نگاه اهل سنت ترکمن به موضوع توسل چگونه است؟/ ماجرای ارادت اهل سنت ترکمن به امام رضا(ع)

حلقه وصل:

آخوند ناصر قزل، روحانی اهل سنت استان گلستان از عشق اهل سنت ترکمن به امام رضا(ع) می‎گوید و از او درباره جلوه‌ها و چرایی ارادت اهل سنت ترکمن نسبت به امام رضا(ع) پرسیدیم. ایشان پیش از اینکه به شنیده‎ها بپردازد، ماجرای شفای چشم بیمارش توسط امام رضا(ع) را نقل می‌کند. ماحصل این گفت‌وگو را در ادامه بخوانید.

***
اهل سنت و بزرگان اهل سنت چه دیدگاهی نسبت به اهل بیت پیامبر(ص) دارند؟
ما به کسانی اهل سنت اطلاق می کنیم که پیرو یکی از این مذاهب چهارگانه باشد: ابوحنیفه، امام شافعی، امام حنبل و یا امام مالکی. ما کسانی که از این چهار مذهب تقلید نمی کنند، اهل سنت نمی دانیم. امام شافعی که خود از اولاد پیامبر(ص) و سید هستند. سه امام اهل سنت هم همگی احترام خاصی به اهل بیت قائل بوده و احترام به اهل بیت را به پیروان خودشان هم سفارش کرده اند. اما متاسفانه عده ای نوظهور که پیرو شخصی به نام محمد ابن عبدالوهاب هستند دارای افکاری‌اند که با افکار اهل سنت سازگاری ندارد و از اهل سنت به حساب نمی آیند، عقاید تدوین شده ای هم ندارند و هر یک از رهبران آنها تفکر خاص خود را دارند. مثلا علی‌رغم اعتقاد همه اهل سنت به ظهور حضرت مهدی(عج) در آخرالزمان، قالب وهابیون اصلا ظهور امام زمان(عج) در آخر الزمان را قبول ندارند. اما من با عده ای از اینها که صحبت می کردم، دیدم که اینها ظهور حضرت مهدی(ع) را قبل از قیامت به همراه حضرت عیسی قبول دارند. این نشان از پراکندگی آرای وهابیون دارد.
آیا توجه به امام رضا(ع) بین ترکمن ها بعد از انقلاب اسلامی اینقدر اهمیت یافته است؟
امام رضا(ع) در بین اهل سنت ترکمن جایگاه عظیمی دارند و در زبان ترکمنی به قزل امام مشهور هستند. مردم ترکمن از قدیم الایام و قبل از جمهوری اسلامی  و حتی قبل از قاجار به امام رضا(ع) توسل می جستند. این حرف را با سند تاریخ و ادبیات ترکمن می‌گویم. شاعر بزرگ ما «مختوم قلی‌ فراغی» که در زمان افشاریان می زیسته، در آثارش به همه ائمه بویژه امام رضا(ع) توسل می جسته و به زیارت ایشان می رفت. این شاعر و اشعار او در بین مردم ترکمن از احترام و جایگاه بالایی برخوردار است. امروزه هم مردم آنچنان احترامی برای امام رضا(ع) قائل هستند که هر کسی که عازم مکه باشد، خود را ملزم می دارد که قبل از سفر حج به زیارت امام رضا(ع) برود.
شما فکر می‌کنید چرا مردم ترکمن چنین اعتقادی دارند که قبل از سفر حج بر خود لازم می دانند که به زیارت امام رضا(ع) بروند؟
اتفاقا زمانی که کودک بودم برای من هم این سوال پیش آمد! سال 1349 بود که پدرم قصد سفر حج را کردند اما قبل از اینکه به حج بروند عازم زیارت امام رضا(ع) شدند. از پدرم پرسیدم «شما که دارید به زیارت پیامبر(ص) می روید، چرا قبل از آن به زیارت امام رضا(ع) میروید، در حالی که امام رضا(ع) از پیامبر(ص) کوچکتر هستند؟» پدرم خندید و گفت: «اگر من به زیارت پیامبر(ص) بروم و ایشان از من بپرسند که از نوه من که نزدیک شماست خبری داری یا نه؟ آن‌وقت من سلام نوه پیامبر(ص) را به ایشان نرسانم، شرمنده پیامبر(ص) نخواهم شد؟!» درواقع این اعتقاد همه مردم ترکمن درباره الزام زیارت امام رضا(ع) قبل از سفر حج است.  
در مورد توسل هم اشاره ای داشتید، اما اگر اجازه بدهید بیشتر به این موضوع بپردازیم، چراکه بین شیعیان شایع است که اهل سنت اعتقادی به بحث توسل ندارند. اساسا نگاه اهل سنت به موضوع توسل چگونه است؟ و مردم ترکمن چگونه به امام رضا(ع) متوسل می شوند؟
لفظ «توسل»، از نظر ظاهری هم در قرآن آمده است و هیچ کسی نمی تواند این را انکار کند و مدعی شود که توسل جایز نیست. خداوند در قرآن می فرمایند: «يا ايها الذين آمنوا اتقوا الله و ابتغوا اليه الوسيله» این لفظ وسیله همان توسل جستن است. اما درباه توسل جستن به انبیاء، اولیاء، بزرگان و تمامی کسانی که به دین خدمت کرده و مقرب درگاه خداوند هستند، باید بگوییم که این موضوع را در احادیث بسیاری داریم. حتی ما در توسل حضرت عمر (خلیفه دوم مسلمین) حادثه تاریخی داریم که به عباس عموی پیامبر(ص) در امر طلب‌باران توسل می جوید و از او می خواهد که برای بارش باران دعا کند. یا در مورد دیگری، پیش حضرت عایشه رفتند و گفتند باران نمی آید، زمین‌ها خشک شده و گوسفندان تلف شدند و... ما چه کنیم؟ ایشان گفتند که گنبد قبر پیامبر(ص) را باز کنید تا فضای بین قبر پیامبر(ص) و آسمان باز شود، آن‎وقت باران خواهد بارید. این کار را کردند، باران آمد. این موضوع در صحاح‌سته ما که همه اهل سنت به آن اعتقاد دارند آمده است. پس اصل توسل را همه اهل سنت قبول دارند. بویژه مردم ترکمن زمانی که به زیارت امام رضا(ع) می روند حتما این توسل را انجام می دهند که «خدایا به‌خاطر امام رضا(ع)، به آبروی امام رضا(ع)، به‌خاطر تقربی که امام رضا(ع) پیش تو دارد، حاجت مرا برآورده کن.» این توسلی است که معمولا بین مردم رایج است.
درباره امام رضا(ع) سخن یا حدیثی دارید که از بزرگان اهل سنت و ائمه چهارگانه اهل سنت نقل شده باشد؟
درباره امام رضا(ع) الان حضور ذهن ندارم، اما درباره پدر بزرگوار ایشان امام موسی کاظم(ع) مطلب جالبی خوانده ام که برایتان نقل می کنم. زمانی که امام موسی کاظم(ع) در زندان هارون الرشید زندانی بودند، امام محمد و امام ابویوسف که از شاگردان ابوحنیفه و از مراجع تقلید حنفیان هستند، به زیارت و احوال پرسی امام موسی کاظم(ع) می روند. زمانی که پیش امام کاظم(ع) می رسند و ایشان را ملاقات می کنند، یکی از نگهبانان زندان رو به امام کاظم(ع) می گوید: «نوبت نگهبانی من تمام شده است و به منزل می روم، اگر کاری دارید و یا چیزی لازم دارید بگویید که من فردا صبح که می آیم برایتان بیاورم» امام کاظم(ع) می فرمایند که نه، چیزی لازم ندارم. بعد از اینکه نگهبان می رود امام رو به دو مهمان خود می¬گوید: «این نگهبان خبر ندارد که امشب می میرد و می خواهد مایحتاج فردای مرا تهیه کند.» این دو مرجع از ملاقات امام کاظم(ع) که بازمی گردند، شاگردان خود را به در خانه نگهبان می فرستند که ببینند چه اتفاقی برای او خواهد افتاد. این شاگرد به در خانه نگهبان می رود و نگهبانی می دهد. صبح بر می گردد و به استاد خود می گوید که نزدیک صبح صدای شیون و ناله از خانه نگهبان بیرون آمد، پرسیدیم که چه شده است؟ گفتند که آن نگهبان مرد! یعنی امام مرگ آن نگهبان را پیشگویی کرده بوند. این مطلب در کتاب «شرح عقاید نسفیه» علامه سعدالدین تفتازانی آمده است.  

آیا معجزاتی هم از امام رضا(ع) بین اهل سنت ترکمن نقل یا مشاهده شده است؟
ترکمن‌ها زمانی که برای یک درمان یا عمل جراحی مهیا می شوند، معمولا شهر مشهد را انتخاب می کنند. چون معتقدند در جوار امام رضا(ع) و با شفاعت ایشان، شفا پیدا می کنند. این اعتقاد عامه مردم ترکمن است و خیلی ها هم به دیگران توصیه می کنند که امام رضا(ع) برای درمان به ما شفا داد. بعضا هم مشاهده شده که عده ای می گویند که برای جراحی رفته بودند، اما با توسل به امام رضا(ع) بدون نیاز به جراحی شفا یافته و بازگشتند. بنده خودم هم زمانی مبتلا به بیماری سارکوئیدوز چشم شده بودم، برای معاینه به مشهد رفتم اما چشمم به حدی دچار التهاب شده بود که بیش از دو سه متر مقابل خود را نمی دیدم. دکتری که در مشهد مرا معاینه کرد گفت به شهرستان خودتان برگردید و در آنجا فلان دارو را زیر نظر دکتر چشم مصرف کنید. قبل از بازگشتن به زیارت امام رضا(ع) رفتم و به ایشان متوسل شدم که شفاعت ما را پیش خدا کند تا من شفا پیدا کنم. به خوبی خاطرم هست صبح که در جاده بر می گشتم می توانستم به‌راحتی حتی پلاک‌های ماشین‎ها را بخوانم و احساس می کردم به خاطر توسلی بوده که به امام رضا(ع) کرده‌ام. بعد از آن هم ادامه درمان را انجام دادم و بحمدلله بیماری چشمم کاملا برطرف شد.
آیا برای زیارت امام رضا(ع)  فرهنگ و آداب خاصی وجود دارد؟
قبل از اینکه به سوال شما بپردازم لازم است اشاره کنم که معمولا ترکمن ها به خاطر محبتی که نسبت به امام رضا(ع) دارند، فرزندان خود را طوری نامگذاری می کنند که به نوعی به امام رضا(ع) منتسب شود. مثلا رضا حاجی، رضا وردی، رضا گلدی، محمدرضا و... . از این دست اسامی بین ترکمن ها به‌خاطر ارادت به امام رضا(ع) زیاد می بینید. اما در رابطه با زیارت باید عرض کنم که یک بار بنده توفیق داشتم با استاد ارجمندم «حاج محمد آخوند نظری» به زیارت امام رضا(ع) مشرف شوم. ایشان زمانی که به حرم مطهر امام رضا(ع) رسیدند، دو زانو رو به حرم نشستند و فاتحه و آیاتی از قرآن را تلاوت و به روح امام رضا(ع) هدیه کردند. بعد دعا کرده و به امام رضا(ع) توسل جستند. بعد از توسل من رو به ایشان گفتم که استاد شما که از اولیاء خدا هستید و چشم باطنتان روشن است و قلبتان می بیند، می خواستم از شما بپرسم که روی قبر امام رضا(ع) چه می بینید؟ ایشان فرمودند که من جایی این را نمی گویم، اما چون تو شاگرد عزیز من هستی می گویم که بدانی: «چنان نوری به قبر امام رضا(ع) می بارد که اصلا قابل توصیف نیست!» ایشان از اساتید متقی و پرهیزکار و صاحب کرامت بودند که همه ترکمن های ایران قبولشان دارند.