تحلیل یک اقتصاددان از شرایط اصلاح ساختار بودجه

حلقه وصل: «عباس علوی‌راد» در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، با بیان این که دولت‌ها در کشورهای دنیا از نظر دسترسی به منابع درآمدی در دو گروه کلی قرار می‌گیرند، افزود: دسته‌ای از این کشورها به منابع درآمدی حاصل از صادرات نفت دسترسی دارند و موقعیت آنها به گونه‌ای است که می‌توانند به این ذخایر تکیه کنند و دسته دیگر کشورهایی هستند که ذخایر نفت و گاز ندارند و عمده منابع درآمدی آنها از طریق نظام مالیاتی تامین می‌شود.

وی در ادامه با بیان این که کشورهای برخوردار از ذخایر نفتی نیز متفاوت هستند، ادامه داد: تعدادی از این کشورها، نفت و گاز خود را  خام‌فروشی می‌کنند و درصد کمی از آنها را به سمت ایجاد ارزش افزوده هدایت می‌کنند اما در مقابل کشورهایی قرار دارند که تلاش کردند در استفاده از ذخایر ذاتی نفت و گاز خود ارزش افزوده بیشتری ایجاد کنند.

این دانشیار اقتصاد با بیان این که ایران در این دسته‌بندی‏‎‎ها متاسفانه جزء کشورهایی بوده که عمدتاً برای فروش نفت خود دو هدف شامل فروش به میزان کافی و فروش به بالاترین قیمت با هدف کسب درآمد بیشتر را دنبال کرده است، گفت: این شرایط تا جایی دنبال شد که پس از جنگ تحمیلی با ساخت مجتمع‌های پتروشیمی، کشور کمی از فضای خام‌فروشی فاصله گرفت.

وی با اشاره به این که این فاصله به اندازه‌ای نبود که کشور را از گردونه کشورهای خام فروش جدا کند، تصریح کرد: قرار گرفتن در گروه کشورهای خام فروش دنیا، شرایطی را برای ایجاد درآمدهای پایدار و رفاه اقتصادی و اجتماعی بالا فراهم نمی‌آورد.

علوی‌راد با بیان این که در دهه 90 میلادی برخی اقتصاددانان مطالعاتی مبنی بر این که کشورهای دارای درآمد نفتی به چه جایگاهی دست یافته‌اند، انجام دادند، خاطرنشان کرد: نتیجه مطالعات نشان داد که این درآمدها در بعضی از کشورها رفاه اجتماعی را ایجاد کرده و دیگر کشورها هم دچار نفرین نفت شدند.

وی ادامه داد: کشورهایی نظیر نروژ که این درآمدهای نفتی را برای ایجاد زیرساخت‌های اقتصادی هزینه کردند و به سمت هزینه‌های جاری نرفتند،‌ تبدیل به یک الگوی موفق شدند؛ اما متاسفانه ایران از جمله کشورهایی بود که دچار نفرین نفت شد، به گونه‌ای که درآمدهای نفتی سال‌ها به بودجه دولت تزریق و باعث شد دولت‌ها از ظرفیت‌های مالیات ستانی و درآمدهای سالمی که در اقتصادهای دنیا وجود دارد صرفنظر کنند یا به طور کامل استفاده نکنند.

رییس دانشگاه آزاد اسلامی ابرکوه با بیان این که فرار مالیاتی مهمترین آفت نفرین نفت است، اظهار کرد: به طور مشخص 85 درصد از کل هزینه‌ها در بودجه عمومی دولت، جاری است و این هزینه‌ها هیچ اثر مولدی ندارند، این درحالی است که هزینه‌های عمرانی که قابلیت تاثیرگذاری بر تولید و اشتغال را دارد، هم سهم اندکی از کل هزینه‌های دولت دارد و هم درصد تحقق آنها در عملکردهای بودجه‌های سالیانه کامل نیست.

وی گفت: بنابراین پدیده نفرین نفت و آن کشورهایی که درآمدهای نفتی را به بودجه دولت تزریق می‌کنند، باعث شده از مالیات‌ها غافل شوند و دچار هزینه‌های بی‌کیفیتی شوند که هیچ گونه اثر تولیدی و اشتغال زایی ندارد.

علوی‌راد با اشاره به این که بازتاب همه موارد ذکر شده در دولت‌ها مسئله‌ای به نام کسری بودجه بوده است، تصریح کرد: با وجود این همه درآمدهای نفتی به دلیل ساختار نادرست بودجه، کشور با پدیده کسری بودجه مواجه است که بخش زیادی از این کسری در سالیان پس از جنگ تحمیلی از طریق استقراض از بانک مرکزی تامین مالی شده که این امر باعث رشد فزاینده نقدینگی و به دنبال آن موجب تورمی شدن مستمر محیط اقتصاد ایران شده است.

وی در ادامه در خصوص راهکار خروج از وضع موجود، اظهار کرد: با توجه به شرایط کنونی و این که این موضوع از مسائل ساختاری در کشور است باید زمان‌هایی اتفاق افتد که به طور نسبی در شرایط نرمال اقتصادی قرار داشته باشیم.

این اقتصاددان با بیان این که در حال حاضر دو دیدگاه برای خروج از وضع موجود وجود دارد، گفت: یکی از دیدگاه‌ها این است که بهترین زمان برای خروج از این وضع اکنون است که زیرفشارهای اقتصادی قرار داریم و باید مشکلات را حل کنیم و دیگر این که در کشوری که از نظر اقتصادی زیرفشار است، اصلاح ساختاری معمولاً موفقیت آمیز نیست.

وی افزود: اگرچه اصلاح ساختار بودجه دولت به شیوه کنونی تشخیصی درست است، لیکن برای موفقیت آمیز بودن چنین اصلاح ساختاری لوازمی نیاز است که در شرایط فعلی و کوتاه مدت فراهم نیست.

علوی‌راد در پایان خاطرنشان کرد: انعطاف پذیری بسیار زیاد حضور و مداخله دولت‌ها در اقتصاد ایران همراه با نبود مکانیزم‌های ارزیابی عملکرد منسجم، پویا و واقعی، اجازه نخواهد داد اصلاحات ساختاری در اقتصاد کشور نظیر اصلاح ساختار بودجه عمومی و نهایتاً بهبود وضعیت اقتصادی و افزایش رفاه عمومی در کوتاه مدت به نتیجه مطلوب برسد.