لطفا نقدی حساب کنید!

به گزارش حلقه وصل، دیروز مدیر عامل خانه کتاب از احتمال برگزاری مجازی این رویداد بزرگ فرهنگی در ۱۵ اردیبهشت‌ خبر داد.

نه! تردید نکنید که این اتفاق خواهد افتاد. چند نفری به میدان خواهند آمد و اعتراض خواهند کرد ـ چنانچه در همین گزارشی که می‌خوانید یکی دو نفرشان چنین کرده‌اند ـ اما همین خبر که دیروز به عنوان «احتمال» مطرح شد، به واقعیت خواهد پیوست. شک نکنید به واقعیت خواهد پیوست، آن هم با همه‌ پیوست‌های شیک و بین‌المللی‌اش و این توجیه که ببینید... جهان را ببینید که به این سمت می‌رود و ما هم باید برویم. ماجرا از چه قرار است؟ عرض شود خدمت شما که دیروز مدیر عامل خانه کتاب وقتی با تماس تلفنی خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما روبه‌رو شد، کلید سبز روی نمایشگر گوشی‌اش را فشار داد و ارتباط که برقرار و این پرسش که «بالاخره ماجرای برگزاری نمایشگاه کتاب تهران چه می‌شود؟» مطرح شد، پاسخ داد که بله برگزار می‌شود، اما به صورت مجازی. تا همین‌ جای کار را ببینید... انگار یکی از مسؤولان مرتبط با کتاب منتظر بود تا خبرنگاری تماس بگیرد و این پرسش مطرح شود و بعد در این باره حرف بزند.

آیا تصمیمی با این گستره تاثیر در حوزه خودش، نباید از جانب خود مسؤولان مطرح می‌شد؟ آیا آنها باید منتظر پرسش در این باره می‌ماندند تا ماجرای برگزاری مجازی نمایشگاه کتاب تهران را علنی کنند؟ همین ماجرا نشان می‌دهد که آنها از تبعات رسانه‌ای و واکنش‌های تند و تیز ناشران در این رابطه هراس داشته‌اند و تا دقیقه ۹۰ صبر کرده و سپس خبر هولناک را مخابره کرده‌اند. لابد شما هم شنیده‌اید که «آن که می‌خندد هنوز خبر هولناک را نشنیده است». پس حالا لطفا با همه احترامی که به لبخندهایتان قائلیم، آن را از گوشه لبتان برچینید و بقیه این گزارش را بخوانید؛ عجالتا شما حالا خبر هولناک را شنیده‌اید: برگزاری مجازی نمایشگاه کتاب تهران.

کی؟ کجا؟ چطور؟ در گفت‌وگوی خبری کوتاه نیکنام حسینی‌پور از برگزاری مجازی نمایشگاه کتاب تهران به عنوان یک «احتمال» سخن به میان آمده، اما تناقض از همان جمله اولی که مدیر عامل خانه کتاب بر زبان رانده سر بر آورده است؛ او در عین حال که گفته این «طرح» در قالب نامه‌ای به معاونت فرهنگی وزارت ارشاد ارسال شده اما تاکید شده که «ما این طرح را در دستور کار داریم». اگر این طرح منتظر تایید وزارت فرهنگ و ارشاد است چطور در دستور کار قرار گرفته است؟ به این خاطر است که در مقدمه نوشتیم تردید نکنید این طرح اجرا خواهد شد. در این گفت‌وگو چند گزاره مهم مطرح شده است. ابتدا آنها را مرور کنیم:    کی برگزار می‌شود؟   

     ۱۵ اردیبهشت در فضای مجازی.

  چرا مجازی؟    

زیرا حتی اگر فرماندهی پایگاه سلامت ستاد کرونا هم اجازه برگزاری نمایشگاه کتاب را بدهد به علت هراس اجتماعی ناشی از کرونا این نمایشگاه موفق نخواهد بود و ریزش مخاطب خواهد داشت.

  تجربه جهانی چه می‌گوید؟    

کرونا نمایشگاه‌های کتاب در سراسر جهان را تحت تاثیر قرار داد به طوری که بیش از ۱۵ نمایشگاه جهان از پاریس تا لندن به تعطیلی کشیده شد. برخی از این نمایشگاه‌ها هم مثل نمایشگاه کتاب بولونیا در ایتالیا تغییر شکل پیدا کردند و قرار شد به صورت مجازی برگزار شود.

 زیرساختش را داریم؟  

خوشبختانه زیرساخت‌های فنی و اجرای طرح برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب وجود دارد و شرکت‌های دانش بنیان در این زمینه می‌توانند کمک کنند. در عین حال نیاز است که وزارت ارشاد، وزارت ارتباطات، شرکت مخابرات و شرکت‌های همراه اول، ایرانسل و شرکت پست و بانک‌ها بتوانند در برگزاری این نمایشگاه کمک کنند.

حضور ناشران به چه صورت خواهد بود؟  

به نحوی طراحی می‌شود که در فضای مجازی به هر ناشر یک غرفه اختصاص خواهیم داد.

این طرح فقط به سود برندها و ناشران شناخته‌شده تمام نمی‌شود؟   

این هم فرصتی برای پالایش نمایشگاه کتاب است. چون نمایشگاه کتاب همیشه به صورتی بود که ناشرنماهای زیادی مکان را اشغال می‌کردند و ناشران حرفه‌ای دچار تنگنا می‌شدند. نشر، صنعتی حرفه‌ای است که باید ناشران قوی در آن فعالیت داشته باشند. چند نکته  فقط ۱۹ روز مانده! حسینی‌پور گفته زیرساخت اجرای طرح موجود است اما خواسته شرکت‌های دانش‌بنیان و چند نهاد دولتی کمک کنند. کی کمک کنند؟ کی سازوکارهای اجرایی سامان یابند؟ تا ۱۵ اردیبهشت، فقط ۱۹ روز باقی است!

برگزیدنِ جرجیس از میان پیامبران! خودتان می‌گویید ۱۵ نمایشگاه کتاب در جهان به خاطر جلوگیری از شیوع ویروس کرونا تعطیل شده، اما در این میان فقط یک نمایشگاه را نام برده‌اید که به صورت مجازی قرار است برگزار شود؛ در بولونیا. شما نمایشگاه کتاب بولونیای ایتالیا را مثال می‌زنید. در واقع از بین پیامبران، جرجیس را برگزیده‌اید! ایتالیا اگر در مقابله با کرونا موفق بود که یکی از کانون‌های توزیع آن در جهان شناخته نمی‌شد!

فقط «قوی‌»ها! حسینی‌پور می‌گوید این فرصتی است برای پالایش نمایشگاه کتاب تا فقط ناشران به گفته او «قوی» بتوانند در آن فعالیت داشته باشند! به همین شفافیت! به همین صراحت! و به همین میزان آزاردهنده! فارغ از ناشرنمایانی که او می‌گوید با برگزاری مجازی نمایشگاه دستشان از حضور کوتاه می‌شود، تکلیف آن ناشران خرده‌پای شریفی که در وانفسای بازار کاغذ و کتاب در

سطحی کوچک‌تر کار درست و درمان می‌کنند چه می‌شود؟ تازه این را هم باید پرسید، شما در همه این سال‌ها چرا تشخیص ندادید بسیاری از ناشران حاضر در نمایشگاه کتاب «ناشرنما» هستند؟ چرا اجازه می‌دادید در نمایشگاه حاضر باشد؟ نــاشــران چه می‌گویند؟ بدیهی است که ناشران در این رابطه نگرانی‌هایی را مطرح کنند. آنها نقدینگی خود را در ماه‌های اخیر صرف تولید کتاب کرده‌اند با امید این که در داغ‌ترین بازار سال کتاب یعنی نمایشگاه کتاب تهران بفروشند، اما حالا تکلیفشان نامعلوم و جیب‌های‌شان خالی است.

تردیدهایی نسبت به برگزاری مجازی نمایشگاه کتاب دارند که مبتنی بر منطق‌هایی از پیش آزموده‌شده است. در این میان، ماجرای احتمال برگزاری مجازی نمایشگاه کتاب تهران را با دو ناشر در میان گذاشته‌ایم.

امسال برگزار نکنید

همان اول کار با صراحت پیشنهاد می‌کند امسال نمایشگاه کتاب تهران برگزار نشود! نمایشگاه‌های بزرگ دنیا را مثال می‌زند که از خیر برگزاری با تاخیر هم گذشته و رویدادهای‌شان را لغو و به سال آینده موکول کرده‌اند. مدیر نشر افراز می‌گوید حتی با وجود رخت‌بربستن ویروس کرونا از ایران، مثلا در مهر و آبان هم نمی‌توان نمایشگاه را با تاخیر برگزار کرد، چون به هر حال برگزاری نمایشگاه در آن موعد نیز نیازمند برنامه‌ریزی و اجرا از بسیار پیش از اینهاست. اعظم کیان‌افراز به جام‌جم می‌گوید که مثل دیگر ناشران، حتی پیش از بهمن و اسفند افزایش تولید را آغاز کرده چون در ابتدای امر قرار بوده نمایشگاه زودتر از معمول و فروردین‌ برپا شود و حالا آن همه کتاب که به امید توزیع و فروش مناسب‌تر در نمایشگاه کتاب چاپ شده‌ است باعث شده نقدینگی‌شان پایین بیاید.

از همین رو پیشنهاد می‌کند نمایشگاه کتاب امسال برگزار نشود؛ نه به صورت حضوری و نه به صورت مجازی. با اولی به این دلیل مخالف است که دیگر ممکن نیست برای امسال برنامه‌ریزی لازم را صورت داد و با برگزاری به صورت مجازی هم به این دلیل مخالف است که باید برای آن هزینه‌های فراوانی صورت بگیرد و این در حالی است که این هزینه‌ها و بودجه نمایشگاه را می‌توان به ناشرانی داد که در این مدت به امید برگزاری هر چه مطلوب‌تر این رویداد بر تولیدات‌شان افزوده‌اند. او می‌گوید: «به جای برگزاری نمایشگاه کتاب تهران می‌توان به انواع دیگر از ناشران حمایت و بودجه را به بدنه صنف تزریق کرد. مثلا می‌شود از ما کتاب بخرند و کتابخانه‌های عمومی را با آنها تجهیز و به‌روز کنند».

کیان‌افراز به یک وجه از برگزارنشدن نمایشگاه هم به عنوان آزمون نگاه می‌کند: «همیشه کتابفروشی‌ها بر این باورند که برگزاری ده روزه نمایشگاه بر فروش آنها تاثیر نامطلوب دارد. می‌شود این بار که نمایشگاه برپا نمی‌شود این ادعا را راستی‌آزمایی کرد و بر اساس آن نتیجه گرفت».

مدیر نشر افراز معتقد است اگر چنین حمایتی صورت نگیرد صنعت نشر کشور این بار دیگر نمی‌تواند سر پا ‌شود.

واقعا می‌توانید برگزار کنید؟ به عنوان مدیر یکی از بزرگ‌ترین انتشاراتی‌های کشور از احتمال برگزاری مجازی نمایشگاه کتاب تهران بی‌خبر است و این را هم می‌شود گذاشت به حساب اطلاع‌رسانی بسیارمطلوب مسؤولان حوزه کتاب، آن هم تنها ۱۹ روز مانده به اجرای احتمالی طرح‌شان. خبر ماجرا را برای میلاد شاطریان می‌فرستم؛ کوتاه است، می‌خواند و از آنجا که خبر شامل جزئیات چندانی نیست، می‌گوید گنگ است اما گمان می‌کند همان‌طور که مدیر عامل خانه کتاب گفته برگزاری مجازی نمایشگاه برای ناشران بزرگ‌تر بهتر خواهد بود هر چند که خب معلوم است نه به اندازه برگزاری حضوری.

شاطریان هم به افزایش تولید ناشران از ماه‌های گذشته اشاره می‌کند و این‌که برگزارنشدن نمایشگاه لطمه بزرگی به آنها خواهد زد. البته تاکید می‌کند که با وجود این مطمئن نیست راه حل این مشکل، برگزاری مجازی نمایشگاه باشد: «برگزاری مجازی نمایشگاه کتاب تهران می‌تواند مزایایی به همراه داشته باشد؛ مثلا برقراری امکانی برای فروش کتاب با تخفیف. مزیت دیگر این است که همان‌قدر ناشران بزرگ می‌توانند محصولات‌شان را بفروشند و ناشران کوچک‌ کمتر، این دست ناشران کتاب‌ساز است که از ماجرا کوتاه می‌شود».

اما به زعم مدیر نشر بیدگل، معایب برگزاری مجازی نمایشگاه کتاب تهران را می‌توان از ایرادهایی که در زیرساخت‌های مجازی به آنها دچاریم پی گرفت: «این ایده بلندپروازانه است با توجه به زیرساخت‌های ما. آیا امکان این را می‌توانیم ایجاد کنیم که  چند میلیون نفر طی ده روز از راه اینترنت بخواهند بی‌دردسر به درگاهی مشخص وصل شوند؟ مطمئن نیستم. بالاخره ما طرح‌های مشابهی چون عیدانه و پاییزه و... را تجربه کرده‌ایم که بسیار ناموفق بوده؛هر چند هر چه جلوتر آمده‌ایم زیرساخت‌های مجازی آن بهبود پیدا کرده است. اینجا هم حتما خلأهایی خواهد بود چه به لحاظ مشاهده کتاب‌ها، چه خرید آنها و چه به لحاظ پرداخت وجوه».

اما مهم‌ترین دلیلی که از میان دلایل مورد اشاره شاطریان در مخالفت با برگزاری مجازی نمایشگاه کتاب تهران می‌توان روی آن دست گذاشت، هزینه‌زابودن طراحی و اجرای چنین طرحی است، آن هم طرحی که احتمالا قرار است یک بار اجرا شود: «برای یک‌بار چرا باید چنین هزینه‌ای صورت بگیرد؟ راه‌حل های بهتری برای آسیب‌ندیدن ناشران می‌توان یافت. باید گروهی از آسیب‌شناسان را جمع کرد و نظرخواهی کرد. می‌توانند یارانه به ناشران اختصاص بدهند». مدیر نشر بیدگل با این‌که معتقد است در چنین طرحی، فروش بالایی را ثبت خواهد کرد اما با اجرای آن موافق نیست. 

*جام جم