به گزارش حلقه وصل، حالا در سال ۹۹، جز تابلوهای سبزرنگ بزرگ ورودی شهر، اینجا چیزی شما را یاد شهر خانه‌های تودرتوی قاجاری نمی‌اندازد.
تبریز، شهر خانه امیرنظام گروسی، خانه نیکدل، خانه علی مسیو، خانه بهنام، خانه حیدرزاده و…، در معماری حرف‌های فیروزه‌ای زیادی برای زدن دارد، اما حالا لهجه رومی غلیظی پیداکرده است. سنگ، مهم‌ترین ابزار طراحی نماهای ساختمان شده؛ نماهایی که عده‌ای دیدنی می‌نامند اما قدیمی‌ها می‌گویند: «دیدنی شده، اما زیستنی نه.»
نمای رومی از بالاترین نقطه شهر گرفته تا مناطق کم برخوردار رخنه کرده و صدماتی به سنگینی سنگ‌هایش، به هویت ایرانی-اسلامی شهر زده است.
مسافران خارجی که باهدف دیدن نمای منحصربه‌فرد به این شهر سفرکرده‌اند، ناراحت‌اند که هیچ عکس سلفی در هیچ کجای شهر، نمی‌تواند «تبریز بودن» این شهر را به رخ بکشد، گشتی نیم‌ساعته در مرکز شهر نشان می‌دهد آن‌ها حق‌دارند.
نمای رومی، کلاه سنگی که بر سر شهر رفته است
«مد» تنها توجیهی است که شهروندان برای استفاده از این سبک نما به کار می‌گیرند. برخی می‌گویند «وقتی دیدیم سراسر خانه‌های محله‌مان به این نما مزین شده، حیف‌مان آمد که نمای دیگری به کار بگیریم.» برخی شهروندان هم معتقدند وقتی همه طراحان ساختمانی این نوع نما را پیشنهاد می‌کنند و نهادهای نظارتی سکوت، آن‌ها را نباید مقصر دانست.
امیر ساعدی داریان، متخصص سازه و عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهید بهشتی معتقد است آنچه به‌عنوان نمای رومی این روزها در ایران اجرا می‌شود، برداشتی کاملاً ظاهری و بدون مبنای اصولی از معماری نئوکلاسیک غربی است.
او بیشتر توضیح می‌دهد: برخی‌ها معتقدند این نوع نماسازی محصول ایرانی‌هاست نه اروپایی‌ها؛ چراکه در کشورهای اروپایی و در بافت‌های متراکم شهری از اجرای چنین نماهایی پرهیز می‌شود.
این نما می‌تواند جان انسان‌ها را تهدید کند
به گفته این استاد دانشگاه شهید بهشتی، اجرای نمای رومی با توجه به نوع سنگی که به کار می‌رود (تراورتن، مرمر، گرانیت و…) هزینه‌های نسبتاً سنگینی تحمیل می‌کند و در بازار امروز میانگین قیمت سنگ از ۷۰ هزار تومان تا ۳۰۰ هزارتومان است.
«بسیاری از افراد از من می‌پرسند آیا اجرای چنین نمایی برای شهرهای زلزله‌خیز خطرناک است یا نه، که به نظر من این هم مثل دیگر المان‌ها و سازه‌های شهری بستگی به نحوه اجرا دارد.» ساعدی داریان این را می‌گوید و اضافه می‌کند: اگر اصول نصب و اجرای نمای رومی رعایت نشود، نه‌تنها زلزله بلکه سردی و گرمی هوا هم می‌تواند آن را به یک پدیده خطرآفرین تبدیل کند.
اما منظور ساعدی داریان از اجرای اصولی چیست؟ او پاسخ می‌دهد: «اگر نمای رومی توسط خود طراح سازه طراحی شود و در واقع وزن سنگ‌های نما در تناسب وزن کل سازه محاسبه شود، اگر اتصال بین شاسی و اسکلت ساختمان به درستی انجام شود، اگر از دوغ‌آب سیمان استفاده شود، می‌تواند سال‌های سال بی‌خطر باشد و هیچ مشکلی به وجود نیاورد.»
او معتقد است نمای رومی صرفاً به این خاطر که حس اشرافی‌گری و تجمل را در انسان‌ها ایجاد می‌کند، مورد توجه قرار گرفته است: «این نما از نظر کیفیت معماری ارزش خاصی ندارد و نماهای اصیل ایرانی و سنتی ما هم با روحیه شهر سازگارترند و هم به لطافت روان و زیبایی چهره شهر کمک می‌کنند.»
منظره‌های سنگی مقابل پنجره‌تان را بیشتر بشناسید
نمای رومی، سبکی کلاسیک است که از المان‌های معماری روم باستان الهام گرفته شده است. این نوع نما، جزو طراحی‌های لوکس و گران‌قیمت به حساب می‌آید. معماری رومی، به طور کلی نمادی از قدرت و استحکام است. این ویژگی از گذشته تا به امروز یکی از مهم‌ترین المان‌های طراحی بناها به سبک رومیان است.
سنگ مرمر، گرانیت و تراورتن اصلی‌ترین سنگ‌هایی است که طراحان برای نمای رومی استفاده می‌کنند و هزینه‌های سنگینی برای مالک ساختمان تحمیل می‌کند، اما این به معنی آن نیست که نماهای دیگر بسیار ارزان‌تر در می‌آیند، چیزی که رومی را متمایز می‌کند، تصویر لوکسی است که می‌سازد.
وجود قوس‌های منحنی و قطور، وجود ستون‌هایی به شیوه‌ی دوریک، یونیک و قرنتی، تعدد ستون‌های تزئینی در نمای رومی از ویژگی‌های نمای رومی به حساب می‌آید.
امروزه، بیشتر نماهای رومی با استفاده از سنگ تراورتن اجرا می‌شود. چراکه فراوانی معادن آن موجب کاهش قیمت این سنگ در بازار مصالح شده و همچنین کیفیت و دوام خوبی نیز دارد. متریال دیگری که امروزه، در اجرای نمای رومی به کار می‌رود، سیمان سفید است. البته که اجرای چنین طرح‌های پیچیده‌ای با سیمان کمی دشوارتر است، اما هزینه‌ی مصالح به میزان قابل توجهی کاهش پیدا می‌کند.
شاید در ۱۰ سال گذشته، نمای رومی را می‌شد تنها در کلانشهرهای بزرگ ایران از جمله تهران، مشهد، اصفهان، شیراز و چند شهر دیگر آن هم در شکلی محدود دید. اما حالا وضع فرق کرده و کوچک‌ترین شهرها و مناطق و محلات کم‌برخوردار هم برای این نوع از نما تمایل فراوانی نشان می‌دهد.
اینکه امروزه نمای رومی که هیچ سنخیتی با تاریخ و فرهنگ ما ندارد به غالب‌ترین نوع نما در سطح شهر تبدیل شده است، از نظر کریم میمینت‌نژاد، پژوهشگر تاریخ تبریز یک علت دارد: وقتی ما در گذشته نتوانستیم برای خودمان آینده‌ای ترسیم کنیم، ناخواسته وارد آینده دیگران شدیم.
این «نما» آینه دق دیگران است
وی افزود: در فرهنگ ما خانه محلی برای آسایش و استراحت بود نه محلی برای فخرفروشی و قدرت‌نمایی، برای مثال کریم خان صدقیانی یکی از ثروتمندترین مردان تبریز در زمان خود بود که نمای خانه‌اش با نمای خانه یک خانواده فقیر در همان کوچه هیچ تفاوتی نداشت.
میمنت‌نژاد تصریح کرد: نمای رومی یک نمای کاملاً خشن، خشک و بی‌روح است، در حالی‌که در فرهنگ ما نما باید دارای سادگی و مصالح متناسب با معماری ایرانی-اسلامی از جمله کاشی باشد که دارای معنا و مفهوم خاصی است.
وی به اینکه در کوچه پس کوچه‌های تبریز هیچ اثری از معماری اصیل این شهر باقی نمانده معترض بود و گفت: معمارها و نهادهای نظارتی شهرسازی ما کجا هستند؟ چرا سکوت کرده‌اند؟
البته فقط تبریز نیست. حالا در بیشتر شهرهای بزرگ ایران هر کس که می‌خواهد ساختمان و بنای تازه‌ای احداث کند و کمی دستش به دهانش می‌رسد، به سمت نمای رومی می‌رود.
او بیشتر توضیح می‌دهد: همانگونه که در گذشته لباس سنتی داشتیم، معماری مخصوص خودمان را هم داشتیم که بر اثر بی‌توجهی‌ها، فراموش شده و جای آن را سبک‌های معماری کشورهای دیگر گرفته است.
سنگ‌هایی برای فخرفروشی
«در فرهنگ ما خانه محلی برای آسایش و استراحت بود نه محلی برای فخرفروشی و قدرت‌نمایی» او این را می‌گوید و اضافه می‌کند: برای مثال کریم خان صدقیانی یکی از ثروتمندترین مردان تبریز در زمان خود بود که نمای خانه‌اش با نمای خانه یک خانواده فقیر در همان کوچه هیچ تفاوتی نداشت.
میمنت‌نژاد می‌گوید: نمای رومی یک نمای کاملاً خشن، خشک و بی‌روح است درحالی که در فرهنگ ما نما باید دارای سادگی و مصالح متناسب با معماری ایرانی-اسلامی از جمله کاشی باشد که دارای معنا و مفهوم خاصی هستند.
او از اینکه در کوچه پس کوچه‌های تبریز هیچ اثری از معماری اصیل این شهر باقی نمانده معترض است و می‌گوید: معمارها و نهادهای نظارتی شهرسازی ما کجا هستند؟ چرا سکوت کرده‌اند؟
البته فقط تبریز نیست. حالا در بیشتر شهرهای بزرگ ایران هرکس که می‌خواهد ساختمان و بنای تازه‌ای احداث کند، و کمی دستش به دهانش می‌رسد، به سمت نمای رومی می‌رود.
قانون هست اما اجرا نه!
در شهرداری‌های شهرهایی همچون تبریز و اصفهان، جدیدترین ضوابط ابلاغ‌شده در حوزه نما، حاکی از آن است که در محدوده تاریخی شهر، حداکثر ۲۰ درصد از مصالح یک ساختمان می‌تواند سنگ باشد. از طرفی در کلیات ضوابط شهری در هر دو شهرداری تاکید شده که استفاده از نمای سیمان‌بری (موسوم به نماهای رومی) و استفاده از سنگ‌های حجاری شده و موارد مشابه ممنوع است.
در تهران محمد سالاری، رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران اخیراً در نطقی اعتراضی گفته سازمان نظام مهندسی اجرای ضوابط را به ناظران تکلیف نکرده که این بحث نیز موجب نگرانی زیادی شده است.
او عدم ارجاع تخلفات حوزه نما به کمیسیون‌های ماده صد را مهم‌ترین عامل گسترش نمای رومی دانسته و گفته: باید به شهرداران مناطق تاکید کرد که نمایندگان شهرداری با تخلفات نمای ساختمان هنگام اجرا برخورد کرده و از ادامه کار باید جلوگیری به‌عمل آید.
البته گشتی در تهران و تبریز، اصفهان و بسیاری دیگر از شهرها به صراحت نشان می‌دهد ضوابط آن‌طور که باید، اجرایی نمی‌شوند و کمتر دیده شده افراد متخلف، مورد پیگرد قانونی قرار بگیرند.
نمای رومی، این روزها از طرفی انتقاد کارشناسان سازه و معماری را برانگیخته و از طرفی دیگر، در ضوابط شهری ماده‌ای صریح برای مقابله با اجرای چنین نماهایی تصویب شده است؛ آنچه سوال برانگیز است، سکوت ادارات و نهادهای ناظر بر این حوزه است. سکوتی به سنگینی همین نماهای رومی.