۴ کتابی که در «مُحرم» خواندنی‌تر هستند +عکس

حلقه وصل: امروز اول محرم‌الحرام سال ۱۴۴۱ قمری است؛ ماه عزا و ماتم سیدالشهدا. «صبح نو» بنا به سنت هرساله کتاب‌هایی مناسب این ماه را معرفی کرده است؛ کتاب‌هایی در حوزه مقتل تا روایت و داستان.

* تصحیح کتاب ۵۰۰ ساله وقف اباعبدالله
تازه‌ترین کتاب در حوزه مقاتل اثری تاریخی و قدیمی است که به تازگی توسط انتشارات کتابستان روانه بازار نشر شده است. محمد حقی، مصحح این کتاب دست به امری خطیر زده و کتاب «روضه» که بررسی پژوهشی اسناد کتاب مشهور «روضه‌الشهدا»ست را منتشر کرده است.

یکی از مهم‌ترین مقاتل عاشورا، کتاب «روضه‌الشهدا» نوشته ملاحسین واعظ‌کاشفی است که به گمان برخی نخستین مقتل نگاشته‌شده به زبان فارسی است. اهمیت کتاب به‌گونه‌ای بود که پس از تألیف روضه‌الشهدا بسیاری از مجالس عزاداری برای اهل بیت و مخصوصاً امام حسین(ع) براساس خوانش این کتاب برگزار می‌شد، تا اینکه رفته‌رفته به مجالس روضه‌خوانی معروف و مشهور شد. یکی از انتقادات وارد بر این کتاب که در طول تاریخ بسیار مطرح شده، استفاده آن از روایات تاریخی ضعیف و غیرمستند است و چهره‌های مشهوری مانند سیدمحسن امین، محدث نوری و شهید مطهری به انتقاد از آن پرداختند. حالا با گذشت نزدیک به ۵۰۰ سال از نگارش این کتاب، محمد حقی با رجوع به منابع دست اول تلاش کرده فرازهای تاریخی صحیح این کتاب را مستندسازی کرده و از این حیث، نقیصه «روضه‌الشهدا» را رفع کند. کتاب «روضه» که پژوهشی جدی در اسناد «روضه‌الشهدا» ملاحسین واعظ‌کاشفی است در ۲۹۶ صفحه و با قیمت ۳۸هزار تومان به همت انتشارات کتابستان معرفت چاپ و راهی بازار نشر شده است.

محمد حقی درباره تصحیح این کتاب می‌گوید: «در کتاب روضه تلاش کردم با استفاده از منابع متقدم تاریخی سره را از ناسره‌های تاریخی جدا و ارائه کنم. حذف روایت‌های تاریخی ضعیف و غیرمذکور از کتاب و آوردن رفرنس‌های تاریخی متقدم بر باقیمانده کتاب موجب شده است تا «کتاب روضه» تبدیل بشود به کتابی که مخاطب می‌تواند با خیال راحت به فرازهای آن استناد و آن را واگویه کند. می‌توان گفت که تمامی آنچه در این کتاب آمده است از قبیل «مذکورات تاریخی» است. کار دیگری که در «کتاب روضه» صورت گرفته، قطعه‌بندی منسجم کتاب است؛ به‌گونه‌ای‌که مخاطب در هر صفحه از کتاب یک حادثه تاریخی را می‌خواند و با خواندن کتاب گویا در حال دیدن تصاویر پشت سر هم حادثه عاشوراست. این موضوع کمک می‌کند تا خواننده در هر صفحه از کتاب بتواند تاملی کند و ماجرای عاشورا را با تأمل بیشتری بخواند. نکته دیگر این کتاب نیز آوردن معانی کلمات مشکل کتاب است که باعث می‌شود فهم متن برای خواننده کتاب آسان‌تر باشد. تقریباً ۴۰۰ منبع در کتاب آمده که از کتاب‌هایی چون طبری، اخبارالطوال، ارشاد، لهوف، مناقب، کتاب ۲۴جلدی موسوعه تاریخ امام‌حسین و... است. به گفته ناشر و نویسنده کتاب، تمام درآمدهای کتاب صرف عزاداری سیدالشهدا خواهد شد.

* «زان تشنگان»، روایتی محرمی برای اهل کتاب
تقریباً سه سال است که اهل کتاب منتظر یک کتاب خاص هستند؛ کتابی که دو سال قبل شهدشان را با سبک و سیاق خاص و انتخاب افراد برای روایت کردن از محرم و حسین شیرین کرده است. بله، حرف از نشر اطراف می‌زنیم که دو سال قبل «کاشوب» و «رست‌خیز» را منتشر کرد و امسال با «زان تشنگان» حال و هوای محرم را به میان کتاب‌فروشی‌ها آورده است. در معرفی جلد سوم این مجموعه که به دبیری نفیسه مرشدزاده منتشر می‌شود، آمده است: «در خاطرات خیلی از ما یک سوم‌شخصِ پنهان است که بخش زیادی از نسبت امروزمان با محرم و عاشورا را مدیون اوییم. سوم‌شخص‌های پنهان گاهی مادربزرگ و پدر و پدربزرگ‌اند، گاهی استاد و غریبه‌ای رهگذر. معمولاً شخصیتِ پیچیده، فن بیان قوی یا توانایی منحصربه‌فردی ندارد، فقط ارادتی واقعی دارد و مهارت و شگردشان همین صداقت‌شان است. تنها ویژگی خارق‌العاده آن‌ها این است که سوم‌شخصِ عاشق‌اند. شاید در هیاهوی روزمرگی، میزان دلبستگی و حرارتی که به ما منتقل کرده‌اند و عمق تأثیرشان در زندگی‌مان را فراموش کرده باشیم، ولی وقت نوشتن متنی درباره ارتباط خودمان با روضه و عزا خاطرات این اثرگذارانِ بی‌ادعا برمی‌گردد و علاقه و نشانه‌هایی که در ما جا گذاشته‌اند، متن را پر می‌کند. شاید به خاطر همین است که بیشتر روایت‌های کتابی که در دست دارید ماجرای سرایتِ دلبستگی است و قصه دست‌به‌دست‌شدنِ سرسپردگی.»

در کتاب «زان‌تشنگان» ۲۴ نفر روایت خود از محرم نوشته‌اند؛ هریک از منظر چشم خویش. از تجربه عزاداری در کوچه و خیابان شهر نوشته‌اند. نویسندگان به ترتیب حروف الفبا عبارت‌اند از: مصطفی اصانلوی، سلمان باهنر، مونا تاروردی، مهدی ترابی، زینب توقع همدانی، دریا چوبین، احمد داوری، روح‌الله رجایی، محمدعلی سلطان‌مرادی، مهدی شادمانی، حامد شکیبانیا، مرجان صادقی، رضا صیادی، محمد صمدی، محمد طاهری‌زاده، فاطمه طهرانی، محمدعلی فارسی، محمدحسین فروغی، مریم گریوانی، مینو لعل روشن، سیداحمد مدقق، محمد ملاعباسی، احسان ناظم بکایی، فاطمه نقوی. کتاب «زان تشنگان» در ۲۴۰ صفحه، شمارگان ۲۵۰۰ نسخه و با قیمت ۳۶ هزار تومان از سوی نشر اطراف در آستانه محرم روانه کتاب‌فروشی‌ها شد.
 
* پژوهشی فرهنگی درباره قیام عاشورا
یکی از کتاب‌هایی که در بهار امسال درباره قیام عاشور منتشر شد اثری از اعظم فولادی‌پناه و مهشید کبیری بود که توسط انتشارات مرکز اسناد منتشر شد. کتاب «نهضت عاشورا و تأثیرات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی آن بر جامعه ایرانی» در تلاش است با وجود گستردگی محدوده زمانی تحقیق (۶۱ -۱۳۹۹ق) علاوه بر بهره‌مندی از کتب پژوهشی و مطالعات کتابخانه‌ای با استفاده از خاطرات و مصاحبه‌های آرشیوی موجود در مرکز اسناد انقلاب اسلامی و با شیوه تاریخ شفاهی گوشه‌ای از تحولات تاریخ معاصر ایران را که سخت متأثر از نهضت ابا عبدالله‌الحسین(ع) بوده ثبت کرده و در اختیار آیندگان قرار دهد. تکیه اصلی پژوهش مورد نظر، بر حوادث تاریخ معاصر (دوره پهلوی دوم) بوده و با بهره‌گیری از شیوه تاریخ شفاهی نگاشته شده است، اما با توجه به تحصیلات نویسندگان اثر مذکور در رشته تاریخ و تمدن ملل اسلامی، فصول ابتدایی کار در زمینه تأثیرات سیاسی، فرهنگی‌ و ‌اجتماعی نهضت عاشورا بر تحولات جامعه ایران بزرگ از سال ۶۱ هجری قمری تا دوران قاجار بوده است که بر جامعیت این اثر می‌افزاید.

این اثر در ۱۰ فصل تنظیم شده است. فصل نخست با عنوان «قیام‌های شیعی متأثر از نهضت حسینی» به واکنش‌های قهری شیعیان در مواجهه با ظلم و ستم خاندان‌های حکومتگر بنی‌امیه و بنی‌عباس و سرانجام آن‌ها می‌پردازد. فصل دوم این کتاب به تاریخچه مختصری از چگونگی برپایی عزاداری برای ابا عبدالله حسین (ع) از سال ۶۱ هجری قمری تا دوران زندیه اشاره دارد. «قاجاریه و عزاداری سیدالشهدا(ع)» عنوان سومین فصل از این کتاب است. فصل چهارم به روند عزاداری‌ها در دوره پهلوی اول می‌پردازد و در آن به موضوعاتی، چون سیر قدرت‌یابی رضاشاه در ایران، شیوه‌های وی در محدودکردن روحانیان و علما در کشور و در نهایت به ممنوع‌شدن عزاداری و همچنین برپایی مجالس مخفی عزاداری برای سالار شهیدان در این دوره نگاهی دارد. فصل پنجم «محرم در سال‌های ۱۳۲۰-۱۳۴۰هجری شمسی» با ذکر حوادثی چون ورود متفقین به ایران و خروج رضاشاه از کشور در شهریور ۱۳۲۰هجری شمسی، آغاز و با بررسی سیاست‌های مذهبی محمدرضا پهلوی در قبال مجالس سوگواری امام حسین (ع) و تأثیرات نهضت حسینی بر حوادث سیاسی دهه ۱۳۳۰ به پایان می‌رسد. فصول ششم و هفتم این کتاب تاریخ شفاهی، روایتگر حوادث سیاسی-اجتماعی سال‌های ۱۳۴۲ -۱۳۴۰ هجری شمسی است. فصل هشتم این کتاب به عزاداری‌های سیاسی در ماه‌های محرم سال‌های ۱۳۴۴-۱۳۴۳ هجری شمسی نگاهی دارد. فصل نهم این پژوهش به نمادهای انقلاب اسلامی می‌پردازد و گوشه‌هایی از فعالیت‌های سیاسی روحانیان و وعاظ را از یک‌سو و از سوی دیگر نقش مساجد، هیات مذهبی و حسینیه‌ها در نهضت امام‌خمینی؟رح؟ تبیین می‌کند. آخرین فصل با نام «محرم در سال‌های ۱۳۵۷-۱۳۵۶ هجری شمسی» به فعالیت‌های مبارزان در واپسین سال‌های عمر رژیم پهلوی اشاره دارد. در این فصل سعی شده روایتی از تظاهرات روز عاشورای سال‌های ۱۳۵۶ و ۱۳۵۷ در تهران و سایر شهرستان‌ها مورد بازخوانی قرار گیرد.

* «حسین از زبان حسین» می‌گوید
بعد از کتاب «علی از زبان علی» که روایتگر زندگی و زمانه امام علی  (ع) از زبان ایشان بود و مورد اقبال هم قرار گرفته بود، حجت‌الاسلام محمدیان کتابی با موضوع امام حسین (ع) با همین سبک و سیاق روانه بازار کتاب کرد.

این کتاب در هشت فصل دوران ولادت امام حسین  (ع) تا شهادت آن حضرت و پس از آن را روایت می‌کند. همچنین ماجرای اسارت کاروان تا بازگشت به کربلا و سپس مدینه از زبان خواهر آن بزرگواران حضرت زینب ؟س؟روایت می‌شود. عناوین این کتاب عبارتند از: «دوران رسول خدا ؟ص؟، دوران امیرالمؤمنین  (ع)، دوران امام‌حسن  (ع)، امامت، آغاز مبارزه آشکار با حاکمیت اموی، از مکه تا کربلا و تو چه می‌دانی کربلا چیست، پس از شهادت امام حسین (ع)». قلم روان و جذاب نویسنده و همچنین ارجاعات همه مطالب به کتب معتبر و منابع تاریخی، طیف وسیعی از مخاطبان را به خود جلب می‌کند. در بخشی از این کتاب آمده است: فرزند شیرخوار خود را در بغل گرفتم و همین که خواستم او را ببوسم تیر حرمله بر گلوی آن طفل فرود آمد و او را به شهادت رساند. درحالی‌که مشتی از خون او را به سوی آسمان می‌پاشیدم، گفتم: آنچه این مصیبت را برایم آسان و قابل تحمل می‌کند این است که در برابر نگاه خداوند انجام می‌گیرد. «حسین از زبان حسین» به همت نشر معارف در ۲۷۲ صفحه منتشر شده است.