ارمنستان بر سر دو راهی سرنوشت‌ساز: تداوم دوستی با ایران یا رابطه با رژیم صهیونیستی

سرویس جهان حلقه وصل - آرمن سرکیسیان، رئیس‌جمهور ارمنستان در فرمان انتصاب آرمن سمباتیان، سفیر ارمنستان در سرزمین‌های اشغالی، تغییراتی ایجاد کرد که بر اساس آن محل اقامت سفیر ارمنستان از ایروان به تل‌آویو تغییر می‌کند. به گزارش پایگاه خبری حقایق قفقاز از رادیو ارمنستان، این اقدام بنا به توصیه نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان و تصمیم رئیس‌جمهور این کشور محقق شده است. بر این اساس در حکم انتصاب سفیر ارمنستان در ۳۱ مارس ۲۰۱۸ کلمات «اقامت در ایروان» با کلمات «اقامت در تل‌آویو» اصلاح‌شده است.

نخست‌وزیر ارمنستان در سپتامبر ۲۰۱۹ و در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک اعلام کرد که مایل است سفارت این کشور در تل‌آویو را در اسرع وقت افتتاح کند. دلیل این تصمیم را نیز حصول اطمینان از توسعه پایدار روابط دوجانبه میان این کشور با رژیم صهیونیستی اعلام کرد.

تحلیل رویداد

قطعاً هر کشوری در داشتن یا نداشتن و نیز تنظیم سطح روابط با دیگران دارای آزادی عمل است و تمام قوانین و حقوق بین‌المللی هم بر این حق تصریح دارد. بر این اساس در بدو امر شاید این‌گونه به نظر برسد که چه مانعی برای این تلاش‌های دولت ارمنستان وجود دارد. ارمنستان یک کشور با ملت دیرینه است که هزاران سال تمدن و فرهنگ داشته و همواره در طول تاریخ یکی از قومیت‌هایی بوده که بهترین حسن هم‌جواری را با ایران و ایرانیان داشته است. گر چه در طول تاریخ چند هزار سال اخیر این کشور و قوم غالباً در قالب حاکمیت سرزمینی ایران بوده است.

جنگ‌های ایران و روس در اوایل قرن نوزده میلادی باعث جدایی نواحی شمالی ایران و از جمله مناطق ارمنی‌نشین شد. مرارت‌ها و محنت‌های وارده بر این مردم در طول این جنگ‌ها و اشغالگری‌ها باعث شد تا آن‌ها برای حفظ جان و مال و فرهنگ و سرزمین خود از هیچ تلاشی فروگذار نکنند. تلاش این مردم در کنار دسیسه‌های اشغالگران و تحولات پس از آن در اروپا و جهان؛ باعث رشد شدید احساسات ناسیونالیستی شد. احساساتی که در واقع واکنشی طبیعی برای محافظت از خود در برابر هجوم نیروها و فرهنگ‌های مهاجم بود. تداوم و غلیان این احساسات و تلاش برای کسب مجدد استقلال و آزادی باعث شد تا در برهه‌های مختلف با همسایگان خود درگیر شوند. درگیری ارامنه با ترک‌ها در غرب که باعث به وجود آمدن شائبه قتل‌عام ارامنه در جنگ جهانی اول شد، درگیری با آذری‌ها در شرق که بحران اشغال قره‌باغ و قتل و خونریزی‌هایی که تا الآن هم ادامه داشته است را در پی داشته و نزاع با گرجستان بر سر مالکیت بر چند استان جنوبی این کشور و احقاق حقوق ارامنه گرجستان از جمله این واکنش‌ها است که پیامدهای آن‌ها تا حال حاضر نیز ادامه داشته و بر همه شئون داخلی و خارجی ارمنستان و ارامنه جهان سایه انداخته است.

نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان

ج.ا.ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی؛ همواره در تلاش بوده است تا نسبت به احقاق حقوق مستضعفین جهان اعم از مسلمان و غیرمسلمان اهتمام ورزد. در این راه نیز هزینه‌های زیادی را متحمل شده است که از تحمیل جنگ خانمان‌سوز هشت‌ساله و ترور نخبگان و مسئولان آن گرفته تا تحریم‌های شکننده طولانی‌مدت را شامل شده است. با این وجود تلاش کرده تا رعایت حسن هم‌جواری سرلوحه رفتارش با همسایگان باشد به‌ویژه اینکه این همسایگان روزگاری نه‌چندان دور جزء قلمرو همین سرزمین بوده‌اند.

مسئولان ارمنستان از هرگونه اقدامی که بوی خصومت می‌دهد بایستی دوری کنند. یکی از موارد این خصومت ورزی که اخیراً خبرساز شده است فضا دادن و توسعه روابط با دشمن خونی ج.ا.ایران و مسلمانان و آزادی خواهان جهان یعنی رژیم اشغالگر صهیونیستی است. در طول سال‌های پس از استقلال ارمنستان از شوروی گرچه این کشور همراه با بقیه کشورهای تازه استقلال‌یافته ابتدا از به رسمیت شناختن رژیم صهیونیستی سر باز زد و این رژیم را نامشروع و اشغالگر نامید اما با فشارهای بین‌المللی و به‌ویژه لابی‌های صهیونیستی؛ رویه خود را از سال ۱۹۹۲ عوض کرده و آرام‌آرام به سمت بهبود روابط با این رژیم حرکت کردند.

گرچه در طول سال‌های اخیر گاهی مقامات ارمنستان یا رژیم صهیونیستی به سرزمین‌های یکدیگر سفر می‌کردند و بعضاً تفاهم‌نامه‌های مختصری هم امضا می‌کردند اما به دلایل مختلف روابط دو کشور رشدی نداشت. دو دلیل عمده در این راه وجود داشت اول اینکه رژیم صهیونیستی بر روی توسعه روابط با دو کشور همسایه ارمنستان یعنی ترکیه و جمهوری آذربایجان سرمایه‌گذاری کرده بود و البته که به این روابط هم به‌شدت نیاز داشت.

نسل‌کشی ارامنه موضوع دیگری بود که به دلیل روابط گسترده رژیم صهیونیستی با ترکیه؛ بر سر عادی‌سازی روابط ارمنستان با رژیم صهیونیستی مانع ایجاد می‌کرد. مرور زمان و تقویت اقتصادهای پیرامون ارمنستان و عقب‌ماندگی این کشور؛ باعث شد تا مقامات این کشور به فکر توسعه روابط با بازیگران فعال و اثرگذار منطقه و دنیا بیفتند. نتیجه این تفکر؛ در پیش گرفتن سیاست موازنه قوا و روابط با قدرت‌ها و بازیگران خارج از منطقه بود؛ یعنی به‌اشتباه به‌جای اینکه به این فکر بیندیشند که روابط خود را با همسایگان بهبود بخشیده و با در پیش گرفتن حسن هم‌جواری با کشورهای پیرامون خود؛ راه دوستی و پیشرفت را بپیمایند، به این سمت حرکت کردند که با توسعه روابط با نیروهای بیرون از منطقه؛ مسائل و چالش‌های خود را حل کنند، حتی اگر این نیروها؛ یک رژیم جعلی و اشغالگر باشد.

توسعه روابط ارمنستان بارژیم صهیونیستی نافی حسن هم‌جواری دو کشور است. مقامات و دولت ارمنستان به‌خوبی می‌دانند که در نزاع با جمهوری آذربایجان برخلاف همه رویه‌های بین‌المللی بخش‌هایی از خاک یک کشور همسایه را اشغال کرده و مردم آنجا را کشته و آواره کرده‌اند و این اقدام در حقوق بین‌الملل؛ از مصادیق جنایت علیه بشریت و نقض بسیاری از قوانین بین‌المللی و منشور سازمان ملل محسوب می‌شود. در عین حال واضح است و همگان به‌خوبی می‌دانند که اگر ج.ا.ایران در سه دهه اخیر در حمایت از جمهوری آذربایجان پیش رفته و اقدام به بستن مرزها و ممانعت از ترانزیت کالا و انرژی به این کشور می‌شد؛ قطعاً ارمنستان نمی‌توانست تا الآن ۲۰ درصد از خاک یک کشور دیگر را در اشغال خود نگه‌داشته و الآن هم به سمت توسعه روابط با یک رژیم اشغالگر حرکت کند.

تبادل سفیر بین جمهوری ارمنستان با رژیم اشغالگر قدس که ظاهراً قرار است در تاریخ ۳۰ مارس (۱۱ فروردین) صورت گیرد این توقع را در بین آحاد جامعه ایران ایجاد می‌کند که مسئولان یک واکنش قاطع نشان دهند. این واکنش می‌تواند از تغییر رویکرد نسبت به مسئله قره‌باغ تا ایجاد محدودیت در تبادلات مرزی و هوایی با این کشور باشد. چنین اقدامی یعنی تشدید محاصره ارمنستان از سه وجه شرق توسط جمهوری آذربایجان، از جنوب توسط ج.ا.ایران و از غرب هم توسط جمهوری ترکیه خواهد بود. قطعاً این‌گونه رفتارها با رویکرد انسان دوستانه ج.ا.ایران که به‌هیچ‌عنوان خواهان آزار و اذیت همسایگان خود نیست، مطابقت ندارد. لذا مسئولان و مقامات دولت همسایه؛ یعنی ارمنستان؛ باید به‌گونه‌ای رفتار کنند که مقامات کشور ما هم ناچار از اقدامات خلاف میل خود نشوند.

نتیجه گیری

رویکرد حسن هم‌جواری ج.ا.ایران در طول تاریخ همواره زبانزد عام و خاص بوده و تلاش کرده است تا به‌ویژه در چند دهه اخیر با دوری از ورود به روابط دوجانبه همسایگان؛ استقلال آن‌ها را به‌صورت عملی و واقعی به رسمیت بشناسد. بعضی مواقع رفتارهای بعضاً خصمانه‌ای هم از سوی همسایگان رخ‌داده که بازهم با رأفت ج.ا.ایران مواجه شده است؛ اما این رفتارهای دولت‌های همسایه تا جایی می‌تواند ادامه داشته باشد که به کیان سرزمینی و امنیت ملی ج.ا.ایران خدشه وارد نکند.

افتتاح سفارت ارمنستان در تل‌آویو و به‌طور متقابل افتتاح سفارت رژیم صهیونیستی در ایروان؛ به معنی باز کردن جای پای دشمن شماره یک آن در گستره مرزهای شمالی ج.ا.ایران است که به‌شدت با تأمین امنیت ملی آن در تضاد است. این امر به‌ویژه با توافقات لغو روادید بین دو کشور ج.ا.ایران و ارمنستان هم حساس‌تر می‌شود چون مقامات ایران تا الآن این‌گونه می‌اندیشیده‌اند که این‌گونه توافقات و رفت‌وآمدها؛ باعث تداوم دوستی ملت‌ها و گردش سرمایه و توسعه دو طرف می‌شود، اما اگر قرار باشد که در آنجا؛ سفارت یک کشور دشمن راه‌اندازی شود، انتظار از دولت ارمنستان این است که با رعایت حسن هم‌جواری؛ مصالح ج.ا.ایران را هم محترم شمارد و از توسعه روابط با رژیمی که از هیچ‌گونه دشمنی در حق ملت و دولت آن فروگذار نکرده است؛ دوری کند.