سرویس جهان حلقه وصل- شاید هیچ کس بهتر از این تعبیر را نمی‌توانست در مورد تأثیر انتخاب ترامپ به ریاست‌جمهوری آمریکا در عملکرد ناتو بیان کند: مرگ مغزی.
مکرون در مصاحبه با اکونومیست اعلام کرد «اروپا باید از نظر توانمندی و راهبرد نظامی مستقل باشد» زیرا ناتو در زمان ترامپ به یک «ضعف استثنایی» دچار شده و «به نظر من آنچه ما اکنون داریم تجربه می‌کنیم، مرگ مغزی ناتو است. ما باید با خود صادق باشیم».
ماه‌ها است که بسیاری از تحلیلگران غرب منتظر یک سخنرانی غافلگیرکننده دیگر از سوی ترامپ در آستانه نشست سوم دسامبرِ ناتو در لندن بودند اما این مکرون بود که بازی اصلی را شروع کرد و گفت نشانه این مرگ مغزی آن است که اگر اکنون اروپا درگیر یک بحران شود، بعید می‌داند آمریکا گردی بکند. حرف بیراهی نیست وقتی ترامپ، ناتو را «دورریختنی» خوانده است و وقتی آمریکا مجبور می‌شود از کنار اسقاط پهپاد خود و توقیف کشتی انگلیسی در جنوب ایران بگذرد. پس چرا پس از آن این همه نگرانی بروز کرده است؟
نکته اینجا است که تا حالا کسی در جایگاه رئیس‌جمهور فرانسه یعنی مهمترین رقیب نظامی آمریکا در جبهه غرب، چنین چیزی را رسماً و با صراحت اعلام نکرده بود؛ به ویژه اینکه بلافاصله گفته است «اروپا توانمندی دفاع از خود را دارد». مکرون پیش از این نیز از ارتش اروپا سخن گفته بود و اینکه اروپا باید برای مقابله با چین، روسیه «و حتی آمریکا» آماده باشد. حالا ناگهان یک پرسش در ذهن ناظران سیاسی نقش بسته است: آیا واشینگتن و پاریس قرار است پیمان ناتو را از دو سو پاره کنند؟
ناتو
با اعلان مکرون و اعلام آمادگی‌اش برای تشییع جنازه ناتو دیگر نمی‌توان این مرگ مغزی را از جهان مخفی کرد. شاید ینس استولتنبرگ دبیر کل ناتو از این مصاحبه خبر داشته که دقیقاً در روز انتشارش طی یک سخنرانی در برلین با قاطعیت هشدار دارد «اتحادیه اروپا توان دفاع از اروپا را ندارد». او گفت اگر بریتانیا را دیگر جزئی از اروپا به حساب نیاوریم، مخارج نظامی اروپا یک چهارم ناتویِ بدون اروپا خواهد بود و شاید منظورش از این مقایسه آن بود که بگوید توان نظامی اروپا نیز به همین نسبت از ناتو کمتر است چون نتیجه گرفت «اتحادیه (نظامی) اروپا نمی‌تواند جایگزین مناسبی برای اتحادیه فراآتلانتیک (ناتو) باشد».
جامی شیا که تا سال گذشته معاون دستیار استولتنبرگ بوده است همین نظر را دارد و به اکونومیست گفته است ایده اتحادیه مستقل نظامی در نگاه مکرون «آخرین تلاش بیهوده اتحادیه اروپا برای تبدیل شده به یک بازیگر جدی در جغرافیای سیاسی قرن 21 است اما ایده خودمختاری راهبردی دیگر محو شده است». منظور او این است که اگر اروپا فکر می‌کند با تشکیل یک ارتش مستقل از ناتو می‌تواند از آن به بعد در راهبردهای سیاسی-امنیتی‌اش در جهان مستقل باشد، اشتباه می‌کند.
جامی شیا از مسئولان پیشین ناتو می‌گوید اگر اروپا فکر می‌کند با تشکیل یک ارتش مستقل از ناتو می‌تواند از آن به بعد در راهبردهای سیاسی-امنیتی‌اش در جهان مستقل باشد، اشتباه می‌کند. وی گفته است می‌توان اظهارات مکرون را با نگاه مثبت نیز نگریست از آن جهت که می‌خواسته در آستانه برگزاری نشست ناتو «در یک هشدار دوگانه، هم اروپا و هم آمریکا را بیدار کند» به این معنا که هم آمریکا بیش از پیش به امنیت اروپا متعهد شود و هم اروپاییان امنیت خود را جدی بگیرند و برای حل مشکل آن فکری کنند.
روسیه
ماریو زاخارووا سخنگوی وزارت خارجه روسیه گفت جملات مکرون را باید با طلا نوشت اما کرملین که شاید به این نتیجه رسیده بود زاخازووا زیاده‌روی کرده است از زبان سخنگویش پسکوف اعلام کرد «ناتو چه زنده باشد و چه مرده یا اینکه یکی از اعضایش در کما باشد، چیزی نیست که ما در مورد آن تصمیم بگیریم. ما پاتولوژیست نیستیم».
شرق اروپا
به غیر از آمریکا و سران ناتو، احتمالاً سخنان مکرون بار دیگر کشورهای شرق اروپا را نگران کرده است. آنها که تهدید تجاوز روسیه را در ذهن خود پرورانده‌اند، ترجیح می‌دهند کل بلوک غرب را پشت سر خود را داشته باشند و مجبور نباشند روزی بین فرانسه و آلمان یا آمریکا انتخاب کنند.
مهمترین عضو شرقی ناتو لهستان است و مدیر «مؤسسه لهستانیِ امور بین‌الملل» یک اندیشکده نزدیک به دولت آن کشور درباره مصاحبه رئیس‌جمهور جوان فرانسه گفته است «در ورشو» به خیز مکرون برای اتحادیه نظامی اروپا «به عنوان یک توهم خطرناک» نگاه می‌کنند.
آلمان
اگر آمریکا بتواند اختلاف میان فرانسه و آلمان را حفظ کند از تشکیل ارتش اروپا در امان خواهد ماند. برلین اگر چه مانند پاریس از ایده تشکیل «یک ارتش قوی و واقعی اروپایی» حمایت کرده و از اروپا خواسته است که «سرنوشتش را به دست گیرد» اما با کنار گذاشتن ناتو موافق نیست. مرکل گفته است ناتو یکی از اضلاع اصلی هندسه امنیتی آلمان است و تأسف خورده که ماه گذشته در زمان تجاوز ترکیه به خاک سوریه، ناتو نتوانسته اقدام هماهنگی نشان دهد.
صدر اعظم آلمان ادامه داده است «آقای مکرون کلمات شدیدی به کار گرفتند و این با دیدگاه من در مورد همکاری در ناتو تفاوت دارد هر چند موافقم که مشکلاتی داریم».
اورسولا فون در لاین وزیر پیشین دفاع آلمان و رئیس برگزیده کمیسیون اروپایی از مکرون حمایت کرد و گفت دیگر قدرت نرم برای تأمین منافع ما در جهان کافی نیست و باید در حوزه سیاست‌های امنیتی از وابستگی به دیگران خارج شویم. البته بعید نیست اروپا همان گونه که در برجام نقش پلیس خوب و بد را در همراهی با آمریکا اجرا کرده است، حالا همین نقش را در مقابل آمریکا بازی کند به این صورت که آلمان خود را مخالف و فرانسه خود را موافق تشکیل ارتش اروپایی نشان بدهد تا آمریکا تا زمان تشکیل نهایی چنین ارتشی روی دنده لج با اتحادیه اروپا نیافتد.
اتحادیه اروپا
یکی از مهمترین مقام‌های اروپایی یعنی اورسولا فون در لاین که وزیر پیشین دفاع آلمان بوده و قرار است رئیس کمیسون اروپا شود در سخنرانی اخیر خود با مکرون همراه شده و با ادبیاتی خاص از ایده وی دفاع کرده است: قدرت نرم دیگر برای تثبیت جایگاه اروپا در جهان کافی نیست. اگر اروپا می‌خواهد منافع خود را در جهان تأمین کند باید نقش فعالتری در سیاست جهانی بر عهده بگیرد «و همچنین زبان قدرت را بیاموزد. یکی از مصادیقش این است که باید بازوهای خود را در حوزه‌هایی که مدت‌ها در آن به دیگران وابسته بوده‌ایم پرورش دهیم مثلاً در حوزه سیاست‌های امنیتی تا بتوانیم قدرت موجود را به روشی هدفمندتر در جایی که منافع ما متمرکزتر است بکار گیریم».
وی از متحدان اروپا (یعنی آمریکا) خواست منتظر باشند که مقام‌های اروپایی مواضع تندتر و صریح‌تری نسبت به گذشته اتخاذ کنند چون راهی جز این در دنیای امروز که قدرت نرم در آن کفایت نمی‌کند وجود ندارد.
تحلیلگران فرانسوی
فابریس پاتیِر مسئول پیشین سیاست‌گذاری ناتو و از اعضای کنونی حزب مکرون به سخنان رئیس‌جمهور فرانسه واکنش نشان داده و گفته است اگر اروپا با آمریکا به تفاهم برسد، قدرت ناتو دوباره احیا می‌شود:«قدرت ناو به تانک‌ها و بمب‌هایش نیست» که وقتی ترامپ از ناتو دریغ کند، ناتو تضعیف بشود «بلکه قدرتش به این است که وقتی بحران پیش می‌آید به عنوان یک بازیگر واحد عمل کند».
فرانسوا هایزبورگ از مسئولان پیشین دفاعی در فرانسه که مشاور مکرون در زمان تبلیغات انتخاباتی بوده است نیز اظهارات کنونی رئیس‌جمهور جوان را «بسیار نگران‌کننده» توصیف کرده است. دیدگاه او از آن جهت حائز اهمیت است که او مشاور مکرون در امور مرتبط با امنیت ملی بوده است و اینکه اکنون دیدگاه رئیس‌جمهور فرانسه را تأیید نمی‌کند یعنی احتمالاً مشاوران تندروتری دور مکرون را گرفته‌اند.
جمع‌بندی
ظهور قدرت‌های جدید در جهان و ناکارآمدی آمریکا در مهار آنها اروپا را در سال‌های اخیر به پرورش ارتش مشترک سوق داده است. وابستگی اروپا به آمریکا در حوزه سیاست‌های امنیتی و دفاعی موجب شده اکنون اروپا در برابر قدرت‌هایی قرار گیرد که سرعت رشد توانمندی‌های نظامی آنها خارق العاده است اما اگر اروپا بخواهد چنین سرعتی را تجربه کند به شدت با واکنش آمریکا مواجه می‌شود!
به نظر می‌رسد طی سال‌های اخیر اجماع در اروپا برای استقلال نظامی هر چند دست کم در همکاری با ناتو و نه به جای آن در حال تقویت است و فقط در مورد مسیر کم‌خطر برای دستیابی به آن اختلاف نظر وجود دارد. از طرفی دولت‌های شرقی حاضر نیستند به خاطر توانمندیِ بالای نظامیِ فرانسه و آلمان در ارتش اروپایی عملاً به عضوی از امپراتوری اروپا به مرکزیت اروپای غربی تن دهند و از طرف دیگر به خشم آوردن آمریکا مساوی با خروج واشینگتن از پیمان آتلانتیک شمالی و از دست رفتن ظرفیتِ موجود در آن است.
گزینه‌های امنیتیِ پیشِ روی اروپا «خوب» ندارد و اروپا باید بین «بد»، «بدتر» و «بدترین» انتخاب کند.
منبع
https://www.economist.com/europe/2019/11/08/allies-aghast-at-emmanuel-macrons-dismissal-of-nato
https://www.dw.com/en/von-der-leyen-europe-must-learn-the-language-of-power/a-51172902
https://www.ft.com/content/2ee4c21a-015f-11ea-be59-e49b2a136b8d
https://www.themoscowtimes.com/2019/11/08/russia-lauds-macrons-golden-words-about-natos-brain-death-a68094