به گزارش حلقه وصل، طبق روالی که از دوره‌های قبل در جایزه جلال گذاشته شده بود، برگزیدگان این جایزه در چند دوره بعد به‌عنوان دبیر علمی معرفی شدند. پیش از این شهریار عباسی و محمدرضا بایرامی که خود برگزیده جایزه جلال بودند به‌عنوان دبیر علمی معرفی شدند و امسال هم محمدرضا شرفی‌خبوشان که سال ۹۶ با کتاب «بی‌کتابی» برگزیده این جایزه شد، به‌عنوان دبیر علمی معرفی شد. با این نویسنده که هم‌اکنون دبیر جایزه جلال است درباره راهکارها و ایده‌هایش برای این جایزه صحبت کردیم.
شما از برگزیدگان این جایزه بودید. در چند دوره برندگان این جایزه به عنوان دبیر علمی انتخاب شده بودند. شما فکر می‌کردید این اتفاق برای شما هم پیش بیاید؟ البته این رویه ثابت جایزه جلال نیست و این مسأله در آیین‌نامه هم ذکر نشده است. نه من و نه دیگران چنین انتظاری ندارند. این بررسی‌هایی بود که انجام و به معاونت فرهنگی وزارت ارشاد داده شده و از بین گزینه‌ها نهایتاً حکم را به نام بنده زدند.
جایزه جلال یکی از جوایز مهم و اصلی کشور در حوزه داستان و رمان است؛ برنامه‌تان به‌عنوان دبیر علمی برای راهبری این جایزه چیست؟ آنچه اهمیت دارد این است که جایزه روند طبیعی خود را داشته و به اهداف خود نزدیک باشد. هدف کلی جایزه، گسترش و حفظ شأن و شکوه زبان فارسی و هویت دینی ماست، به‌خصوص که نام جلال بر این جایزه است و تحول و شگفتی هدف ماست. رفتن به این سمت و برگزیدن و معرفی اثر، حساسیت‌های ویژه‌ای دارد؛ از این جهت که کسی تحت تأثیر حواشی یا مسائلی غیر از مولفه‌های علمی و دانشی یک جایزه قرار نگیرد و فقط به اثر، شکل، ساختار و محتوا و نقشی که یک اثر می‌تواند در جامعه داشته باشد، توجه کند؛ به‌خصوص اینکه معرفی یک اثر به واسطه این جایزه یک پیام برای مردم و دیگر نویسندگان دارد و باید همه مسائل را لحاظ کرد. دغدغه ما دیده‌شدن این مسائل است تا بتواند آن وظیفه اصلی را که تأثیرگذاری در جامعه ادبی و ترغیب مردم به دیدن اثر برگزیده است و کمک به اثری که این ویژگی‌ها دارد را انجام دهد. هدف جایزه این است که بستر معرفی و نمایش اثری که این مؤلفه‌ها را دارد، فراهم شود تا در نهایت تقویت زبان و بنیه‌های فرهنگی و دینی ما از این طریق حاصل شود.
بحث معرفی داوران جایزه جلال مسأله حساسی بوده است. در سال‌های اخیر افرادی معرفی شدند که منتقدان می‌گفتند شأن علمی برای داوری ندارند،شما چه تمهیداتی برای این مسأله دارید؟ انتخاب داوران به عهده ۹ نفر عضو هیات علمی است که قرار است انتخاب شوند. در این زمینه تلاش می‌شود که دوستان به لیستی برسند و آن لیستِ پیشنهادی باید تمامی مؤلفه‌های جایزه جلال را داشته باشند.
نقش دبیر علمی در این فضا خیلی مهم است چون باید مشاوره درست بدهد. دبیر علمی در کنار این جمع نقش خود را ایفا می‌کند و نظر تحمیلی نمی‌دهد و دبیر علمی سعی می‌کند آن فضا و نظر جمعی صریح و روشن باشد. دقیقاً حس می‌کنم ترکیب اعضای هیات علمی که قرار است انتخاب شوند، صاحب نظر در ادبیات هستند و طبیعتاً به سمتی خواهیم رفت که ترکیب داوران در بخش‌های مختلف جایزه نتیجه خوبی داشته باشد.
در سال‌های قبل برخی معتقد بودند که داوران به صورت لیستی کتاب‌های مورد نظر خود را بالا می‌آورند و یک‌سری آثار مهم و خوب از داوری بازمی‌ماند. شما در داوری امسال تدبیری دارید برای اینکه این اتفاق نیفتد؟ من نمی‌توانم بگویم در سال‌های گذشته به چه شکل بوده است. طبیعت جشنواره این است که فراخوان می‌دهد به این معنی که همه اعم از نویسنده و ناشر می‌توانند شرکت کنند ولی فراخوان فقط وسیله جشنواره نیست و دبیرخانه جایزه جلال در اکثر دوره‌ها به ناشران نامه می‌زند و ناشران هم در جریان قرار داده می‌شوند. غیر از این، چند مورد خود دست‌اندرکاران کتاب‌ها را خریداری و حتی فراتر به خانه کتاب مراجعه کرده و لیست آثار منتشرشده در آن سال را تهیه می‌کنند. این روالی است که طی می‌شود و چیزی از قلم نمی‌افتد و کتابی نیست که از نظر هیات داوران دور بماند؛ قبل از هیات داوران، هیات علمی نیز کتاب‌ها را مشاهده می‌کند. من به‌طور قطعی می‌گویم که ما امسال هیچ کتابی را از قلم نمی‌اندازیم و به همه آثاری که تولید می‌شود قطعاً توجه خواهد شد. چون این جایزه ملی است، وظیفه دارد نگاه فراگیر داشته باشد و این اطمینان را داشته باشید که همه کتاب‌ها دیده می‌شوند. ناشران، نویسندگان، خبرنگاران و صاحب‌نظران می‌توانند کتاب‌های خوب را به دبیرخانه جایزه پیشنهاد دهند و این مسأله‌ای است که در روند جایزه شکل می‌گیرد. حرکت رسانه‌ها در این راستا خیلی مفید است. اگر انجمنی کتابی را مد نظر دارد تا پیش از اعلام نتیجه نهایی آن را به جامعه ادبی معرفی کند و حتی برایش کار تبلیغی انجام دهد چون کار جشنواره فقط فراخوان‌دادن و اعلام برگزیده نیست. از زمانی که جشنواره شروع می‌شود، می‌خواهد که نشاط جمعی وجود داشته باشد و نشاط و طراوت دادن به فضای رسانه‌ای برای دیده شدن کارهای خوب هدف ماست و هیچ مانعی برای فعالیت افراد برای دیده شدن آثار درخشان وجود ندارد.
ارزیابی شخصی خودتان از سال ادبی‌ای که پشت سر گذاشتیم چیست؛ آیا دست جایزه جلال برای داوری پر خواهد بود؟ قطعاً سال خوبی است؛ من چشم‌اندازی که در حوزه ادبیات در بخش‌های مختلف می‌بینم، چشم‌انداز خوبی است. در بخش‌های مختلف نویسندگان، صاحب‌نظران و ناشران مختلف را داریم که این مسیر را طی می‌کنند. حوزه گسترده‌ای در امر نوشتن ایجاد شده و در این حوزه بابت آثاری که تولید شده است، نگاه روشنی دارم.
ما رکورد جوایز ادبی را داریم و به لحاظ تعداد جوایز ادبی رخدادهای قابل تاملی در سال‌های قبل داشتیم که در این سال‌ها خیلی کم شده؛ حضور و بروز جوایز ادبی خصوصاً جوایز خصوصی. دلیل این مسأله به نظر شما چیست؟ از نظر کمیت با حرف شما موافقم، نه اینکه اشاره به زمان خاصی داشته باشیم بلکه ما باید این انتظار را داشته باشیم که به جوایز افزوده شود و این افزوده شدن یعنی رونق فضای نشر و ترغیب نویسندگان و راه افتادن جریان مطالبه که همه از این فضا نفع می‌برند. برخی کشورها که در این حوزه‌ها پیشرفته‌اند، جشنواره‌های زیادی حتی تا ۴۰۰ جایزه دارند و نفس جوایز ادبی به این مسأله کمک می‌کند. اینکه چرا به این عدد و رقم نمی‌رسیم به این دلیل است که نیازمند کار جمعی است و همه بخش‌ها باید ایده دهند و تشریک مساعی کنند. برگزاری یک جایزه صرف مسأله مالی نیست؛ برگزاری جایزه فضایی مملو از اعتماد در فضای رسانه‌ای ایجاد می‌کند که مهم‌تر از مسأله مادی است. ما دیدیم که جایزه شهید اندرزگو بسیار ثابت‌قدم ظاهر شد و با برنامه‌های مدون و به جریان ادبی رو به جلو رونق داده است و شبیه این جوایز کمک می‌کند که فضای ادبی ما خیلی بهتر شود. به این کار جمعی، همه خبرنگاران، نویسندگان، گروه‌های مردمی، سازمان‌ها و ارگان‌های فرهنگی باید بپردازند و آن‌وقت می‌توانیم امید داشته باشیم به تعداد قابل توجه جوایز برسیم. ما در آموزش و پرورش یک نهادی داریم به اسم اولیا و مربیان و چقدر خوب است که این انجمن‌ها در حوزه کتاب‌های کودکان و نوجوانان ورود کرده و آثار مطلوب خودشان را معرفی کنند. این کاری است که نباید انتظار داشت یک ارگان خاص مسوولیت آن را برعهده بگیرد بلکه باید خودمان اعم از معلمان، دانشجویان، اساتید و روحانیون کتاب مورد نظر خود را با توجه به حوزه خود معرفی کنیم. حتماً لازم نیست یک جایزه خیلی بزرگ و عریض و طویل باشد بلکه این برمی‌گردد به کار دلسوزانه و متعهدانه‌ای که همگی ما می‌توانیم با هم انجام دهیم.
*صبح‌نو