به گزارش حلقه وصل، دیروز (جمعه) هشتم آذر ماه وزارت خارجه فنلاند با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد که این کشور به همراه دانمارک، بلژیک، هلند، نروژ و سوئد قرار است به ساز و کار مالی اتحادیه اروپا با ایران یا همان «اینستکس» بپیوندند.
در این بیانیه آمده بود: در پرتو ادامه حمایت کشورهای اروپایی از توافق هسته‌ای و تلاش‌های جاری برای اجرای بخش اقتصادی آن و تسهیل تجارت قانونی بین اتحادیه اروپا و ایران، ما اکنون در فرآیند سهامدار شدن در اینستکس هستیم.
از سوی دیگر «لارس نوردروم» سفیر نروژ در تهران نیز با انتشار بیانیه وزارت خارجه نروژ اعلام کرد که این کشور به همراه پنج کشور فوق در حال پیوستن به این سازوکار مالی است. «مرتضی مرادیان» سفیر ایران در کپنهاگ هم با اشاره به دیداری که با مقامات وزارت خارجه دانمارک داشته در صفحه توئیترش نوشت که «دانمارک همراه با فنلاند، نروژ، سوئد، هلند و بلژیک مراحل داخلی پیوستن به اینستکس را شروع کرده و بعد از طی آن اجرایی می‌شود.»
اعلام آمادگی این ۶ کشور در حالی صورت می‌گیرد که جمعه پیش رو (۱۵ آذر ماه) و یک ماه پس از ورود ایران به گام چهارم کاهش تعهدات برجامی با تزریق گاز به سانتریفیوژها در فردو و انجام غنی سازی در این سایت، نشست کمیسیون مشترک برجام در سطح معاونان و مدیران کل وزارت خارجه‌های ایران و ۱+۴ (آلمان، فرانسه، روسیه، انگلیس و چین) به ریاست سید عباس عراقچی معاون سیاسی وزیر خارجه ایران و هلگا اشمید معاون مسؤول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در شهر وین پایتخت اتریش برگزار خواهد شد.
۶ کشور اروپایی فنلاند، سوئد، نروژ، دانمارک، بلژیک و هلند در حالی آمادگی خود را برای پیوستن به این سازوکار اعلام کرده‌اند که هفتم تیر ماه سال جاری نیز تعدادی از کشورهای حاضر در این فهرست آمادگی خود را برای الحاق به اینستکس اعلام کرده بودند. اتریش، بلژیک، فنلاند، هلند، اسلوونی، اسپانیا و سوئد هفت کشوری بودند که هفتم تیر ماه و پیش از برگزاری نشست کمیسیون مشترک برجام در وین در بیانیه‌ای (+) اعلام کردند: «با آگاهی از اینکه اجرای بخش‌های اقتصادی برجام با مشکلاتی روبرو شده، ما با فرانسه، آلمان و انگلیس و دیگر سازمان‌ها و کمیسیون اروپایی برای ایجاد کانالی که تبادلات مالی با ایران را تسهیل کند همکاری خواهیم کرد.»
از آن فهرست قبلی (هفت کشور) بلژیک، فنلاند، هلند و سوئد مجددا در این بیانیه آمادگی خود را برای پیوستن به این سازوکار اعلام کردند. با اینکه نام دانمارک در فهرست هفت کشور در هفتم تیر ماه نبود، ولی «مرتضی مرادیان» سفیر ایران در کپنهاگ ۳۱ تیر ماه در صفحه اینستاگرامش به نقل از رسانه‌های دانمارک نوشته بود که دولت کپنهاگ در حال بررسی پیوستن به اینستکس است.
گفتنی است هلند هم که نامش در این دو فهرست بود، خرداد ماه اعلام کرده بود که قصد دارد با سرمایه‌گذاری در اینستکس به این سازوکار مالی بپیوندد.
دولت فنلاند نیز دوشنبه ۱۷ تیر ماه اعلام کرده بود که در نظر دارد به اینستکس ملحق شود و سخنگوی دولت فنلاند در بیانیه‌ای گفته بود: «فنلاند از اینستکس حمایت می‌کند و در حال ارزیابی شرایط لازم برای پیوستن به آن است.» پس از آن «پکا هاویستو» وزیر خارجه فنلاند نیز روز دوشنبه ۲۴ تیر ماه گفته بود که این کشور از تسهیل تجارت با ایران از طریق ساز و کار موسوم به «اینستکس» حمایت می‌کند.
البته در فهرست شش کشور نامی از اسلوونی، اسپانیا و اتریش نیست و در عوض دانمارک و نروژ به فهرست جدید اضافه شده‌اند. این در حالی است که علاوه بر اینکه نام اسپانیا و اسلوونی در فهرست قبلی بود، «خوزه بورل» وزیر خارجه وقت اسپانیا ۲۴ تیر ماه از پیوستن کشورش به ساز و کار مالی اروپا (اینستکس) خبر داده بود و «میرو سرار» وزیر خارجه اسلوونی نیز ۱۵ جولای در بروکسل اعلام کرده بود که این کشور علیرغم تحریم‌های آمریکا علیه ایران، به این سازوکار (اینستکس) خواهد پیوست.
* اینستکس یا ساحات
«اینستکس» یا «ساحات» همان «ابزار پشتیبان مبادلات تجاری» Instrument in Support of Trade Exchanges است که ۱۱ بهمن ۹۷ توسط سه عضو اروپایی برجام رسما ثبت شد.
این نهاد در فرانسه ثبت و مقر آن در پاریس است. اداره آن بر عهده آلمان است و انگلیس هم به عنوان سهامدار در آن مشارکت خواهد داشت. ریاست این کنسرسیوم اقتصادی بر عهده آلمان است و در ابتدا «پر فیشر» بانکدار آلمانی عهده‌دار این سمت بود و پس از استعفای آن، «برند اربل» سفیر پیشین آلمان در تهران نامزد این تصدی شد که او هم انصراف داد و در حال حاضر «میشل ارهارد باک» دیپلمات پیشین آلمان ریاست این سازوکار را برعهده دارد.
شرکت سهامی خاص Special Trade and Finance Institute «سازوکار ویژه تجارت و تامین مالی ایران و اروپا» (STFI) نهاد متناظر اینستکس به مدیر عاملی «علی اصغر نوری» نیز در تاریخ دوم اردیبهشت سال جاری در تهران به ثبت رسید و «حمید قنبری» هم به عنوان رئیس هیأت مدیره انتخاب شد.
پس از ثبت این نهاد، فدریکا موگرینی روز سه‌شنبه چهارم تیر ماه در نشست خبری مشترک به همراه «شاه محمود قریشی» وزیر خارجه پاکستان در بروکسل اعلام کرد که اینستکس به زودی عملیاتی خواهد شد. سید عباس عراقچی معاون سیاسی وزیر خارجه ایران نیز روز جمعه هفتم تیر ماه در پایان نشست سه ساعت و نیمه کمیسیون مشترک برجام، از عملیاتی شدن سازوکار مالی «اینستکس» INSTEX (ساحات) خبر داد و گفت: «اینستکس الان دیگر عملیاتی شده و ۲ سه تا کیس (مورد) کاری هم الان در حال انجام شدن است و به زودی ظرف روزهای آینده تبادل مالی از طریق اینستکس انجام خواهد شد.»
وی در عین حال متذکر شد: البته بدون اینکه خرید نفت از ایران صورت بگیرد یا اعتبارات خاصی برای اینستکس در نظر گرفته شود، اینستکس نمی‌تواند به صورت کامل انتظارات ما را برآورده کند. انتظار داریم کشورهای اروپایی به صورت جدی بحث فروش نفت ایران را هم مدنظر داشته باشند.
معاون سیاسی وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران با بیان اینکه کشورهای اروپایی دیگری هم اظهار علاقه کردند به عنوان سهامدار به این مکانیسم و شرکت محلق شوند، بیان کرد: کشورهای اروپایی در نظر دارند اعتباراتی را برای اینستکس در نظر بگیرند و الان در حال حاضر به روی همه کشورهای اروپایی باز است و آنها می‌توانند از طریق آن با ایران معامله انجام دهند. قول دادند به زودی در حال بررسی هستند که اینستکس به روی کشورهای دیگر هم باز شود و این کشورها نیز بتوانند از طریق این سازوکار با ایران معامله داشته باشند.
در این مدت نشست‌هایی بین دو نهاد ایرانی و اروپایی برگزار شد و حدود یک ماه پیش نیز آخرین دور مذاکرات اینستکس برگزار شد که یک منبع مطلع در این باره عنوان کرد که گشایش‌هایی در این خصوص پیدا شده، البته این گشایش‌ها رضایت‌بخش ایران نیست.
در همین خصوص نیز «عبدالناصر همتی»، رئیس کل بانک مرکزی ایران چندی پیش در مصاحبه با المانیتور گفت: «من به این نتیجه رسیده‌ایم که مسئله به اینستکس و ساز و کار آن مربوط نیست. مسئله این است که اروپایی‌ها ظاهراً برای برنامه‌هایشان به اجازه آمریکا نیاز دارند.»
وی افزود: «ما برای اینکه بهانه‌ای دست اروپایی‌ها ندهیم، نهاد متناظر اینستکس را راه‌اندازی کرده، مدیر آن را مشخص کردیم و سرمایه لازم برای آن را اختصاص داریم. اروپایی‌ها بعد از تأخیر طولانی مدت چهار ماهه آماده شدند و یک مبادله ۴ میلیون دلاری از طریق اینستکس انجام شد که از طریق آن ما اقدام به خرید دارو برای یکی از استان‌ها کردیم. بعد از آن هیچ مبادله‌ای انجام نشده است.اروپایی‌ها همیشه ادعا می‌کنند که باید کار را با کالاهایی آغاز کنند که مشمول تحریم‌ها نیستند ولی اینستکس دقیقاً برای تسهیل مبادلات کالاهای تحریم‌شده راه‌اندازی شد. بنابراین من مطمئن نیستم که اینستکس ابزاری فوق‌العاده و خاص برای ایران باشد.»
رئیس بانک مرکزی در پاسخ به این سؤال که چرا هیچ مبادله‌ای بعد از مبادله اول انجام نشده؟ گفت: «چون آنها هیچ پولی به اینستکس اختصاص ندادند. ما به اروپایی‌ها گفتیم که یا باید بر اساس یک توافق پیش‌خرید اقدام به راه‌اندازی خط اعتباری کنند یا اینکه به صورت مستقیم نفت ما را خریداری کنند. با این وجود به نظر می‌رسد که آمریکا اجازه اینها را نداده و اروپایی‌ها ادعا می‌کنند که هنوز آمریکا به آنها اجازه این کار را نداده است. احساس من این است که اروپایی‌ها عزمی برای اینکه مستقل عمل کنند، ندارند.»
در همین خصوص، «غلامرضا انصاری» معاون دیپلماسی اقتصادی وزیر امور خارجه ایران نیز سوم آذر ماه سال جاری در گفتگویی با خبرگزاری صدا و سیما با بیان اینکه وزارت امور خارجه ایران یک بخش تخصصی را به موضوع اینستکس اختصاص داده، گفت: در آینده‌ای بسیار نزدیک قرار است، مذاکرات در خصوص اینستکس ادامه پیدا کند و بخشی از آن احتمالا نهایی شود و در هفته‌های آینده نشستی در خصوص اینستکس برگزار خواهد شد و نهایی و اجرایی شدن اینستکس می‌تواند فضای جدیدی را در حوزه تجارت بین ایران و اروپا باز کند.
لازم به ذکر است، مقامات ایرانی همانگونه که پیش از این نیز اعلام کرده‌اند ایران دست بسته نمانده و همه تخم مرغ‌های خود را در سبد اروپا و اینستکس نگذاشته و در این مدت تلاش‌هایی برای افزایش روند تجارت با همسایگان صورت گرفته به نحوی که در حال حاضر بیش از ۵۵ درصد تجارت ایران با همسایگان انجام می‌شود. البته با توجه به برخی مشکلات از جمله مشکلات در حوزه سازوکار صادراتی و عدم استفاده از ظرفیت کامل همسایگان، هنوز پتانسیل‌های زیادی مغفول مانده که باید مورد توجه قرار گیرد.
در همین خصوص سید عباس عراقچی معاون سیاسی وزیر خارجه ایران امروز (شنبه) نهم آذر ماه عنوان کرد: علیرغم شوک‌هایی که بعد از خروج آمریکا به روابط اقتصادی ما با دیگر کشورها وارد شد، ولی این شوک‌ها الان فرونشسته و ما در حال رسیدن به سازوکارهای جدیدی در روابط با شرکای اقتصادی خود به ویژه با چین هستیم. سازوکارهای جدیدی طراحی و روش‌های نوینی پیدا شده و ما در حال بازگشت به یک شرایط با ثبات اقتصادی در روابط ۲ کشور هستیم و زحمات زیادی در این زمینه کشیده شده و الان در وضعیت بهتری هستیم، ولی لازم است موانع را رفع و بتوانیم روابط اقتصادی دو کشور را گسترش دهیم.
* تا زمانی نتوانیم وجه حاصل از فروش نفت را به کشور بازگردانیم، هیچ سازوکاری برای ما مفهوم ندارد
«نصرت‌الله تاجیک» سفیر پیشین ایران در اردن در همین خصوص می‌گوید: من به اینستکس با یک استراترژی دوگانه نگاه می‌کنم، یکی اینکه نگاه ما به آینده برجام باید به گونه‌ای باشد که ترامپ همچنان در انزوای خروج از برجام بماند و ما اقدامی نکنیم که ترامپ علیه ما یارگیری کند و یاران ما چه هم پیمانان در برجام و چه سایر کشورها و به ویژه اروپایی‌ها را پشت سر خودش بیاورد و دوم اینکه برجام تا زمانی برای ما کارایی دارد که بتوانیم از منافع آن برای رفاه عمومی، اقتصاد و معیشت مردم استفاده ببریم.
تاجیک همچنین خاطرنشان می‌کند: نه تنها نگذاریم ترامپ از انزوای ناشی از خروج از برجام بیرون بیاید، بلکه از هر سازوکاری و از جمله اینستکس که سازه تحریم آمریکایی را شل و باعث فروپاشی آن شود، استفاده و استقبال کنیم.
وی می‌افزاید: متاسفانه ما به دلیل ساختاری، اقتصاد خانوار و معیشت مردم را به فروش نفت گره زدیم و اگر چه این آسیب پذیری ماست، ولی واقعیت این است که تا زمانی نتوانیم وجه حاصل از فروش نفت را به صورت مستقیم یا به صورت کالا به کشور بازگردانیم، هیچ سازوکاری برای ما مفهوم ندارد و مقدس نیست.
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل معتقد است که این اقدام ۶ کشور یک حالت تشویقی است که ما همچنان به صورت وفاداری کامل به برجام بمانیم و خاطرنشان می‌کند: به اعتقاد ما چهار گام کاهش تعهداتی که برداشتیم در قالب بند ۳۶ برجام است، ولی واقعیت امر این است که مسائل حقوقی صرفا در روابط کشورها کارساز نیست، بلکه مسائل سیاسی و نوع بازی هر طرف مهم است. اگر چه این کشورها به عنوان تشویقی وارد این کارزار می‌شوند که به اضافه سه کشور اصلی یک مجموعه نه گانه اروپایی را به وجود بیاورند که ما از منافع تجارت با اینها بهره‌برداری کنیم، ولی تا زمانی پول حاصل از فروش نفت در این سازوکار وارد نشود و فقط به صورت اعتبار و محدود باشد، اینستکس کارایی لازم را ندارد و آقای زنگنه وزیر نفت نیز به این موضوع اشاره کرده است.
وی یادآور شد: اگر این ۶ کشور وارد شوند و با این مکانیسم پیشنهادی بتوانیم کشورهای دیگری که خریدار نفت ما هستند مثل چین و ژاپن را به آن اضافه کنیم، به نظر می‌آید این سازوکار مالی می‌تواند به عنوان یک وجه زنده و به صورت یک بانک عمل کند نه فقط به عنوان یک نهاد اجرایی.
«ژان ایو لودریان»، وزیر امور خارجه فرانسه نیز بعد از اعلام این ۶ کشور برای پیوستن به اینستکس در توئیترش نوشت: «امروز تصمیم مهمی از سوی ۶ کشور اروپایی برای پیوستن به اینستکس انجام شد. اروپایی‌ها تعهد عمیقی برای حمایت از برجام و استقلال عمل اروپا نشان دادند. انتظار داریم ایران به تبعیت از برجام بازگردد.»
گفتنی است اعلام آمادگی ۶ کشور اروپایی واکنش «گرنل» سفیر آمریکا در آلمان را به همراه داشت و او در پاسخ به توئیت سفیر نروژ در تهران از پیوستن این کشورها به این سازوکار مالی انتقاد کرد و خطاب به سفیر نروژ نوشت: «[این کار] در زمانی وحشتناک انجام می‌شود- چرا باید به رژیم ایران در زمانی که مردم ایران را می‌کشد و اینترنت را تعطیل می‌کند پول برسانید؟ شما باید از حقوق بشر حمایت کند نه اینکه ناقضان [حقوق بشر] را تأمین مالی کنید؟»
سید عباس عراقچی معاون سیاسی وزیر خارجه ایران نیز امروز (شنبه) در گفتگویی با ایرنا درباره پیوستن این ۶ کشور به اینستکس عنوان کرد: اینکه کشورهای اروپایی کماکان جدیت دارند که اینستکس را به عنوان یک ساز و کار تجاری برای حفظ روابط اقتصادی با ایران داشته باشند و در حقیقت روشی را ابداع کنند که ایران بتواند به رغم تحریم‌های آمریکا با کشورهای اروپایی تبادل تجاری داشته باشد، فی نفسه ارزشمند است و این اراده نیز کماکان باقی است.
وی اظهار داشت: هر چند کشورهای جدیدی از اتحادیه اروپا به ساز و کار اینستکس به عنوان سهامدار می‌پیوندند، ارزشمند است، اما کارایی این مکانیسم و ساز و کار آن بحث دیگری است. کشورهای اروپایی بدون اینکه وارد یک تجارت معقول با ایران شوند و در حوزه‌های مختلف خودشان را درگیر کنند تا تجارت راه بیفتد، طبیعتا کاری برای اینستکس نخواهند کرد، ما امیدواریم پیوستن ۶ کشور جدید به این ساز و کار، یک انرژی جدید به اینستکس بدهد و منجر به عملیاتی شدن هر چه بیشتر آن شود.
به نظر می‌رسد در آستانه برگزاری نشست کمیسیون مشترک برجام در وین و در حالی که ایران در حال اجرای گام چهارم کاهش تعهدات برجامی است، اعلام آمادگی ۶ کشور برای پیوستن به اینستکس، اقدامی نمایشی بیش نیست و اروپا می‌خواهد با استفاده از این ابزار، ایران را به نوعی ترغیب کند تا از ادامه مسیرش منصرف شده و به نوعی برجام که به گفته عباس عراقچی در وضعیت خوبی نیست، حفظ شود. اما ایران از بعد از ۱۸ اردیبهشت ماه و بیانیه شورای عالی امنیت ملی، این پیام را به طرف‌های مقابل مخابره کرد که این وعده‌ها و اعلان آمادگی‌ها در حالی که اروپا برای هر تصمیمی منتظر تأیید آمریکاست، راهگشا نخواهد بود.