در منطقه حرف اول را در انیمیشن می‌زنیم/ نگاه مسئولان به انیمیشن محصولی حاشیه‌ای است

حلقه وصل: اکران انیمیشن سینمایی «بنیامین» به کارگردانی محسن عنایتی و تهیه‌کنندگی مصطفی حسن‌آبادی از آبان ماه سال جاری در سینماهای کشور آغاز شده است. این انیمیشن سینمایی تاکنون بیش از 2 میلیارد تومان در گیشه سینماهای کشور فروش رفته و با استقبال کودکان و خانواده‌ها مواجه شده است. داستان این انیمیشن در زمان مصر باستان و قبل از ظهور حضرت موسی رخ می‌دهد. قهرمان این فیلم کودکی به نام «بنیامین» است.

به همین بهانه، با مصطفی حسن‌آبادی تهیه‌کننده انیمیشن سینمایی «بنیامین» درباره دشواری‌های ساخت یک انیمیشن سینمایی و جایگاه آن در سبد فرهنگی یک خانواده ایرانی گفتگو کردیم.

متن گفتگوی اختصاصی «حلقه وصل» با این تهیه‌کننده در ادامه آمده است:

حلقه وصل: چطور شد که سراغ یک داستان تاریخی با مضامین قرآنی رفتید؟
حسن‌آبادی: گروه پویانمایی آینده‌نگار با هدف اولیه شکل‌گیری‌اش در تولید محتوا و خوراک فرهنگی برای کودکان کشورمان، در درجه اول و در گام‌های بعدی برای کل مخاطبین کودک و نوجوان در سراسر جهان بود. ما از اول که کار را شروع کردیم هدفمان این بود که مطالبی که داریم بیان می‌کنیم و خوراک فرهنگی که داریم تولید می‌کنیم، خوراکی باشد که مطابق باشد با آموزه‌های ایرانی اسلامی و حرفهایی که انقلاب اسلامی برای کودکان جهان و مردمان جهان دارد. «بنیامین» هم در همین راستا و با همین هدف فکر اولیه‌اش کلید خورد و در ادامه ما سراغ پیش‌تولید رفتیم. طرح اولیه داده شد، فیلمنامه نوشته شد و بعد هم وارد تولید شدیم.

حلقه وصل: در سال 2019 قرار داریم، الان در تمام دنیا انیمیشن‌هایی تولید می‌شود که برخی از آنها راجع به تکنولوژی است و بعضی هم موضوعات تاریخی و قصه‌های عامیانه را مورد  هدف قرار داده‌اند. چرا شما سراغ یک موضوع تاریخی رفتید؟ همچنین در فرایند تولید این انیمیشن چقدر سندهای تاریخی را در نظر گرفته‌اید؟
حسن‌آبادی: در مورد سندیت باید بگویم که داستان انیمیشن بینامین کاملاً مستند است و ما قبل از اینکه کار را شروع کنیم خیلی روی این موضوع تمرکز کرده بودیم. در مورد اینکه چرا داستانی تاریخی انتخاب کردیم دلیلش این است که انیمیشن یک ژانری است که دست تهیه‌کننده و عوامل خیلی باز است برای اینکه به مکان‌ها و زمان‌های مختلف سفر کنند و یک بازه زمانی خاص را نشان بدهند. با توجه به موضوع اولیه که انتخاب شده بود، بهترین زمانی را که مدنظرمان بود، کارگردان و نویسنده فیلم پیشنهاد دادند اگر بتوانیم در این بازه زمانی فیلم را بسازیم، شاید به بهترین وجه ممکن بشود موضوع را بیان کرد. این نظرات باعث شد سراغ مصر باستان در زمان فرعون برویم.

حلقه وصل: قطعاً انیمیشن بنیامین مثل هر انیمیشن دیگری که در دنیا تولید می‌شود، نقاط ضعف و قوتی دارد. انیمیشن در ایران، نهالی است که تازه رشد کرده. فضای کاری انیمیشن در ایران و نگاه مسئولین به آن چگونه است؟
حسن‌آبادی: متأسفانه این نگاه هنوز خیلی فاصله دارد با واقعیتی که باید باشد. هر انیمیشنی در ایران تولید می‌شود سریعاً با بهترین انیمیشنی که در هالیود ساخته شده مقایسه می‌شود ولی این موضوع در فیلم‌های ما اصلاً وجود ندارد، فیلم‌هایی که در ایران دارد ساخته می‌شود و روی پرده سینما است اگر بخواهیم با هالیوود مقایسه کنیم فاصله انقدر زیاد است که اصلاً به حد مقایسه نمی‌رسد. ولی متأسفانه انیمیشن در این موضوع خیلی مظلوم است. هر اثر کوتاه، بلند، سینمایی، سریال و هر چه که دارد تولید می‌شود و مقایسه می‌شود با بهترین سطح جهانی که دارد تولید می‌شود، فارغ از اینکه چقدر برای آن هزینه شده، نیروهایی که در آن زمینه کار کردند چقدر بودند و افرادی که آن حمایت‌هایی که برایش انجام می‌شده چقدر بوده متأسفانه این خیلی دارد به انیمیشن ضربه می‌زند. بچه‌های انیمیشن در ایران حقیقتاً دارند با چنگ و دندان انیمیشن تولید می کنند، در جشنواره‌های مختلف جهانی جایزه دارند، در سینما حرفی برای گفتن دارند؛ ولی خب نگاه مسئولین به انیمیشن به عنوان یک محصول حاشیه‌ای است.

ما یک گروه انیمیشن استیم که ده‌ها کیلومتر دورتر از پایتخت و در شهرستان، توانسته یک فیلم سینمایی را تولید کند که هم‌اکنون روی پرده سینما است و از خیلی از فیلم‌های رئالی که هزینه‌های زیادی برای آن شده و همچنین حمایت‌های ویژه‌ای از آن شده هم بیشتر فروش داشته و هم بیشتر مخاطب داشته است. چند روز پیش یکی از رؤسای پردیس‌های سینمایی مهم تهران به من می‌گفت اگر می‌خواهی در این سینما بمانی، کلاً انیمیشن که هیچ، دور سینمای کودک را خط بکش. یعنی با این تفکر ما داریم در این زمینه کار می‌کنیم.

حلقه وصل: در سینمایی که مطرب و تگزاس فروش بالایی دارد، این معادله خیلی پیچیده‌ نیست. طبعا سالن‌دار هم نگاه می‌کند که مخاطب برای «مطرب» یا برای «چشم و گوش بسته» که کپی یک فیلم ساخته‌شده در سی سال پیش در امریکاست، به سینما می‌آید. او هم وقتی می‌بیند این فیلم‌ها فروش می‌رود، اکران انیمیشن بنیامین را کم می‌کند. برای نمونه چند روز قبل سینما آزادی آخرین سانسش برای بنیامین، ساعت پنج عصر بود. این بزرگترین ظلم به یک فیلم کودک است. وقتی یک خانواده قرار است با کودک خردسالش به سینما بیاید، سانس ساعت پنج بزرگترین ظلم است به یک خانواده که با هزار مشغله کاری، ساعت چهار باید از خانه راه بیفتد. فیلم کودک الزاما باید سانس شب داشته باشد. مسئله دیگر هم اکران هم‌زمان فیلم‌های کودک است که هر سال دارد اتفاق می‌افتد. اگر «منطقه پرواز ممنوع» همزمان با بنیامین و تورنادو اکران نمی‌شد، طبعا سبدش در گیشه تقسیم نمی‌شد، بلکه‌ ضریب سه یا دو می‌گرفت. الان سرمایه است که سلیقه می‌سازد، نه فکر. آن سرمایه‌دارهایی که می‌آیند، اکثراً هم آدمهای تاجر و واردکننده ای استند که یا هولدینگ دارند یا هتل دارند یا مجتمع مؤسسه گردشگری دارند، فارابی یا سازمان سینمایی چکار دارد می‌کند؟ به نظر شما این شکل مدیریت از کجا ناشی می‌شود؟
حسن‌آبادی: اگر حتی قرار است سه تا فیلم کودک همزمان اکران بشود، خیلی پوئن‌های مثبت و امتیازهایی می‌شود به این فیلم‌ها داد که این اتفاق باعث رشد این سینما بشود، نه باعث زمین خوردن این سینما. این تعداد سانس‌ها و تعداد سینماها را اگر دقت کنید واقعاً جرم عظیمی انجام می‌شود. این اتفاق باعث می‌شود که منِ تهیه‌کننده و امثال من کمتر به سمت این سینما میل داشته باشیم و یا اگر قرار باشد سرمایه‌گذاری ورود کند به این عرصه، بعد از دیدن این بازخوردها برای سرمایه گذاری بترسد. به مرور عرصه کودک، می‌شود عرصه کسانی که دغدغه فرهنگی دارند، نه کسانی که علاوه بر دغدغه فرهنگی بتوانند بازخورد مالی هم داشته باشند. مدیریت فرهنگی در سینما وجود ندارد. فیلم‌هایی که خوب می‌فروشد، خودش اکران می‌شود و می‌فروشد. با این وضعیت، قطعاً نتیجه‌ای که باید نخواهیم گرفت، کمااینکه به سمت اکران فیلم‌هایی رفتیم که متأسفانه بعضاً خود بنده و حتی بعضی از بازیگران همین فیلم‌ها و یا سازندگان و تولیدکنندگانش حاضر نیستند با خانواده همان فیلم را بروند در سینما ببینند.

حلقه وصل: چقدر با اکران همزمان انیمیشن‌های روز دنیا در سینماهای ایران موافق استید؟
حسن‌آبادی: در شرایط عادی نگاه کنیم به این مسئله، اتفاق خیلی خوبی است اینکه ما بتوانیم یک سری محصولاتی با کیفیت جهانی در سینماهایمان داشته باشیم و خانواده‌ها هم جذب بشوند و مخاطب این محصولات بشوند؛ ولی این اتفاقی که می‌افتد قرار است چه نتیجه‌ای بدهد؟ متأسفانه محتوایی که تولید می‌شود، خیلی متفاوت است با فرهنگ و آداب ما و این همین اکران نشدنش هم باز هم تأثیرات زیادی روی بچه‌های ما دارد، بچه‌های ما قهرمان‌هایشان الان قهرمانان ایرانی نیستند. اهدافشان اهدافی نیست که همسو باشد با فرهنگ و آداب کشورمان؛ و این شدیداً دارد به ما ضربه می‌زند. ما الان در منطقه حرف اول را در انیمیشن می‌زنیم. انیمیشنی که در ایران تولید می‌شود، در هیچ کدام از کشورهای همسایه ما قابل تولید نیست. ما مشتری‌های خودمان را هم داریم و خیلی هم استقبال می‌کنند. با توجه به هزینه مناسبی هم که تولید انیمیشن در ایران دارد از نظر تجاری هم بسیار قابل قبول و قابل پذیرش است. امیدواریم در سالهای آینده خبرهای خیلی بهتری بشنویم از انیمیشن و بنده خودم اطلاع دارم از چند پروژه‌ای که دارد در انیمیشن تولید می‌شود و کیفیت بسیار خوبی دارد و وقتی اینها وارد بازار بشود حتماً گام‌های مثبتی در راه انیمیشن برداشته خواهد شد و امیدواریم با همان سد راه نشدن مسئولین ما بتوانیم اتفاقات خیلی خوبی را برای انیمیشن رقم بزنیم. 

فیلم | تیزر انیمیشن ایرانی «بنیامین»

حلقه وصل: سوال بعدی‌ام در مورد تجارت محصولات فرهنگی کودک است. در دنیا، تجارت محصولات فرهنگی کودک تجارت پرسودی است اما مدیریت فرهنگی کشورمان عقب‌افتاده است که این صنعت را جدی نمی‌گیرد. فقط در سینما در سال 2019 پرفروش‌ترین فیلم‌های دنیا انیمیشن‌های کودکان بوده. شیرشاه و داستان اسباب بازی و یخ زده هرسه انیمیشن بودند. سه فیلم پرفروش امسال، انیمیشن بوده. نکته بعدی در مورد محصولات جانبی یک محصول فرهنگی است. همیشه خودتان می‌دانید فیلم‌ها و آثار نمایشی جلوتر از بقیه محصولات فرهنگی جریان‌ساز است و باعث می‌شود شخصیت‌هایی به عنوان قهرمان برای کودک جذابیت‌ زیادی داشته باشد و با استفاده از این آثار نمایشی، محصولات دیگری در کنار آن اثر عرضه می‌شود. محصولاتی مثل لوازم التحریر، محصولات اتاق خواب، لیوان، کتاب، لباس و ... لباس بت‌من را آدم چهل ساله هم می‌پوشد، دفترچه یا گوشی سوپرمن یا مرد عنکبوتی ممکن است دست آدم سی ساله هم باشد. این حجم از سرمایه‌ و نیروی کاری که می‌تواند درگیر تولید بشود، چقدر برای شما به عنوان یک تهیه‌کننده انیمیشن کودک مهم بود؟ 
حسن‌آبادی: متاسفانه باید بگوییم در این زمینه اصلاً هیچ ایده و فکر قوی‌ای از طرف مسئولین وجود ندارد که این کار باید انجام بشود. اگر داریم جایی محصولی ایرانی میبینیم، همت خود تولیدکنندگان آن انیمیشن است. یکی از دوستانی که انیمیشن خیلی موفقی داشت اتفاقاً به بنده می‌گفت ما در بحث لوازم جانبی که از فیلم می‌توانست وجود داشته باشد، تنها برای اینکه این بازار را از دست ندهیم تمام این امتیازات را رایگان واگذار کردیم به شرکتهای خصوصی که فقط در بازار حضور داشته باشند و این عدم حضور باعث نشود ما این بازار را خالی بگذاریم.

ما برای انیمیشن بنیامین هم چنین چیزهایی مدنظرمان بود، کاراکترها را سعی کردیم تا جایی که می‌شود به سمت این ببریم که بچه‌ها خارج از فیلم هم دوست داشته باشند، فکر می‌کنم تا حدود زیادی موفق بودیم. مثلا شخصیت «آشر» در بین بچه‌ها خیلی محبوب است. تولید اسباب‌بازی یا لوازم جانبی یک سرمایه‌ای اگر نگوییم بیشتر از فیلم، به اندازه خود فیلم لازم دارد. حتماً باید حمایت بشود که متأسفانه اصلاً حمایتی نیست.

حلقه وصل: آیا پروژه جدیدی دارید برای تولید یا اینکه می‌خواهید صبر کنید زمان بگذرد؟
حسن‌آبادی: ما تقریباً پیش‌تولید کار بعدی را شروع کرده‌ایم و داریم با جاهای مختلف رایزنی می‌کنیم که بتوانیم نظر سرمایه‌گذاران را جلب کنیم. یکی از مشکلات ما در تولید انیمیشن بنیامین این بود که ما اگر می‌توانستیم سرمایه‌گذاری که در حدی که توانایی خودمان جذب کنیم حتماً بنیامین سطح کیفی خیلی بالاتری داشت ما سعی می‌کنیم در کار بعدی تا حد زیادی محدودیت‌ها را تا جایی که امکان دارد برداریم و انشاالله یک کاری تولید کنیم که به همین اندازه که بنیامین توانست خیلی از نخبگان این عرصه را غافل‌گیر کند، کار بعدی‌مان هم به همین اندازه باکیفیت و با فاصله نسبت به بنیامین باشد.