مرصاد؛ گمشده در پیچ یک تنگه/ غربت یک افتخار در عرصه هنر

حلقه وصل:

به گزارش حلقه وصل، نقاط عطف در تاریخ هر کشوری مهم ترین روزهایی هستند که معمولا حاکمان و دولتمردان و هنرمندان و مردم تلاش می کنند آن را بزرگ بدارند و برای بزرگداشتش آثار مختلفی خلق کنند. این روزها به گونه ای عامل غرور و افتخار مردم یک کشور هستند؛ روزهایی که دشمن را شکست داه اند یا یک اتفاق بزرگ و مهم رقم خورده است.
از این نقاط عطف در تاریخ 40 ساله انقلاب اسلامی فراوان است اما هیچ گاه در بیان هنری آن چنان که باید و شاید به آنها پرداخته نشده است. یکی از این روزهای مهم، 5 مرداد سالروز عملیات غرورآفرین مرصاد است که دست قدرت خداوند از آستین رزمندگان اسلام درآمد و منافقان خائن و خوش خیال را در تنگه مرصاد شکست داد.
اما به این مقطع مهم و اثرگذار انقلاب اسلامی در فضای هنری کشور چگونه پرداخته شده است؟ كتاب هايي تاكنون در حوزه خاطرات و تاريخ شفاهي با محوريت عمليات مرصاد منتشر شده است. تعداد کتاب هایی که مختص این واقعه مهم تاریخی به چاپ رسیده، چندان چشمگیر نیست. اینها را برای نمونه ببینید:
يك سال پس از اتمام دفاع مقدس دفتر سياسي سپاه و معاونت فرهنگي و تبليغي ستاد كل نيروهاي مسلح اقدام به انتشار كتاب‌هاي «گذر از بحران 67 و جنگ تحميلي» و «دفاع در برابر تجاوز (جلد ۶)» كردند. اين دو كتاب علاوه بر تقدم زماني كه نسبت به ساير كتب در اين خصوص دارند از اين حيث نيز حائز اهميت هستند كه هر دو آنها با بررسي وقايع سال 67 به عنوان سال وقوع عمليات مرصاد، تا حدودي به شكل مستقيم به اين واقعه تاريخي پرداخته‌اند. نكته‌اي كه در كتاب‌هاي بعدي كمتر به چشم مي‌خورد.
کتاب «آخرين گزارش» سيد ياسر هشترودي از دفتر ادبيات و هنر مقاومت، مجموعه چهار «خاطره گزارش گونه» مربوط به سالهاي 66 تا 68 است كه در آن، نويسنده با مردم شهرهاي جنگ زده قصر شيرين، سرپل ذهاب و اسلام آباد و به خصوص بازماندگان عمليات مرصاد گفتگو كرده است. در «آخرين گزارش» افراد بومي منطقه عملياتي مرصاد كلبه اي را نشان مي دهند كه در آن، تعدادي از منافقين با خوردن سيانور خودكشي كرده اند. همچنين از كشته شدن يك منافق زن به دست دوستان خود و بيمارستاني كه منافقين به آتش كشيدند و ساير جنايات هولناك منافقين سخن مي گويند.
«در كنار آتش» نوشته مهناز شايسته فر از دفتر ادبيات و هنر مقاومت که نويسنده اوضاع كرمانشاه را در دوران جنگ شهرها شرح داده است. وقايع جنگ با شرح زندگي خانواده اي از اهالي كرمانشاه بازگو مي شود. «شروع جنگ، شكسته شدن ديوار صوتي، بمباران هاي مكرر، درس هاي شهامت و استقامت كه اعضاي خانواده فرا مي گيرند، شهادت اهالي، از بين رفتن اماكن عمومي و مدارس، موشكباران ها، مهاجرت مردم به روستاها و مناطق اطراف و در عين حال جاري بودن زندگي روزانه طي همه اين حوادث (نظير مراسم شب هاي احيا در ماه مبارك رمضان و ...)» در اين كتاب تشريح شده اند. در پايان نيز انجام عمليات مرصاد پس از پذيرش قطعنامه 598 شوراي امنيت سازمان ملل از سوي ايران و برقراري آتش بس، از زبان يكي از شاهدان نقل شده است.
«درخت بلوط» (خاطره اي از يك خلبان هوانيروز) تالیف حجت شاه محمدي از دفتر ادبيات و هنر مقاومت است. اين كتاب خاطرات خلبان هوانيروز «حجت شاه محمدي» است از حمله ناجوانمردانه نيروهاي بعثي عراق به همراهي گروه موسوم به مجاهدين خلق، پس از پذيرش قطعنامه 598 شوراي امنيت سازمان ملل متحد از سوي ايران. اين حمله به مناطق كردستان و شهرهاي ايلام، حسن آباد، صالح آباد، كرند و ... صورت گرفت. دفاع رزمندگان ايران، به وِيژه هوانيروز، سپاه و نيروهاي مردمي به رهبري علي صيادشيرازي در مناطق حسن آباد و اسلام آباد، موجب شكل گيري عمليات مرصاد در اين مناطق شد. اين عمليات در نهايت با پيروزي رزمندگان اسلام به پايان رسيد.

«ستوران روايت فتح» نوشته طاهره قاسمي امين، مجموعه خاطرات سيزده نفر از شيرزناني جان بر كف است كه از تيغ نابكاران كومله و دموكرات نهراسيده و در برابر صداميان مقاومت كرده اند و به ياري رزمندگان اسلام شتافتند. اين خاطرات همانند يك روزشمار از ابتداي وقايع كردستان تا عمليات مرصاد در پايان جنگ و حمله منافقين بعد از پذيرش قطعنامه است. اين كتاب گفته هايي از دلاوري ها، فداكاري ها و از خودگذشتگي هاي زنان در رساندن كمك به جبهه ها و به رزمندگان است.
کتاب «شب خاطره» (مجموعه خاطرات شب هاي خاطره) کاری از مجتبي عابديني است. كتاب «شب خاطره» گزيده اي از خاطراتي است كه در شب هاي خاطره بازگو شده است. در بخشی از اين كتاب «ابراهيم حاتمي كيا» (كارگردان سينما) در خاطره اي با عنوان شهر آلوده، از مشاهدات خود از عمليات مرصاد سخن مي گويد كه در آن زمان به عنوان فيلمبردار به منطقه عملياتي مرصاد اعزام شده بود.

كتاب «اشغال و مدال» نوشته صبار اللامي و ستار سعد؛ ترجمه محمد نبي ابراهيمي در دو بخش و 6 فصل تدوين شده است. بخش اول كتاب درباره عمليات مرصاد است كه توسط سروان «ستار السعد» نوشته شده است. اين افسر عراقي در عمليات مرصاد، از نزديك شاهد جنايت هاي منافقين در حق مردم مسلمان منطقه گيلان غرب و اسلام آباد و همچنين دفاع مردمي و جانانه توده هاي و مردم شهرها و روستاهاي اسلام آباد و مردم شهرها و روستاهاي ايران اسلامي بوده است. آنچه در اين بخش از خاطرات افسر عراقي براي ما زيبا و براي دشمنان ما درس آموز است، دفاع مردمي در برابر جنايتكاران منافق و ارتش بعث عراق است.

«قطره اي از دريا» به روايت و قلم علي محمد زند از رزمندگان دوران دفاع مقدس به چاپ رسيده است. نويسنده اين كتاب كه خود يكي از رزمندگان عمليات مرصاد بوده، سعي بر بازگو كردن جزييات اين عمليات از آغاز تا پايان را در اين اثر دارد.

«مرصاد پاياني بر دو ادعا» به قلم مهندس عباس سليمي نمين در سال 88 و به مناسبت سالروز عمليات مرصاد منتشر شد و نويسنده در آن به شكل مفصل و تحليلي در خصوص عمليات مرصاد و شكست مفتضحانه منافقين مطالبي ارائه داده است.
در سال‌هاي اوليه دهه 90 نيز به دو كتاب «بن بست در استراتژي و شكست در تاكتيك» (نقش منافقين در جنگ تحميلي با تأكيد بر عمليات مرصاد) به قلم سردار ناصر شعباني و همچنين «مرصاد و سرنوشت منافقين» برمي‌خوريم كه هر دوي آنها با توجه به پرداختن تفصيلي به ماهيت و چگونگي شكل‌گيري سازمان منافقين و تعقيب حركت و سرنوشت آنها تا عمليات مرصاد، حائز اهميت هستند و در واقع مي‌توان آنها را نمونه‌هاي كامل و جامعي در خصوص اين واقعه تاريخي به شمار آورد.

***
در حوزه فیلم و سریال که وضعیت از این بغرنج تر است. سال ها پس از عملیات مرصاد، بخش دوم ماجرای نیمروز با عنوان «رد خون» به کارگردانی محمدحسین مهدویان در بخش مهمی از فیلم، به ماجرای عملیات مرصاد و جنایت های منافقان می پردازد. این فیلم، تنها اثر سینمایی است که تصویری مبهم و سریع از شهید صیاد شیرازی فرمانده دلیر این عملیات نشان می دهد. هر چند در بیان روایت تاریخی این فیلم، برخی ایرادهای اساسی دارند اما همین که یک نفر جسارت کرده و به این موضوع وارد شده است، قابل تقدیر و ستایش است.
این فیلم درباره عملیات مرصاد پس از پاکسازی از حضور منافقان کرمانشاه است که منافقان در شهرستان اسلام‌آباد غرب مرتکب جنایت هایی می‌شوند.

فیلم «شاخه های شکسته بلوط» به کارگردانی مسعود تکاور در ۱۳۹۷ که در کرمانشاه تهیه شده و الهام چرخنده،  مهدی صبایی، مهدی امینی خواه، حمیدرضا هدایتی، احمد پورخوش، مریم آهنگر، سمیه رضایی، فرناز زوفا و آرزو رضایی در آن ایفای نقش می کنند نیز یکی دیگر از این فیلم هاست که چندان دیده نشد.

در حوزه مستندسازی هم به نظر می رسد هنوز مجموعه مستندهای روایت فتح شهید آوینی درباره این عملیات، از کارهای دیگر چند گام جلوتر و پیشرفته تر است.

در حوزه موسیقی و هنرهای تجسمی نیز کاری قایل ذکر و مهم دیده نمی شود.
اینها همه گنجینه هنری است که درباره یکی از مهم ترین وقایع دفاع مقدس وجود دارد. هنوز بسیاری از اثرگذاران این واقعه مهم حضور دارند و می توان صدها کار با مضامین و در قالب های مختلف تولید کرد؛ کارهایی که اثری ماندگار برای مانا بودن این اتفاقات بگذارند.