چرا «بهارانه کتاب» گُل نداد؟

به گزارش حلقه وصل، طرح‌های فصلی برای خریدن کتاب دیگر به یک عادت برای کتابخوان‌ها تبدیل شده است. منتظرند تا فصل جدیدی بیاید و در کنارش خانه کتاب، یک طرحی بگذارد تا از این طرح استفاده کنند و کتاب‌های مورد علاقه‌شان را بخرند. حالا خانه کتاب همزمان با ماه رمضان طرح جدیدی را شروع کرده به اسم «بهارانه کتاب» تا دوباره بتواند کتاب را با تخفیف به خانه‌های مردم برساند. طرح بهارانه کتاب ۹۹ از بیستم اردیبهشت با یارانه دومیلیارد تومانی آغاز به‌کار کرده و خریداران کتاب تا ۳۰اردیبهشت می‌توانند با مراجعه به کتابفروشی‌های عضو این طرح تا سقف ۱۵۰هزار تومان با یارانه ۲۰درصد کتاب خریداری کنند. شعار این دوره از طرح بهارانه «بهار کتاب همزمان با بهار دل‌ها» است. برای صفحه امروز سراغ این طرح جدید رفتیم تا همراه با آماری که از این طرح وجود دارد از کتابفروشان هم درمورد این طرح بشنویم؛ کسانی که دل پردردی دارند و این روزها شاید خیلی اوضاع اقتصادی مناسبی ندارند. برای همین خانه کتاب این طرح جدید را راه اندازی کرده است تا به آنها کمک کند کمی ‌اوضاع بهتری پیدا کنند. البته کتابفروشان هم حرف‌هایی دارند که در این گزارش به آنها اشاره شده است.

افزایش اعتبار ۲۰ درصدی

با توجه به گزارش‌های ارائه‌شده توسط موسسه خانه کتاب به‌عنوان مجری طرح بهارانه کتاب، از میزان استقبال مخاطبان و مطالبات کتابفروشان اعتبار کتابفروشی‌های عضو در طرح بهارانه کتاب ۹۹ در سراسر کشور ۲۰درصد افزایش پیدا کرده است. این اتفاق برای این مساله افتاده است که کتابفروشی‌های بیشتری در این طرح حضور داشته باشند. البته باید این را هم درنظر بگیریم که کتابفروشان شاید خیلی از این طرح رضایت نداشته باشند، اما به‌دلیل شیوع ویروس کرونا و کم‌رونق شدن کسب‌وکارها، این اتفاق بهارانه می‌تواند کمک‌کننده باشد تا کمی‌اوضاع‌شان را سروسامان دهند.

روایتی از دل یک کتابفروشی در بهارانه

کتابفروشی‌شان را دیگر همه می‌شناسند.؛ حوالی انقلاب و فلسطین. یک ظهر ماه رمضان در دل بهارانه کتاب به کتابفروشی اسم رفتم تا ببینم برای این طرح جدید در کتابفروشی‌شان چه خبر است؟ کمی ‌بین کتاب‌ها گشت زدم، دو خانم که برای خرید کتاب آمده بودند توجهم را جلب کردند.

در حال برداشتن کتاب بودند و یکی کتاب را برمی‌داشت و دیگری قیمت‌ها را حساب می‌کرد. خودم را معرفی کردم و علت حساب کردن قیمت‌ها را پرسیدم. دختری که قیمت را در موبایلش حساب می‌کرد، گفت: «می‌خواهیم در این طرح جدید بهارانه شرکت کنیم، قیمت‌ها را حساب می‌کنیم تا بیشتر از آن چیزی که هست نشود.»

می‌پرسم: «همیشه در این طرح‌ها شرکت می‌کنید؟» و دختر جواب می‌دهد: «بله، البته خیلی وقت بود منتظر بودیم که طرح جدید بگذارند. آن‌قدر قیمت کتاب بالا رفته است که دیگر نمی‌شود خیلی کتاب خرید. همین طرح‌ها اقلا کمک می‌کند کتاب‌های مورد علاقه مان را بخریم. البته این را هم بگویم که ما چند دوست هستیم که یک کتابخانه را برای خودمان درست کرده‌ایم و در قالب این طرح‌های فصلی کتاب‌های مورد علاقه‌مان را می‌خریم و داخل کتابخانه می‌گذاریم تا همگی بتوانیم از این کتاب‌ها استفاده کنیم.»

خودم هم چند کتاب برمی‌دارم و برای حساب کردن کتاب‌ها می‌روم. آقایی را می‌بینم؛ کتاب‌هایی را که برداشته به متصدی کتابفروشی می‌دهد تا برایش حساب کند و وقتی از او می‌پرسد در این طرح بهارانه کتاب می‌خواهد شرکت کند یا نه؟ سری به علامت منفی تکان می‌دهد و از طرح می‌پرسد.

من و متصدی برایش توضیح می‌دهیم و بعد از تمام شدن حرف‌هایمان می‌گوید: «یک‌بار اسم این طرح را در تابستان شنیده‌ام و با اینکه همیشه کتاب می‌خرم، اما هنوز در این طرح‌ها شرکت نکرده‌ام، اما دوستانی دارم که همیشه برای این طرح‌ها منتظر می‌مانند. به‌نظرم به کسانی که این طرح را برگزار می‌کنند، بگویید برای تبلیغ آن هم تلاش کنند. خیلی‌ها شاید اصلا این طرح‌ها به گوش‌شان هم نرسد و بالاخره ممکن است همین طرح کمک کند بتوانند کتاب‌های بیشتری بخرند و بخوانند.»

مطمئنا این حرف‌ها حرف‌های درستی است که برای تبلیغ چنین طرح‌هایی فکر بیشتری شود، مخصوصا در اوضاع کرونایی حال‌حاضر، می‌توان در فضای مجازی تبلیغ بیشتری برای این طرح‌ها انجام داد.

درددل کتابفروش

کتابفروشان مجری اصلی طرح‌های فصلی هستند؛ کسانی که شاید خیلی هم راضی به برگزاری این طرح‌ها نباشند، چون تا تسویه کردن معاونت فرهنگی با آنها زمان زیادی طی می‌شود تا به پول‌هایشان برسند، ولی باز هم با توجه به شرایط و همین‌طور مخاطبانی که دارند، به سمت این طرح‌ها می‌آیند.

محمد حقی، مدیر انتشارات کتابستان معرفت که در قم کتابفروشی هم دارند، درباره این طرح می‌گوید: «ماجرای کرونا به صنعت نشر ضربه زد، اوایل ابتلا و قرنطینه کاهش ۷۰درصدی در بازار را شاهد بودیم، اکنون هم که با پروتکل‌هایی اجازه بازگشایی مراکز فروش و کتابفروشی‌ها داده شده، آمار نشان می‌دهد ۶۰درصد گردش مالی معمول فروشگاهی را از دست داده‌ایم. الان بهارانه کتاب درحال اجراست، اما با پرس‌وجویی که کردم، متوجه شدم اعتبار طرح بهاره با افزایش اندکی، همان عدد و ارقام سابق است و گویا کرونایی در کشور وجود ندارد و گویا کتابفروشان و ناشران از این ویروس آسیب جدی ندیده‌اند!

چرا اعتبارات، متوازن با تضرر ناشران و کتابفروشان نیست؟ پیشنهاد عملیاتی من برای جبران بخش جدی از کسری که در ماه‌های گذشته گریبانگیر ناشران و کتابفروشان بوده، این است که طرح «بهاره» و «تابستانه» باید با افزایش نقدینگی نسبت به دوره‌ها و سنوات قبل اجرا شود، یعنی اولا امکان خرید مخاطب نسبت به طرح افزایش پیدا کند، دوم اینکه تخفیفی که برای مخاطب در نظر گرفته شده بیشتر شود، به این شکل که اگر تا پیش از این وزارت ارشاد ۲۰درصد تخفیف می‌داد حالا آن را به ۳۵درصد افزایش دهد، این مساله به‌نوعی تحریک تقاضاست.

درحال‌حاضر با کاهش جدی فروش مواجه هستیم، پس باید مخاطب نیازمند تحریک تقاضا شود، هرچند قاعده این نیست که ناشران این‌گونه عمل کنند، اما در شرایط کرونایی این پیشنهاد را مطرح می‌کنیم، چراکه شرایط جدید است باید تدبیری جدید اندیشید. با توجه به سابقه فعالیتم در حوزه نشر معتقدم افزایش تخفیف ۴۵ تا ۵۰ درصد ما را با افزایش پنج‌برابری گردش مالی در فروشگاه‌های سطح کشور روبه‌رو می‌کند، یعنی در این مرحله ارشاد ۶میلیارد بیش‌تر بودجه صرف می‌کند، اما دربرابر آن ۴۰میلیارد گردش مالی را تصاعدی بالا خواهد برد. این موضوع به کتابفروشی‌ها رونق جدی می‌دهد. با توجه به اینکه تا چند روز دیگر طرح بهارانه آغاز خواهد شد باید هرچه سریع‌تر نسبت به این افزایش اقدام شود.»

یک نکته مهم که بیشتر کتابفروشان به آن اشاره می‌کنند، کم رونق بودن این طرح و استقبال کمتر به نسبت طرح قبلی است. آیدین جلالی، مدیر ‌کتابفروشی «آفرینش» در این ‌باره می‌گوید: «هرچند استقبال به‌اندازه دوره گذشته -طرح پاییزه کتاب- نبوده، ولی باز هم در این شرایط قوت قلبی برای فروشگاه‌ها بوده؛ حداقل شرایط فروشگاه ما کمی‌عوض شده است. البته این را هم باید درنظر بگیریم که اطلاع‌رسانی طرح بهارانه کتاب ضعیف بوده است، خیلی از مشتری‌های ما فکر می‌کنند این طرح برای خود فروشگاه است، درصورتی‌که تخفیف را ارشاد به آنها می‌دهد.

اگر اطلاع‌رسانی بهتر و همه‌گیرتری انجام می‌شد، استقبال بهتری صورت می‌گرفت. به‌جرات می‌توان گفت اگر فروشگاه به مشتری اعلام نکند که چنین طرحی وجود دارد، خود مشتری از قبل خبر ندارد. برخی از مشتری‌های ما از طریق اطلاع‌رسانی خود ما در فضای مجازی از این طرح خبردار شده‌اند، اما حتی یک نفر هم نیست که فروشگاه ما را از طریق سامانه ارشاد پیدا کرده باشد. به‌نظر من زمان برگزاری طرح بهارانه کتاب خیلی بد بوده و شاید اگر این اتفاق یک هفته یا ۱۰ روز دیگر می‌افتاد، که شب‌های قدر هم تمام شده و یک مقدار حس‌وحال مردم تغییر کرده بود، کمی‌جذاب‌تر و بهتر می‌شد.»

پیش‌بینی استقبال کمتر داشتیم

نیکنام حسین‌پور، مدیرعامل خانه کتاب در گفت‌وگویی که با او داشتیم درباره این طرح می‌گوید: «قرار بود طرح عیدانه کتاب را داشته باشیم که با توجه به شرایط کرونایی، این اتفاق نیفتاد و ما بهارانه کتاب را در ماه رمضان و از ۲۰اردیبهشت همزمان با میلاد امام حسن(ع) شروع و خرید تلفنی را هم در قالب این طرح آماده کردیم تا اگر کسی به‌دلیل شرایط کرونا نمی‌خواهد از خانه خارج شود، تلفنی بتواند خریدش را انجام بدهد. تا الان استقبال خوب بوده و تا این لحظه که با شما صحبت می‌کنم، بیش از هشت‌میلیارد تومان فروش داشته‌ایم. از کتابفروشان جای تشکر دارد که این کار را در این شرایط کشور انجام داده‌اند. امیدواریم با این طرح بتوانیم بخش کوچکی از مشکلات کتابفروشان را حل کنیم.»

درمورد تسویه‌حساب با کتابفروشانی که در طرح پاییزه ۹۸ شرکت کردند از حسین‌پور می‌پرسم و می‌گوید: «پاییزه کتاب ۹۸ کمی‌متفاوت با طرح‌های دیگر بود؛ با همکاری شهرداری تهران و شهرداری مشهد انجام شد و بخشی هم معاونت فرهنگی ارشاد. همه تسویه‌حساب‌ها انجام شده بود و فقط کتابفروشی‌های شهر تهران مانده بودند که از شهرداری تهران پیگیری کرده‌ایم، ولی شهرداری هنوز به تعهدات خودش عمل نکرده است و مجبور شده‌ایم از منابع در اختیار خودمان استفاده کنیم و هفته‌ پیش با کتابفروشی‌های شهر تهران هم تسویه کردیم تا با خیال راحت وارد طرح جدید شوند. منتظریم که شهرداری هم سهم خودش را بدهد.»

درمورد تسویه همین بهارانه کتاب که در حال اجراست، می‌پرسم: «کتابفروشی‌ها خودشان دچار مشکلات فراوان هستند، این تسویه چه زمانی انجام می‌گیرد؟»

حسین‌پور می‌گوید: «صحبتی با جوادی، معاون فرهنگی وزارت ارشاد داشتیم و دغدغه خود ایشان هم این بود که بتوانیم این کار را به‌سرعت انجام دهیم و ظرف دو هفته با کتابفروشی‌های حاضر در طرح تسویه کنیم و اگر این اتفاق بیفتد باعث می‌شود کمی‌ از مشکلات حوزه نشر کاسته شود.»

مدیرعامل خانه کتاب درمورد کم‌رونقی این طرح به نسبت پاییزه کتاب ۹۸ می‌گوید: «باید شرایط کشور را هم درنظر بگیریم؛ الان در شرایط خاصی هستیم. مردم خیلی برای حضور در مجامع عمومی‌احتیاط می‌کنند. کتابفروشان هم این احتیاط را دارند. مثلا ما در این طرح جدید داریم کتابفروشی‌هایی را که در طرح ثبت‌نام کرده‌اند، اما کتابفروشی‌شان را باز نکرده‌اند تا کتابی به‌فروش برسانند. ما پیش‌بینی استقبال کمتر از این را داشتیم، اما با توجه به شرایط کرونایی، استقبال خوبی شده است، اطلاع‌رسانی را هم ازطریق رسانه‌ها و چاپ پوستر انجام داده‌ایم. اما بخشی از این اطلاع‌رسانی‌ها متوجه خود کتابفروشی‌هاست که باید این کار را انجام بدهند و به مخاطبان‌شان اطلاع‌رسانی کنند.»

فروش ۸میلیاردی!

تعداد کتاب‌های فروش‌رفته در این طرح تا الان که ۱۰روز از شروع آن گذشته، حدود ۲۱۷هزار کتاب بوده است. ۶۸۵کتابفروشی در این طرح حضور دارند که ۱۴۹کتابفروشی در شهرستان‌ها و ۵۳۶ کتابفروشی در مراکز استان عضو این طرح هستند. در استان تهران ۱۰۹کتابفروشی فعالند که تقریبا ۳۵هزار عنوان کتاب در استان تهران تا به‌حال به‌فروش رسیده است. مبلغ کل فروش کتاب‌ها تا امروز حدود ۸۳میلیارد ریال بوده و البته این را هم باید درنظر داشت که از این طرح یک‌روز دیگر باقی مانده است. طرح قبلی خانه کتاب، پاییزه کتاب بود که با وجود قطعی اینترنت آبان‌ماه و مشکلاتی که برای این طرح به‌وجود آمد، آمار آن در پاییزه ۹۸ نشان می‌دهد که ۶۰۸ کتابفروشی از ۳۱استان کشور کار خود را با فروش بیش از ۳۲۱هزار نسخه کتاب به مبلغ حدود ۱۰میلیارد تومان خاتمه دادند. نکته مهم اینکه کرونا زورش به طرح‌های فصلی هم رسیده و با وجود افزایش کتابفروشی‌ها در این طرح همچنان آمار فروش از پاییزه کتاب با آن همه مشکلات هم پایین‌تر است.

چرا از بهارانه کتاب استقبال نشد؟

از بهارانه کتاب ۹۹ با توجه به آماری که وجود دارد، استقبال زیادی نشده است. یک‌دلیل آن را عدم اطلاع‌رسانی مناسب می‌دانند و دلیل بعدی را شرایط کرونایی کشور، البته تا قبل از شروع این طرح ما فروش آنلاین کتاب را به‌خاطر شرایط کرونا داشتیم و استقبال زیادی هم از آن شد، اما نکته مهم اینجاست در شرایط اقتصادی فعلی که مردم گرفتاری‌های زیادی دارند، کتاب خریدن برایشان در اولویت‌های پایین‌تر قرار می‌گیرد. مطمئنا طرح‌های فصلی خوب است، اما در شرایطی این طرح‌ها باید انجام شود که همه‌چیز عادی باشد، نه این شرایط خاص که بر کشور ما حاکم است. وزارت ارشاد و «خانه‌کتاب» برای کمک به چرخه نشر باید مسائل دیگری را نیز در اولویت خود قرار دهند، مثلا حالا که نمایشگاه کتاب برگزار نمی‌شود، خرج ۱۰روزه نمایشگاه که میلیاردی هم هست، می‌تواند به این چرخه وارد شود تا بتوانند به حوزه نشر کمک کند.

*فرهیختگان