چرا «قیصر» همچنان محبوب است

به گزارش حلقه وصل، دوم‌ اردیبهشت، سالروز تولد قیصر امین‌پور است؛ شاعری که همه نسل‌ها با هر دیدگاهی با وی و اشعارش انس و علاقه دارند و همه مخاطب شعرهای او هستند. او همچنان بعد از ۱۴ سال که از وفاتش می‌گذرد، میان جماعت اهل شعر محبوب است و پیش از آن هم در زمان حیاتش محبوبیت زیادی در میان شاعران و شاگردانش داشت. در آستانه سالروز ولادت وی از شاعران دلیل این محبوبیت را پرسیدیم.

سعید بیابانکی: شبیه سعدی است سعید بیابانکی شاعر درباره دلایل محبوبیت قیصر امین‌پور به «صبح‌نو» می‌گوید: دلیل محبوبیت قیصر امین‌پور علاوه بر شعر، شخصیتش هم بود. شعر قیصر تقریبا همه قالب‌های شعری را در بر گرفته است، اعم از غزل، مثنوی، نیمایی، رباعی، دوبیتی و حتی شعر نوجوان و تصنیف و ترانه و بسیاری از مفاهیم عاشقانه و دینی و اجتماعی و انقلابی و اعتراضی را در خود دارد و اگر این قالب‌ها را در مفاهیم ضرب کنیم، عدد بزرگی می‌شود که خب مخاطب بزرگی را شامل می‌شود. دلیل دیگر شخصیت قیصر امین‌پور است که روزبه‌روز که بر دانش و علم او اضافه می‌شد، خاکسارتر و متواضع‌تر شده بود و شنیده بودم که با دانشجویان بسیار صمیمی و با شاگردانش یکدل و یکرنگ بود و امروز این مساله را در جمع شاعرانی که صاحب‌نام هستند یا نمی‌بینیم یا کمرنگ می‌بینیم.

اگر آثار قیصر را بررسی کنیم، شباهت‌های شکلی زیادی به سعدی دارد؛ یعنی سهل و ممتنع است و شعرش پیچیده نیست که مخاطب آن را نفهمد. چه مخاطب عام و چه خاص قیصر را پذیرفته است و به نظرم مجموعه آثار قیصر امین‌پور ادبیات بعد از انقلاب را نمایندگی می‌کند. هم جنگ را داریم، هم بعد از جنگ. شعر عاشقانه و شعر اعتراضی به نسبت متعادل در شعر قیصر امین‌پور دیده می‌شود.   افشین اعلا: شاعرانه زندگی می‌کرد اعلا درباره راز محبوبیت این شاعر معاصر ایران معتقد است: یکی از دلایل محبوبیت قیصر امین‌پور این است که قیصر کاملا به شعر وفادار ماند و شاعرانه زندگی می‌کرد و به شدت شبیه شعرهایش بود و صداقتی در شعرهایش جریان داشت که به دل مخاطب می‌نشست و مخاطب خاص و عام را درگیر می‌کرد. مخاطب عام را از این جهت درگیر می‌کرد که خیلی صمیمی و سیال در شعرهایش با مردم گفت‌وگو می‌کرد و مخاطب خاص هم از این جهت مقهور قیصر بود چون در عین سادگی و روانی، اشراف و استیلای قیصر در شعر به معنای عام و مدرن را می‌شد دید.

قیصر یک آموزگاری بود که تخصص و دانش داشت و با لحنی دلپذیر مخاطب را به خود جلب می‌کرد. در شعر قیصر ما نشانی از تفرعن و تبختر و خشونت و نفرت نمی‌دیدیم بلکه همه مضامین در خدمت صلح و راستی و یکرنگی و آرامش و در حقیقت حرف دل مردم بود. قیصر امین‌پور در زندگی هم به مرام شاعرانه خودش وفادار ماند و جز تحقیق و تحصیل و نوشتن و مطالعه ادبیات کاری دیگر نکرد و بیشتر عمرش را صرف آموختن کرد و آن را بذل می‌کرد.

 چه قبل از ورود به دانشگاه و چه بعد از تخصص ‌گرفتن در رشته ادبیات که تبدیل یکی از برجسته‌ترین چهره‌های ادبیات شد، شخصی هم مثل دکتر شفیعی‌کدکنی او را تایید کرد و بالاترین نمره را به پایان‌نامه وی داد و در سوگ وی هم آنگونه که گریه می‌کرد، نشان می‌داد قیصر خیلی زود به مرتبه‌ای دست پیدا کرده که برخی با عمرهای طولانی به آن می‌رسند. قیصر در ادبیات کودک هم یادگاری‌های خوبی از خود به جای گذاشت، در حالی که بی‌نیاز از ورود به این عرصه بود. اگر شعرهای کودک و نوجوان قیصر نبود، او همچنان جایگاه امروز را در میان مخاطبان و اهل فن داشت.

ادبیات کودک به چهره‌ای مثل قیصر نیاز داشت چون در این عرصه اشکالات مضمونی و زبانی داشتیم که نشان می‌داد شاعر به مسائل فنی اشراف ندارد اما قیصر به عنوان استاد تصمیم گرفت برای این گروه سنی کاری کند که آن اشعار معیاری هستند برای آموزش در این حیطه و برای کسانی که می‌خواهند وارد این عرصه شوند.   حمید حسام: یک شگفتی به معنای واقعی حمید حسام، نویسنده دفاع مقدس که در زمان دانشگاه هم‌کلاس با قیصر امین‌پور بوده در کتاب «درجست‌وجوی مهتاب» درباره دلایل محبوبیت قیصر می‌گوید: فکر نمی‌کنم از لحاظ شخصیتی کسی با او انس مداومی داشته و شیفته او نشده باشد، یعنی این شیفتگی به معنای واقعی است؛ یکی به‌دلیل تواضع و افتاده‌حالی‌اش و دوم ظرفیت‌های فراوان ادبی و ذوقی‌اش.

این خیلی برای آدم جالب است که در بدو آشنایی، طرف نمی‌خواهد هرآنچه را دارد، رو کند، مگر اینکه مثلاً حرفی بیفتد، چیزی بخواهد بگوید، شعری، جمله‌ای بگوید. وجه دیگر او، پیشینه خیلی خوبی بود که از سال‌های جنگ با هم داشتیم، دانشجو و هم‌کلاس بودیم، برایش مشخص شد بچه‌رزمنده هستم، به جنگ و عملیات می‌روم و با تن مجروح برمی‌گردم اما من نمی‌دانستم قیصر هم همین است. آنجا من مشخص بودم اما ایشان اظهار نمی‌کرد و خیلی‌ها هم این را نمی‌دانستند.

بزرگان باید در جست‌وجوی راز محبوبیت امین‌پور باشند محمدرضا ترکی، شاعر و استاد دانشگاه تهران هم درباره محبوبیت این شاعر فقید می‌گوید: همیشه برای من سوال بود که علت محبوبیت امین‌پور در چه بوده است؛ محبوبیت مرحوم قیصر در میان شاگردان و دوستانش زبانزد است و در روز تشییع پیکر وی نیز همه دیدیم که از کوچک‌ترین و بزرگ‌ترین افراد علاقه‌مند به وی حضور داشتند. ما شاعر بزرگ زیاد داریم اما رمز محبوبیت قیصر در کجاست؟

وی از کجا به این محبوبیت رسید و توانست در زندگی ما جاری شود و همیشه احساس کنیم که زنده است. چطور می‌شود که شاعری به این محبوبیت برسد و تمام اقشار جامعه از یک روستای دورافتاده تا اساتید مشهور سوگوار وی شوند. ما در روزگاری زندگی می‌کنیم که بسیاری از شعرا و هنرمندان پیش از مرگ مرده‌اند و حیاتی ندارند ولی اشعار امین‌پور زنده است و احساس می‌کنیم اشعارش حیات دارد. حجم اشعار امین‌پور زیاد نیست ولی باز با این حال می‌بینیم که محبوب است. وی از مطرح ‌شدن و جنجال می‌گریخت ولی عده‌ای در حق وی ناجوانمردی ‌کردند و گفتند امین‌پور شاعر بیلبوردی است، شعرش در کتاب‌های درسی است و...

و تمام این‌ها عامل موفقیت وی شده است اما این برخلاف سلوک امین‌پور است. امین‌پور زنده است چون اندیشه وی زنده است و سبک شعری وی که خود پایه‌گذار آن بود، تداوم دارد و در میان شعرا در حال تکرار ‌شدن است. تصور می‌کنم که این محبوبیت‌ها در دست انسان‌ها نیست و خداست که عزت را به هر کسی بخواهد می‌دهد و به نظرم بزرگان باید در جست‌وجوی راز محبوبیت امین‌پور باشند. *صبح نو