درس ها و عبرت های سیلاب های اخیر در کشور

به گزارش حلقه وصل، شاید کمتر کسی پیش بینی می کرد در واپسین ساعات سال ١٣٩٧ و روزهای آغازین سال ١٣٩٨، بارش شدید نزولات آسمانی و راه افتادن دو سیلاب بزرگ، 24 استان کشور را درگیر بحرانی طبیعی نماید.

این بحران طبیعی برغم تلفات انسانی و خسارات سنگین و بعضا جبران پذیری که برجای گذاشت، درس ها و عبرت هایی با خود همراه داشت که نباید از کنار آن به سادگی عبور کرد:

۱- مدیریت بحران:

اگر چه مسئولان و مردم به ویژه در سیلاب اول که در گرگان رخ داد، و همچنین سیل شیراز، دچار غافلگیری شدند و نیز برغم اینکه هم اکنون نیز در برخی از شهرها از جمله پلدختر مشکلات زیادی وجود دارد، اما با نگاهی  مثبت باید اذعان کرد این بحران در ادامه وقوع، به نوعی مدیریت شد. 

پیش بینی درست تشدید بارش ها و مشخص نمودن کانون های اصلی بارش در استان های کرمانشاه، لرستان و خوزستان، تخلیه مراکز جمعیتی که در پایین دست سدها و حاشیه رودخانه ها قرار داشتند، دور کردن احشام، مدیریت خروجی سدهای کشور، اطلاع رسانی دقیق و مستمر و اعلام هشدار و آماده باش از سوی سازمان های مسئول، امدادرسانی به آسیب دیدگان، اعلام پرداخت خسارت به سیل زدگان و... تمهیداتی بود که به مدیریت این بحران بزرگ کمک کرد و باعث شد تلفات جانی سیلاب ها کاهش یابد.

۲- حضور مسئولان و فرماندهان نظامی در صحنه:

مدیریت پشت میز نشین، کُند و راکد در بروکراسی پیچیده اداری و مدیریت متمرکز و تک ساخت، معمولا از تحولات بزرگ عقب می ماند. این سبک از مدیریت با انفعال در تصمیم گیری و کُندی در اجرا و عدم درک و شناخت و تشخیص به موقع، نمی تواند رفع کننده مشکلات باشد. در مقابل مدیریت فعال، قوی، با تحرک و قدرت تصمیم گیری و ریسک پذیری، مدیریت خستگی ناپذیر، مدبرانه و مبتنی بر علم و شایستگی که از آن به عنوان سبک مدیریت جهادی نام برده می شود، موجب رفع مشکلات و حرکت پرشتاب کشور خواهد شد.

حضور میدانی مسئولان و فرماندهان نظامی در مناطق سیل زده در ساعات اولیه از جمله معاون رییس جمهور، وزیر کشور، رییس ستادکل نیروهای مسلح، فرماندهان ارتش و سپاه، وزیر راه و شهرسازی، وزیر نیرو، رییس کمیته امداد امام خمینی، رییس جمعیت هلال احمر، رییس پلیس راهور، رییس ستاد اجرایی فرمان امام و همچنین بازدیدهای رییس محترم جمهور از نکات برجسته مدیریتی در حوادث اخیر است که علاوه بر دلگرمی مردم، بار دیگر اثبات کرد که حل مشکلات بزرگ از مسیر مدیریت جهادی و انقلابی می گذرد. یکی از مؤلفه های اصلی مدیریت جهادی، حضور مسئولان دولتی در کنار مردم و در دل ماجراست؛ حضوری که شاید پیش از سیل اخیر در کمتر ماجرایی دیده شده باشد.

۳-انسجام ملی و بالا بودن آستانه صبر و تحمل مردم

تجربه اثبات کرده در بزنگاههای حساس، زیباترین صحنه های انسجام، همدلی و مشارکت ملی در ایران اسلامی به منصه ظهور می رسد. هنوز از حماسه کم نظیر راهپیمایی ٢٢ بهمن ماه سال ١٣٩٧ که به رغم تحریم ها و فشارهای اقتصادی و جنگ روانی دشمنان انقلاب اسلامی و ملت ایران به وقوع پیوست، زمان زیادی نگذشته که مردم ایران بار دیگر نشان دادند بزرگترین سرمایه انقلاب و نظام اسلامی هستند.

 جمع آوری بیش از ١٥ میلیارد تومان کمک های مردمی برای سیل زدگان توسط هلال احمر و کمیته امداد، حضور مردم در صحنه با مشارکت در ساخت دیوارهای خاکی، حفر کانال، پر کردن کیسه های مخصوص شنی، پذیرایی رایگان از مسافران سیل زده، نقل و انتقال مردم محاصره شده در آب، در اختیار قراردادن قایق و ماشین آلات شخصی  توسط مردم شهرهای مختلف در کنار صبر ، تحمل و ایستادگی سیل زدگان که عزیزان و یا مال خودشان را از داده اند، نشان دهنده بالا بودن آستانه صبر و تحمل و روحیه بسیج شوندگی ملی است. ظرفیتی استراتژیک که در آوردگاههای حیاتی همچون هشت سال دفاع مقدس، معادلات دشمنان را برهم زد و پیروزی را نصیب ملت ایران کرد و این کشور را به سمت اهداف خود رهسپار نمود.

۴-مردم داری و مردم یاری نیروهای مسلح:

نکته مهم بعدی اثبات مردم داری و مردم یاری نیروهای مسلح کشور اعم از ارتش، سپاه، بسیج و ناجاست. نیروهای مسلح که به وظیفه و مأموریت خودشان که تأمین امنیت پایدار است، بخوبی عمل کرده اند، در عرصه های سازندگی، محرومیت زدایی، فرهنگی و اجتماعی نیز خود را به عنوان مدافع، حامی و پشتیبان مردم نشان داده اند.

تحرک، پویایی، کارآمدی و تأثیرگذاری نیروهای مسلح در کمک به سیل زدگان، پیش از هر علتی به فرماندهی و مدیریت حکیمانه فرماندهی معظم کل قوا بر نیروهای مسلح از گذشته تاکنون باز می گردد. در ماجرای سیلاب های اخیر نیز فرمایشات و پیگیری های مقام معظم رهبری از مسئولان دولتی و دستور صریح رهبر معظم انقلاب به رییس ستاد کل نیروهای مسلح برای کمک به سیل زدگان و گسیل نیروها و امکانات بیشتر به مناطق سیل زده به گواه مسئولان اجرایی، نقشی تعیین کننده در مدیریت بحران، کمک به سیل زدگان، مهار و هدایت آب و خدمت رسانی به مردم عزیز داشته است. نقش آفرینی مجموعه نیروهای مسلح در روزهای گذشته بار دیگر اثبات کرد که امکانات و ساختارهای نیروهای مسلح به ویژه سپاه، بسیج و ارتش در خط مقدم مدرم داری و مردم یاری قرار دارد. مروری بر عملکرد نیروهای مسلح در حوادث مشابه مانند زلزله بم، رودبار، کرمانشاه و حوادث دیگر گواهی بر مردمی بودن نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران است و هر کجا که بخش های اجرایی کشور به هر دلیلی از سرعت حوادث عقب بمانند، نیروهای مسلح ظرفیت راهگشایی برای حل مشکلات خواهند بود.

۵- صید ماهی از آب گل آلود خانه های مردم توسط رسانه های معاند:

تجربه نشان داده رسانه های معاند از هر فرصتی برای سیاه نمایی، نا امیدسازی مردم و ناکارآمد جلوه دادن نظام استفاده می کنند. در ماجراهای اخیر نیز این رسانه ها با تصویرسازی، بازنمایی، فرافکنی، دروغ پردازی و انواع تکنیک های رسانه ای گمراه کننده به دنبال تحریک افکار عمومی، ناکارآمد نشان دادن مدیران کشور و ترویج یأس و ناامیدی بودند. آنها دقیقا قصد داشتند از ماجرای سیل و آب گل آلود خانه های مردم، ماهی خود را صید کنند! این موضوع بار دیگر پرده از چهره واقعی این رسانه ها برداشت.

۶-  افشای عمق دشمنی سران دولت آمریکا با مردم ایران

اخبار زیادی طی روزهای اخیر منتشر شد که بر اساس اظهارات رئیس کمیته بین المللی صلیب سرخ، جمعیت هلال احمر ایران نمی تواند هیچگونه منابع مالی را به دلیل تحریم های غیر قانونی آمریکا دریافت کند. این در شرایطی است که سران ایالات متحده با این دروغ همیشگی که هدف تحریم ها حکومت ایران و نه مردم ایران است، به دنبال ایجاد پایگاه اجتماعی برای خود هستند؛ به واقع در چنین بزنگاه هایی است که ماهیت اصلی و چهره واقعی دولت آمریکا بیش از پیش رسوا می شود.

٧- لزوم پیشگیری از خسارات و تلفات در آینده

اگرچه سیل همچون دیگر تهدیدات طبیعی کمتر قابلیت پیش بینی دارد، اما این از مسئولیت هیچ فرد و نهادی برای پیشگیری از خسارات و تلفات نمی کاهد. اساسا هزینه های مورد نیاز برای پیشگیری از وقوع سیلاب های بزرگ به مراتب کمتر از هزینه های لازم برای مواجهه با آن است. لایروبی رودخانه ها و سدها، آزادسازی حریم رودخانه ها، آبخیزداری و حفظ مراتع و جنگل ها و آینده نگری در سدسازی ها، عمران شهری و راه آهن که در کلام معظم رهبری نیز مورد تأکید قرار گرفت، سهم بزرگی در پیشگیری از صدمات و خسارات دارد که باید از سوی مسئولان اجرایی کشور دنبال شود.

٨- عملکرد حرفه ای صدا و سیما و رسانه های داخلی

دو نوع گرایش اصلی در پوشش اخبار مربوط به سیل  توسط رسانه های مختلف وجود دارد. دسته اول رسانه های معاند شامل شبکه های ماهواره ای، رادیویی و شبکه های مجازی است که به دنبال نا امیدسازی، ترویج ناامنی روانی و سیاه نمایی هستند و دسته دوم صدا و سیمای جمهوری اسلامی، خبرگزاری ها و شبکه های مجازی را شامل می شود که با تعهد به دنبال ایفای مسئولیت اجتماعی خود هستند.

 پوشش خبری لحظه به لحظه اخبار مربوط به سیلاب ها، کسب اطلاعات و نقل اخبار از مبادی و منابع رسمی و آگاه، حضور نزدیک و در صحنه های اصلی سیلاب ها، انعکاس مستمر هشدارها و توصیه های ایمنی مراکز مسئول، پاسخگویی ظریف به هجمه افکنی ها و دروغ پردازی های رسانه های معاند، آرام سازی افکار عمومی از طریق برقراری ارتباط های زنده با مقامات مسئول در مکان هایی که دچار شایعه افکنی هستند، پخش زنده وضعیت سدهای کشور و... از اقدامات امیدوار کننده رسانه ملی بود که تحسین رهبر معظم انقلاب را نیز در پی داشت. در حقیقت عملکرد رسانه ملی سبب شد بحران سیلاب ها در کشور در ایام تعطیلات نوروزی به مسئله شماره یک کشور تبدیل شود و همین فضاسازی هوشمندانه و حرفه ای، دولت را به صحنه کشاند و آنها را برای برخورد قاطع با مدیرانی که در جغرافیای تحت مسئولیت خود حضور نداشتند، ترغیب کرد. البته صدا و سیما و سایر رسانه ها در این مقطع می توانند برای جلب کمک های مردم در داخل و خارج از کشور نقش برجسته خود را ادامه دهند.

۹- اثبات کارآمدی سدهای بزرگ کشور

به گفته کارشناسان اگر 172 سد مخزنی کشور وجود نداشت و پنج میلیارد متر مکعب آب شیرین ناشی از سیلاب های اخیر در استان های مختلف کشور مهار نمی شد، به طور قطع یک فاجعه بزرگ انسانی رقم می خورد و خسارات و تلفات سیلاب های اخیر به خصوص در شهرهای بزرگ کشور صدها برابر افزایش می یافت. اکنون با مشاهده کارآمدی اکثر سدهای موجود در کشور می توان قضاوت کرد که هجمه ها و تردیدهایی که طی سالیان گذشته برای کارآمدی و ضرورت سد سازی در کشور وجود داشت، از روی اشتباه، ناآگاهی و احتمالاً غرض ورزی بوده است. به گفته وزیر نیرو وجود این دو سیلاب اخیر سبب شد بیش از 5 میلیارد متر مکعب آب شیرین علاوه بر روان آب های قبلی در مخازن سدهای کشور جمع آوری شود که ذخیره بزرگی برای کشور به شمار می رود. همچنین در پی سیلاب های اخیر 40 تالاب بزرگ سیراب شد و ارتفاع دریاچه ارومیه افزایش قابل ملاحظه ای یافت. این موضوع ملموس ترین پیامد مثبت سیلاب های اخیر در کشور بوده است که می تواند از اندوه مردم عزیز بکاهد.

در انتها ذکر دو نکته لازم است. اینکه اگرچه با تمهیدات صورت گرفته تلفات جانی در ادامه این بحران طبیعی افزایش چشمگیری نداشت، اما همان طور که مقام معظم رهبری در دیدار مسئولان نظام، سفرای کشورهای اسلامی و جمعی از قشرهای مختلف مردم فرمودند هنوز کارهای زیادی برای کاهش آلام مردم سیل زده باقی مانده است، کارهای اصلی یعنی بازسازی ویرانی ها و جبران خسارتها، از این به بعد است و باید این خسارات و صدمات جبران شود.

نکته دوم اینکه می توان با نگاهی مثبت و امیدوارانه تأکید کرد نمایش وحدت و انسجام ملی، حرکت و هماهنگی بخش های مختلف کشور اعم از مسئولان و مردم طی روزهای اخیر، نویدبخش اراده، تحرک و قاطعیت مسئولان اجرایی کشور در حل مشکلات معیشتی مردم، برخورد با مدیران نالایق، ناکارآمد و مقابله با ریشه های داخلی و خارجی نابسامانی اقتصادی و حرکت پرقدرت کشور در گام دوم انقلاب اسلامی است.

سعید ربیعی- کارشناس رسانه