جایگاه ماه مبارک رمضان در سلوک تشکیلاتی/ رمضان؛ تحویل سال معنوی

حلقه وصل:

 زمان ها منازل سلوک الی الله هستند

 یکی از مراقبت‌های سلوکی مهمّ انسان، چه در سلوک فردی و چه در سلوک جمعی و حرکت کاروانی ، توجه و مراقبت نسبت به ایام و مناسبت‌های خاصّ الهی در طول هر سال است که انسان باید با مراقبه، نسبت به این ایام استفادۀ حداکثری از آن‌ها ببرد.

 آیت‌الله میرزاجوادآقا ملکی تبریزی(رض) در ابتدای کتاب شریف المراقبات می‌فرمایند: زمان‌ها، منازل سلوک الی الله هستند. همان‌گونه که انسان در حرکت از شهری به شهر دیگر، منازلی بر سر راه دارد و برای رسیدن به مقصد، منزل به منزل حرکت می‌کند و در منازل وقوف می‌کند، تجدید قوا می‌کند تا بتواند تا منزل دیگر حرکت کند، در سیر و سلوک الی الله نیز، از منازلی عبور می‌کند تا به مقصد برسد.

حرکت به سوی خداوند، در منازل سلوکی زمان ها محقق می شود. به این معنا که هر روزی از روزهای زندگانی انسان، از زمانی که چشم به این جهان گشوده است تا آن زمان که چشم از این دنیا فرو می‌بندد، چونان منازلی در مسافرت انسان به سوی آخرت و سیر و سلوک او به سوی خداوند هستند.

 از امام حسين(ع) روايتي بسيار زيبا وارد شده است که مي‌فرمايد: *يا ابْنَ آدمَ إنَّمَا أنْتَ ايّام. کُلَّمَا مَضَي يَومٌ ذَهَبَ بَعضُکَ* (ارشاد القلوب، ج۱، ص۴۰) اي فرزند آدم! تو خودت روزگاران هستي. هر روزي که مي‌گذرد، بخشی از وجود تو رفته است؛ بعضي از تو رفته است که تکرارشدني نيست. بر این اساس، عمر هر فرد انسانی برای رسیدن به کمالی که برای او قرار داده شده است و نزد خداوند سبحان معلوم است، کافی است. به شرطی که انسان حق زمان ها را استیفا کند و زمان را با عمل صالح در وجود خویش تثبیت کند. اگر زمان هایی خالی ماند یا انسان استفاده غیر صحیح کرد، به همان نسبت از کمال نهایی او ساقط می شود.

انسان، عمل انسان، و ظرف زمان، هر سه موجود حیّ هستند و لذا ترکیب آنها حقیقی بوده و نتیجه و ثمره این ترکیب یک حقیقتی است که متولد می شود لذا باید دقّت داشته باشیم که چه عملی را با چه کیفیتی، در کدام منزل از منازل زمان برای خود تثبیت می کنیم.

همین معنا در مورد حیات جمعی نیز وجود دارد. به تعبیر مرحوم علامه طباطبایی(رض) در تفسیر المیزان(ذیل آیه ۲۰۰ سوره مبارکه آل عمران) و بر اساس دلیل عقلی و نقلی و به خصوص آیات قرآن، حیات جمعی نیز حقیقت دارد و برای جامعه و هویت جمعی نیز، موت، حیات و أجل یعنی طول عمر معنا دارد؛ *وَ لِکُلِّ اُمَّةٍ أَجَل* (اعراف: ۳۴).

 بر این اساس تشکیلات ایمانی نیز دارای روح جمعی است و برای آن می توان از طول عمر و چرخه حیات صحبت کرد و این تعبیر استعاره یا مجاز نیست! و زمان ها برای حرکت جمعی و کاروانی نیز منازل سلوک جمعی و توحیدی إلی الله هستند.

 ماه مبارک رمضان آغاز سلوک سالانه فردی و تشکیلاتی انسان

 زمان‌هایی که مناسبت الهی دارند، ظرفیت ممتاز و جذبه‌‌ای خاص برای ارتباط با خداوند هم در بُعد فردی و هم در بُعد جمعی دارند؛ یعنی هر زمانی که واقعه‌ای در آن اتفاق افتاده، و تعلّق و نسبتی با یک حقیقت معنوی در آن هست، منزلِ سلوکیِ مهمی است که اگر انسان به آن منزل توجه کرد و حظّ و بهرۀ کافی از آن منزل گرفت و توانست از طریق توجه به آن منزل، با حقیقت معنوی آن ارتباط برقرار کند، آن منزل سلوک را طی کرده است؛ اما اگر از این حقیقت در ظرف زمانی خود غفلت نمود و رابطۀ او با آن زمان و حقیقتی که در ظرف آن واقع شده است برقرار نشد، انسان محروم شده و این منزل را از دست داده است.

یکی از منازل مهمّ سلوکی ماه مبارک رمضان است اگر حقیقت روح جمعی را پذیرفتیم، نتیجه این می شود که آثاری که برای این منزل سلوکی مهم، در سلوک انسان به سوی خداوند هست، برای سلوک تشکیلاتی و حرکت کاروانی هم قابل بحث است. لذا باید ظرفیت های ماه مبارک رمضان را هم در سلوک فردی و هم در سلوک اجتماعی انسان شناسایی کنیم تا بتوانیم از این منزل مبارک به بهترین نحو بهره مند شویم. 

بسیاری از علمای برجسته، ماه مبارک رمضان را آغاز سال معنوی می دانند و تأکید دارند که انسان باید ارزیابی گذشته و برنامه ریزی آینده را به صورت سالانه از ماه مبارک رمضان در امور معنوی برای خویش قرار دهد. 

 عالم ربّانی، سید ابن طاووس(رض) در کتاب شریف اقبال الأعمال، ادّله ای را ذکر می کند که نشان می دهد آغاز سال معنوی و سلوکی انسان، ماه مبارک رمضان است. ایشان بعد از تأکید بر اینکه  با ماه مبارک رمضان «اوّل سال فرا می رسد»، دعای شریفی از امام کاظم(ع) نقل می کند که حضرت فرمودند: «این دعا را در ماه رمضان، در آستانه ورود به سال بخوان» و به همین جهت این دعا به دعای تحویل سال معروف شده است.  در این دعا با عبارت «فی مستقبل سنتی هذه» چند مرتبه با از خداوند طلب مغفرت و بخشش و پرده پوشی و دوری از آفات و بلاها در سال آینده ای که پیش رو است را دارد. خود این دعا یک الگوی ارزیابی و برنامه ریزی معنوی است(اقبال الاعمال، ج 1، اعمال ماه مبارک رمضان). 

 بنابر این، ماه مبارک رمضان آغازی برای یک برنامه ریزی در حرکتفردی و حرکت جمعی و کاروانی است. قرار دادن ماه مبارک رمضان برای آغاز سال و تحویل سال سلوکی و معنوی امر اعتباری نیست بلکه این ماه خصوصیّاتی دارد که باعث می شود مبدأ و آغاز یک سال تلاش و برنامه ریزی فردی و اجتماعی باشد.