کدام نهادها برای حراست از زبان فارسی بودجه میلیاردی می‌گیرند؟ +جدول مقایسه بودجه

حلقه وصل: در دیدار اخیر جمعی از استادان زبان و ادب پارسی و شاعران جوان و پیشكسوت با حضرت آیت‌الله خامنه‌ای که در ماه رمضان گذشته انجام شد، رهبر انقلاب در بخشی از سخنان‌شان، درخصوص زبان فارسی ابراز نگرانی كردند و گفتند: من راجع به زبان فارسی حقیقتاً نگرانم زیرا در جریان عمومی، زبان فارسی در حال فرسایش است.

ایشان افزودند: من از صداوسیما گله‌مندم، به‌دلیل اینكه به جای ترویج زبان صحیح و معیار و زبان صیقل‌خورده و درست، گاهی زبان بی‌هویت و تعابیر غلط و بدتر از همه تعابیر خارجی را ترویج می‌كند. انتشار فلان لغت فرنگی یك مترجم یا نویسنده از تلویزیون، موجب عمومی شدن آن لغت و آلوده شدن زبان به زوائد مضر می‌شود. ایشان با تقبیح استفاده‌ فراوان از لغات بیگانه در رسانه‌ها، خطاب به مسئولان تاكید كردند: نگذارید زبان فارسی دچار فرسودگی و ویرانی شود.

آیت‌الله خامنه‌ای همچنین از ولنگاری زبانی و ساخت لفظی بسیار نازل برخی ترانه‌ها و پخش آنها از صداوسیما در سریال‌ها نیز انتقاد كردند و گفتند: زبان فارسی قرن‌های متمادی است كه عمدتاً به‌وسیله‌ شاعران بزرگ حفظ شده و اینگونه سالم و فصیح به دست ما رسیده است، بنابراین ما باید حرمت زبان را حفظ كنیم و اجازه نداریم با بی‌مبالاتی آن را به دست فلان ترانه‌سرای بی‌هنر بدهیم كه الفاظ را خراب كند و بعد نیز با پول بیت‌المال در صداوسیما و دستگاه‌های دولتی و غیردولتی پخش شود.

به همین بهانه، «فرهیختگان» به بودجه سازمان‌ها و نهادهایی که برای حفظ و حراست از زبان فارسی به صورت میلیاردی بودجه می‌گیرند، نگاهی انداخته که در ادامه این گزارش آمده است:

* فرهنگستان زبان و ادب فارسی
حفظ قوت و اصالت زبان فارسى، به‌عنوان یکى از ارکان هویت ملى ایران و زبان دوم عالم اسلام و حامل معارف و فرهنگ اسلامى؛ پروردن زبانى مهذب و رسا براى بیان اندیشه‌هاى علمى و ادبى و ایجاد انس با مآثر معارف تاریخى در نسل کنونى و نسل‌هاى آینده‌؛ رواج زبان و ادب فارسى و گسترش حوزه و قلمرو آن در داخل و خارج از کشور و ایجاد نشاط و بالندگى در زبان فارسى، به ‌تناسب مقتضیات زمان و زندگى و پیشرفت علوم و فنون بشرى با حفظ اصالت آن‌، اهدافی است که برای فرهنگستان زبان و ادب فارسی در سایت این فرهنگستان آورده شده و وظایف‌شان هم در راستای همین اهداف تعریف شده است. اما اینکه چرا فرهنگستان آغاز به کار کرد، خودش هم داستانی دارد و اهدافی که این‌طور بیان کرده‌اند: «نظر به اینکه زبان فارسى، زبان دوم عالم اسلام و کلید بخش عظیمى از ذخایر ارزشمند علمى و ادبى تمدن اسلامى و خود از ارکان هویت فرهنگى ملت ایران است.

اصل پانزدهم قانون اساسى می‌گوید، زبان فارسی، زبان رسمى و مشترک ملت ایران است، برای همین که زبان حفظ شود و تقویت و گسترش پیدا کند، شوراى‌عالى انقلاب فرهنگى اساسنامه فرهنگستان زبان و ادب فارسى را در جلسه‌هاى ۲۰۸ و ۲۰۹، به تاریخ ۶۸/۱۰/۲۶ و ۶۸/۱۱/۲۴ به تصویب رساند.» با نگاهی به آغاز به کار فرهنگستان، متوجه می‌شویم نزدیک به ۲۰ سال است که ما تصمیم داریم، زبان فارسی را به جهان معرفی کنیم و گسترش آن را جدی بگیریم. به‌غیر از هدف اصلی فرهنگستان، گروه‌های مختلفی تشکیل شده است تا به این مساله کمک کنند و پیرو همین کار، یک گروه تخصصی از آذرماه ۱۳۹۰  به نام گروه آموزش زبان و ادبیات فارسی در دل فرهنگستان کارش را شروع کرد. این گروه با اهداف تعیین‌شده و پس از تشکیل شورای علمی با حضور ۱۲ تن از متخصصان آموزش و کارشناسان دانشگاه، شکل گرفت و نخستین جلسه آن در تاریخ ۱۳۹۰/۹/۲۱ تشکیل شد. انتقادها به فرهنگستان زبان و ادب فارسی شاید بیشتر به بحث واژه‌سازی‌ها برگردد، اما مطمئنا یکی از وظایف مهم فرهنگستان، بحث گسترش و حفظ زبان فارسی است، مساله‌ای که در این روزها به‌عنوان یک مطالبه جدی مطرح می‌شود. فرهنگستان زبان و ادب فارسی هر سال ۴۰۰۰ تا ۴۵۰۰ واژه جایگزین در ۷۰ حوزه و با مشارکت ۳۵۰ استاد دانشگاه پیشنهاد می‌دهد. هر ۱۰۰۰ واژه در کتابی منتشر می‌شود. با درنظر گرفتن بودجه ۱۹ میلیاردی در سال ۹۷، تقریبا برای هر واژه حدود ۴ میلیون تومان هزینه می‌شود.

در ادامه نمودار بودجه سالانه فرهنگستان زبان و ادب فارسی در سال‌های ۹۰ تا ۹۸ آمده است:

* بنیاد سعدی
وقتی اسم‌شان بر سر زبان‌ها پیچید، خیلی‌ها فکر کردند که قرار است برای سعدی کاری انجام دهند، اما به قول خودشان اسم سعدی را انتخاب کردند تا زبان فارسی را مانند اشعار او گسترش دهند. در سال ۲۰۱۲ به‌منظور تقویت و گسترش زبان و ادبیات فارسی در خارج از کشور و بهره‌گیری بهینه از ظرفیت­‌های موجود داخل و خارج از کشور، بنیادی به‌نام «بنیاد سعدی» تاسیس شد تا مدیریت راهبردی و اجرای فعالیت‌های آموزشی، پژوهشی، فرهنگی و رسانه‌ای را در حوزه زبان و ادبیات فارسی در سطح بین‌المللی عهده‌دار شوند. این بنیاد در سال ۱۳۸۹ با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی به‌منظور تقویت و گسترش زبان و ادبیات فارسی در خارج از کشور و ایجاد تمرکز، هم‌افزایی و انسجام در فعالیت‌های مرتبط با این حوزه و بهره‌گیری بهینه از ظرفیت‌های موجود کشور تاسیس شد تا براساس اهداف، سیاست‌ها، راهبردها و ضوابط حاکم بر روابط فرهنگی بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران، مدیریت راهبردی و اجرای فعالیت‌های آموزشی، پژوهشی، فرهنگی و رسانه‌ای را در حوزه گسترش زبان و ادبیات فارسی در خارج از کشور با هماهنگی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی عهده‌دار شود. بارها از زبان تاسیس‌کنندگان بنیاد سعدی شنیدیم که علت شکل‌گیری آن درک این واقعیت بوده که وظیفه آموزش زبان فارسی در جهان، پیچیده‌تر و سنگین‌تر از آن است که بتوان با آن ساختار گذشته‌اش ادامه داد و برای کمک کردن به این بار سنگین به ساختاری استوارتر احتیاج دارد.

براساس همین دلایل، شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب کرد تا بنیاد سعدی تاسیس شود. خیلی‌ها کار بنیاد سعدی را موازی با سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و فرهنگستان زبان و ادب فارسی عنوان کرده‌اند، اما حداد عادل که ریاست بنیاد سعدی را همزمان با فرهنگستان زبان و ادب فارسی به عهده دارد، می‌گوید: «بنیاد سعدی مانع کار هیچ موسسه‌‌ای که در حوزه آموزش زبان فارسی فعالیت دارد، نشده ‌است. سیاست ما متوقف کردن فعالیت دیگر مراکز نیست و تنها بر پایه یک تجربه بیش از سه دهه‌ای، این تغییر ساختار پیش آمد. شورای عالی انقلاب فرهنگی به این باور رسید جایگاهی که از نظر اداری برای آموزش زبان فارسی در دل سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی درنظر گرفته شده بود، متناسب با این وظیفه نبود. البته همکاری ما با سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در آموزش زبان فارسی در خارج همچنان ادامه دارد و رایزنان فرهنگی، نمایندگان بنیاد سعدی در امر آموزش زبان فارسی هستند. بنیاد سعدی موفقیت خود را نتیجه همکاری همه موسسات فعال در زمینه آموزش زبان و ادبیات فارسی می‌داند و برای بیرون راندن دیگران از صحنه به‌وجود نیامده، بلکه با این هدف شکل گرفته تا همانند یک نخ تسبیح فعالان عرصه آموزش زبان فارسی را به یکدیگر وصل کند.

در ادامه نمودار بودجه سالانه بنیاد سعدی در سال‌های ۹۴ تا ۹۸ آمده است:

* وزارت ارشاد
«برنامه‌­ریزی و همکاری درراستای ارتقا و گسترش سطوح کمی و کیفی حوزه ادبیات فارسی و نشر آثار فاخر مربوطه و تعیین و تحکیم جایگاه آن در ایران و جهان با همکاری سایر دستگاه‌های مرتبط، همچنین برنامه‌ریزی برای ایجاد و اداره بنیادها و بنگاه‌های ادبی-‌هنری و انجام اقدامات حمایتی و نظارتی در چارچوب ضوابط.» از بین ۲۰ وظیفه‌ای که برای خودشان تعریف کرده‌اند، وظیفه‌ای هم برای گسترش زبان فارسی و نشر آثار فاخر آمده است، مطمئنا وزارت ارشاد نمی‌تواند تنها وظیفه‌اش این مساله باشد، اما مواجه بودن با کتاب و نشر خودش می‌تواند به حفظ زبان کمک کند، در کتاب‌های مختلفی که الان منتشر می‌شوند، می‌بینیم از کلماتی استفاده می‌شود که باعث از بین رفتن زبان در طول زمان می‌شوند، اما خب نظارتی نیست و اگر هم نظارت وجود دارد، نمی‌توانند کاری انجام دهند.

وزارت ارشاد از طرف دیگر وظایف دیگری هم دارد، در بحث مجوز به ترانه‌ها که در این روزها حواشی زیادی دارد و می‌بینیم ترانه‌هایی مجوز می‌گیرند که نه‌تنها کلمات درستی در آن به کار نرفته، بلکه کلمات جدیدی را هم به واژگان زبان فارسی اضافه می‌کنند! کلا قصدشان می‌شود نابودی زبان و درنهایت به این ترانه هم به‌عنوان ترانه برتر در یک جشنواره جایزه داده می‌شود، مثال عینی این اتفاق هم می‌شود، ترانه هوروش بند که جایزه ترانه پاپ در جشنواره موسیقی ما را دریافت کرد.

در ادامه بودجه مراکز و نهادهای مرتبط با زبان فارسی در سال جاری آمده است:

* صداوسیما
درست پس از برگزاری دیدار شعرا در نیمه‌رمضان با رهبر انقلاب و مطالباتی که ایشان درباره زبان فارسی داشتند، علی عسکری، رئیس سازمان صداوسیما، فردای همان روز در دستوری جدید، دوباره به حفظ زبان فارسی در این سازمان تاکید کرد و گفت: «علاوه‌بر مرکز نظارت و ارزیابی سازمان که پیش از این مقرر شده بود به‌صورت روزانه گزارشی از عملکرد مجریان در رعایت زبان فارسی تدوین و به مسئولان شبکه‌ها ابلاغ کند. شورای تخصصی مجریان باید بر مبنای این گزارش نظام تشویقی و تنبیهی دقیقی برای مجریان در این زمینه طراحی و به فوریت آن را اجرا کند.»

علی عسکری همچنین با اشاره به سخنان رهبر انقلاب و انتقاد از برخی شعرهایی که در موسیقی پایانی بعضی سریال‌ها استفاده می‌شود خطاب به دفتر موسیقی و سرود دستور داد با تشکیل شورای جدیدی شعرهای پیشنهادی در این زمینه را علاوه‌بر بررسی معمول، یک بار دیگر با حساسیت و سختگیری بیشتر بررسی کند و آن را با اصول زبان و ادبیات فارسی اصیل تطبیق دهد. در مساله صداوسیما شاید ابتدا، همه نگاه‌ها به سمت مجری برود که مبادا کلمه‌ای انگلیسی صحبت کند، اما از مسائل دیگر غافل شویم. در سال‌های اخیر مافیای موسیقی توانسته به درون برخی برنامه‌های تلویزیونی نفوذ کند و امکان حضور برخی ترانه‌های سطح پایین را فراهم کرده است. همچنین برخی کلمات مثل «پاچه‌خواری»، «قاط زدن» و «آمپاس» از جمله واژگانی هستند که از بین دیالوگ‌های سریال‌های طنز تلویزیونی به درون زبان محاوره‌ای راه یافتند.

* وزارت آموزش و پرورش
مطمئنا یکی از سازمان‌هایی که باید درخصوص زبان فارسی حضور جدی و فعالانه‌ای داشته باشد، وزارت آموزش و پرورش است، آن هم در زمانه‌ای که دانش‌آموزان و زبان اصلی و حرف‌های‌شان مانند همان فضای مجازی کوتاه و مختصر و گاهی عجیب و غریب به‌نظر می‌رسد! در آموزش و پرورش بحث زبان فارسی به بخش‌های مختلف تقسیم می‌شود، از خط تا گفتار و نوشتار، اما نکته مهمی که کارشناسان به آن تاکید می‌کنند، این است که بیشتر دبیران زبان فارسی، دانش لازم و تحصیلات مرتبط با آموزش مباحث زبان‌شناسی را در سطح تخصصی ندارند. علاوه‌براین، بیشتر آموزه‌های کتاب به شکل کاربردی مورد استفاده قرار نمی‌گیرند و این یکی از مغایرت‌های کلی کتاب با اهداف آموزش‌وپرورش است. برخلاف تصور عام که فکر می‌کنند چون زبان فارسی، زبان رسمی و رسانه‌ای همه دانش‌آموزان است، باید کمترین مشکل در فهم و یادگیری آن وجود داشته باشد؛ درس زبان فارسی از معدود درس‌هایی است که بیشترین افت تحصیلی در آن وجود دارد.

در انتها بودجه «فرهنگستان زبان و ادب فارسی» و «بنیاد سعدی» از سال ۹۰ تا ۹۸ مقایسه شده است: