به گزارش سرویس دفاع و امنیت حلقه وصل، پدافند هوایی مفهومی چند لایه و بسیار گسترده است که می توان تعاریف زیاد و متفاوتی را برای آن مطرح کرد. در سالهای اخیر با ورود به خدمت زیاد موشک های کروز، بمب های هدایت شونده دور ایستا و پهپادها در اندازه های مختلف خصوصا نمونه های کوچک تجاری، بحث دفاع هوایی با چالش های جدی و متفاوتی رو به رو شده است. در عین حال بحث کوادکوپتر های تجاری و پهپادهای دست ساز مجهز به مواد منفجره از جمله به روز ترین مباحث و چالش های امروز در بحث پدافند هوایی محسوب می شود و به طور معمول در دنیا برای مقابله با این جنس از تهدیدات از ترکیب سیستم های دفاع ارتفاع پایین مثل توپ های ضد هوایی، سیستم های موشکی برد کوتاه مثل تور یا پانتسیر یا اخلال گرهای الکترونیکی نیز استفاده می شود.
بسیاری از کارشناسان اعتقاد دارند که دیر یا زود شاهد بروز نبردهای هوایی بین پرنده های بدون سرنشین خواهیم بود که خوشبختانه و بدون شک جمهوری اسلامی ایران از بنیانگذاران این سبک به صورت عملی در جهان حساب می شود. علاوه بر انواع پهپادهای انتحاری، بمب افکن و جنگ الکترونیک، نمونه های کمتر شناخته شده ای نیز در صنایع دفاعی و نیروهای مسلح کشورمان حضور دارند که برای اهداف و ماموریت های خاص و حساس، مجهز شده اند. به عنوان مثال در جریان رژه ۲۹ فروردین ماه در سال ۱۳۹۲ بود که پهپاد سریر به نمایش درآمد. پهپادی شبیه به طراحی هانتر که به دو تیر موشک دوش پرتاب در زیر بال های خود مجهز شده بود.
پهپاد سریر
در سال ۱۳۹۳ نیز وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح از پهپاد صادق رونمایی کرد. این پهپاد نیز در حقیقت یک نوع پرنده بدون سرنشین مسلح شده بر پایه پلتفرم مهاجر ۴ بود که در این مورد هم پهپاد مورد نظر به موشک های دوش پرتاب مجهز شده بود و نشان می داد گام های اولیه اما مهمی برای ورود پرنده های بدون سرنشین به حفاظت از مرزهای هوایی و انجام ماموریت های هواپایه برداشته شده است.
پهپاد صادق
سوالی که برای بسیاری از مخاطبان ممکن است پیش بیاید این است که اصولا چرا باید ایران به سمت این چنین سامانه هایی برود؟ یکی از دلایل مهم درباره این حرکت نیاز به داشتن یک لایه دفاع هوایی برای مقابله با تهدیداتی مثل پرنده های بدون سرنشین و بالگردها است. پهپادها و بالگردها سیستم های پروازی هستند که می توانند در ارتفاع پایین تر به نسبت پرنده های نظامی معمول حرکت کنند و در عین حال سرعت حرکت کمتری دارد. سرعت و ارتفاع پروازی کمتر پهپادها خصوصا باعث می شود تا رهگیری و مقابله با آنها برای سامانه های معمول دفاع هوایی در جهان کاری اگر نگوییم غیر ممکن ولی بسیار سخت باشد. یکی از جدید ترین نمونه های این مسئله نفوذ های بسیار عمقی پهپادهای یمنی به عمق خاک عربستان سعودی با وجود حضور سامانه های پیشرفته هوایی و پدافند سطح به هوا در این کشور بود.
برای مقابله با این طیف از تهدیدات یکی از گزینه ها می تواند پهپادی باشد که به مانند خود مهاجم، توان پرواز طولانی در یک منطقه مشخص بعلاوه توان پرواز با سرعت کم در ارتفاع پایین را داشته باشد. یک جنگنده جت معمولا در مقابل با این نوع تهدیدات دچار مشکلاتی خواهد بود زیرا در این پرنده های جنگی نمی توان سرعت را از حد مشخصی کم تر کرد زیرا این امر موجب بروز پدیده استال و در نهایت سقوط جنگنده مورد نظر می شود.
به نظر می رسد سلاحی که برای این دو نوع پهپاد در نظر گرفته شده باشد از خانواده موشک های دوش پرتاب «میثاق» باشد. این موشک که طول آن ۱.۶۵ متر است در حالت شلیک از روی زمین می تواند به برد ۵ هزار متر، سقف پرواز ۴ هزار متر و سرعت دو برابر سرعت صوت(در حدود ۶۰۰ متر بر ثانیه در ارتفاع متوسط) دست یابد که قطعاً در صورت شلیک از یک پهپاد این قابلیت های عملکردی افزایش خواهند یافت.
پهپاد کیان؛ شروع کار رهگیرهای جت بی سرنشین
چند روز قبل و در مراسمی، نیروی پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران از پهپاد جت خود به نام "کیان" رونمایی کرد. امیر علیرضا صباحی فرد فرمانده این نیرو در مراسم رونمایی از پهپاد "کیان" گفته بود که این پهپاد رزمی و پدافندی، در دو نوع و با توانایی سرعت بالا برای ماموریت‌های رهگیری و شناسایی و مداومت پروازی بالا برای انجام ماموریت‌های نقطه زنی طراحی شده است. به گفته وی، پهپاد پیشرفته "کیان" با توسعه توانمندی پهپادی، ظرفیت پدافند هواپایه را در نیروی پدافند هوایی ارتقا می‌دهد.
رونمایی از پهپاد کیان
صحبت های فرمانده یگان پدافند هوایی ارتش نکات مهمی را برای ماموریت های پهپاد کیان مطرح می کند. اگر بحث پدافند و دفاع هوایی را فعلا کنار بگذاریم، این کلاس از پرنده های بدون سرنشین با توجه به سرعت بالای خود با یک سری از تغییرات توان تبدیل شدن به یک سلاح بسیار کارآمد در ماموریت های تهاجمی خصوصا در بحث ضد رادار را دارند. تصاویری که در حال حاضر از پهپاد کیان منتشر شده این سامانه پروازی را فاقد سیستم های اپتیکی یا تسلیحات نشان می دهد ولی اندازه کیان مشخصا و برای مثال جوابگوی یک سیستم اپتیکی در بخش دماغه به منظور هدف گیری است. امکان نصب نوعی از سیستم های دریافت کننده امواج راداری متخاصم نیز در درون این پهپاد وجود دارد که می تواند آن را برای نقش ضد رادار تبدیل به یک گزینه مناسب کند. نکته مهم اینجاست که پهپاد کیان از طراحی سازه تقریبا ساده ای برخوردار است و می توان در تعداد بالایی آنها را ساخته و در سناریوهایی مثل حملات موجی به سمت اهداف خاص استفاده کرد.
واگذاری بخشی از ماموریت جنگنده های ایرانی به پهپادها
اما بحث دفاع هوایی با استفاده از پهپاد کیان مبحثی متفاوت از ماجرای پهپادهای مدل صادق و سریر است. همانطور که در ابتدای این گزارش هم اشاره شد، دو پهپاد اول از پیشران های ملخی بهره برده و سرعت و ارتفاع پروازی پایینی دارند ولی پهپاد کیان از پیشران جت بهره برده و مشخصا برای پرواز در ارتفاع بالاتر و با سرعت بیشتر توسعه پیدا کرده است. به نظر می رسد با توجه به تهدیدات پهپادی در اطراف کشور مان، پدافند ارتش نیز به سمت توسعه سیستم های پیشرفته تری در بحث دفاع هوایی پهپاد پایه رفته است.
در واقع پهپادها به عنوان یک سکوی هواپایه شناسایی و رزمی همان نقش "گشت هوایی رزمی" را که هواپیماهای شکاری رهگیر سرنشین دار نظیر «اف-۴ فانتوم» و «اف-۱۴ تامکت» در دوران دفاع مقدس در کشورمان داشته و هم اکنون نیز در کنار «میگ-۲۹ فالکروم» دارند به عهده خواهد داشت که محدودیت های یک پهپاد از لحاظ حجم و وزن حسگرها و جنگ افزارهای قابل حمل منجر به برآورده شدن درصدی از نیازمندی های یک عملیات گشت هوایی رزمی خواهد شد. همانطور که در گزارش "کرار؛ مهاجم خستگی ناپذیر در برد ۱۰۰۰ کیلومتری" اشاره شده پهپادها با توجه به پرواز در ارتفاعات و سخت بودن شناسایی آنها توسط دشمن، بستر خوبی برای حمل موشک های هوا به هوا و ایفای نقش سکوی پدافند هوایی هواپایه هستند. دو مزیت اصلی چنین سامانه ای را می توان کاهش احتمال غافلگیری توسط دشمن با توجه به پرواز دائمی پهپادها و کاهش نقاط کور سامانه های زمین پایه با برقراری پوشش رزمی روی این مناطق بیان کرد.
البته این کمتر بودن کارایی فعلی به نسبت جنگنده ها را به نوبه خود با توجه به مزایایی همچون در دسترس بودن تعداد زیاد پهپادها، توان رسیدن به مداومت پروازی بالاتر نسبت به جنگنده های سرنشین دار(حتی در صورت اجرای یک تا دو مرحله سوختگیری هوایی توسط جنگنده)، کمتر بودن احتمال شناسایی پهپاد توسط دشمن، ناچیز بودن هزینه هر ساعت پرواز پهپاد در مقایسه با جنگنده های در تحریم و خسارت بسیار کمتر در صورت بروز سانحه یا ساقط شدن پهپاد توسط دشمن(به جای جنگنده) جبران شده و حتی مزیت های حاشیه ای یا محسوس(بسته به توان پهپاد مورد استفاده) ایجاد می کند.
با توجه به استفاده پهپاد کیان و نمونه هایی چون کرار از موتور جت و سرعت بالا که برای درگیری های سریع با جنگنده های دشمن مناسب است، این توانمندی کشورمان گسترده تر شده و حلقه دیگری به زنجیره قدرتمند دفاع هوایی کشورمان برای تمام ساعات شبانه روز اضافه خواهد کرد. البته هنوز پاسخ به این سوال که این پهپاد از چه سلاحی برای این ماموریت بهره می گیرد در حال حاضر مشخص نیست ولی به نظر می رسد بهره بردن از موشک های دوش پرتاب در این طراحی و برای سرعت های بالا مناسب نخواهد بود اما می توان ترکیب یک سیستم اپتیکی برای هدف یابی در دماغه و سر جنگی انتحاری برای ایجاد نوعی دفاع هوایی یک بار مصرف و ارزان قیمت از کیان انتظار داشت.
در عین حال، این نکته قابل اثبات است که جمهوری اسلامی ایران در سالهای اخیر و با رونمایی از چندین نمونه پهپاد با ماموریت های هواپایه و پدافندی، تبدیل به کشوری پیشگام و کم نظیر در این حوزه شده و نمونه های موجود در دنیا، علاوه بر معدود بودن، تنوع زیادی نیز ندارند که با ادامه این روند و نقشه راه، به زودی صنایع دفاعی و نیروهای مسلح ایران مبدل به رتبه نخست در حوزه دارا بودن و عملیاتی کردن چنین مدلی از پرنده های بدون سرنشین خواهند شد.