بیان شده‌اند.
فصل‌های چهارم تا هشتم این کتاب به‌صورت مجزا، محورهای محاصره لشکر گارد ریاست‌جمهوری عراق توسط پنج لشکر عمل‌کننده از وسط و چهار جهت جاده راهبردی را به تصویر کشیده‌اند. علاوه بر اینکه لشکر گارد عراق، به خوبی معرفی شده، روند رشد و سیر صعودی و گسترش سازمان رزم لشکر گارد به خوبی مشخص شده است. یکی از ویژگی‌های این اثر، استفاده از اسناد دست هاول مرکز اسناد و تحقیقات دفاع‌مقدس و صدای ضبط شده بیسیم دو طرف درگیری است. نویسنده کتاب، با تکیه بر پیاده نوارهای راویان، صدای مکالمات بیسیم‌ها، دفترچه راویان مرکز اسناد و تحقیقات دفاع‌مقدس.
گزارش جلسات ثبت شده توسط راویان و منابع پیرامونی و مصاحبه اختصاصی با افراد مطلع، این مقطع حساس عملیات والفجر ۸ را روایت کرده است.
مشارکت اجتماعی در جنگ تحمیلی (انهدام لشکر گارد جمهوری عراق روی جاده فاو ـ بصره)
این کتاب دربرگیرنده تعدادی از مقالات حوزه اجتماعی دفاع مقدس است که به همت پژوهشگران و نویسندگان گروه مطالعات اجتماعی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس تدوین شده و در فصلنامه تخصصی نگین ایران به چاپ رسیده است. این کتاب شامل ۱۴ مقاله است که در چهار فصل با عناوین «بسیج در صحنه نبرد»، «حضور مردم در دفاع مقدس»، «فرماندهان و راویان صحنه نبرد» و «گسترش دامه جنگ» سازماندهی شده و زمینه‌های متفاوت اجتماعی در دوران دفاع مقدس را شامل می‌شود. مهمترین مزایای این کتاب ورود به مباحث و موضوعاتی است که در منابع دیگر جامعه شناسی جنگ کمتر به آن‌ها پرداخته شده است. مرور چگونگی حضور و نقش اقشار اجتماعی از جمله بسیج، زنان، فرماندهان و ... در جنگ و مروری بر چگونگی مشارکت اقشار، طبقات و کنشگران فعال اجتماعی در دوران دفاع مقدس می‌باشد.