ایران برای رسیدن به نقطه اوج باید مسیر خلاقیت را ادامه دهد

به گزارش حلقه وصل، سمینار چشم‌انداز فضای مجازی: راهنمای روندها، الگوها و توسعه‌های ۲۰۱۹، با همکاری کرسی یونسکو در فرهنگ و فضای مجازی؛ دوفضایی‌شدن جهان، دانشکده مطالعات جهان، مرکز پژوهشی سیاست‌های فضای مجازی دانشکده مطالعات جهان، انجمن ایرانی مطالعات جهان، Figshare در تالار ملل دانشکده مطالعات جهان برگزار شد.

در این نشست سعیدرضا عاملی استاد گروه ارتباطات و مطالعات آمریکای دانشگاه تهران، حمیدرضا ربیعی استاد گروه مهندسی کامپیوتر دانشگاه صنعتی شریف، ابراهیم سوزنچی کاشانی استادیار دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف، شاهو صبار، استادیار دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران و علیرضا صالحی‌نژاد، پژوهشگر مرکز پژوهشی سیاست‌های فضای مجازی دانشگاه تهران حضور داشتند.

احسان شاه‌قاسمی استادیار دانشکده علوم اجتماعی و عضو کمیته اجرایی کرسی یونسکو در فضای مجازی و فرهنگ در ابتدای نشست، ضمن معرفی سخنرانان و بیان تاریخچه کرسی یونسکو در فرهنگ و فضای مجازی؛ دوفضایی‌شدن جهان در دانشکده مطالعات جهان، نظریه‌پردازی در جغرافیای بومی کشور در این حوزه را در کنار نظریه‌پردازی‌های جهانی از اهداف این کرسی و پژوهش‌ها و سخنرانی‌های آن برشمرد و بر نقش علوم انسانی و پیش‌بینی چشم‌اندازهای آینده و آنچه تأکید کرد که با این کرسی تحقق یافته است.

عاملی دبیر شورایعالی انقلاب فرهنگی با عنوان «از اینترنت اشیا، اینترنت همه چیزها تا اینترنت بایو-نانوی اشیا، و ظهور زیست‌بوم جدید ارتباطی فراگیری ارتباطات بدون فاصله نظام‌مند فرامحلی»، در مقدمه سخنان خود به روزولت اشاره کرد که پس از جنگ در نامه‌ای به بوش، رئیس‌ بخش فناوری اطلاعات ریاست جمهوری که پیش‌تر رئیس ناسا و معاون و بعد رئیس دانشگاه ام‌آی‌تی شد، پرسید: «اکنون که در جنگ پیروز شدیم، برای رهبری جهان چه باید بکنیم؟» بوش جواب داد: «رهبری‌کردن جهان مستلزم سوارشدن بر حوزه نوآوری است و نه پرورش مهارت و دانش؛ و نوآوری را باید از طبیعت آموخت.» و علم بایومیمتیک (شبیه‌سازی طبیعت/ هستی) در آمریکا سرعت گرفت.

عاملی ضمن بیان تأکید رهبر حکیم انقلاب بر علم، افزود: «علم قدرت تولید می‌کند و ایران آینده و ایران قرن پانزدهم برای رسیدن به نقطه اوج باید مسیر خلاقیت را ادامه دهد و نوآوری‌ها صرفاً تکرار کار دیگران نباید باشد.»

وی نیاز به علم را ضروری دانست و علم را فاقد محدوده جغرافیایی، و جهانی خواند. همچنین، برای دستیابی به نوآوری‌های بزرگ، تسلط بر شرایط موجود را ضروری خواند و افزود: «در نوآوری در حوزه فضای مجازی و فناوری اطلاعات هم دانشگاه و هم صنعت جامانده‌اند. دانشگاه نتوانسته با توجه به روندها و الگوهای فناوری اطلاعات خود را بازسازی کند. وارد صنعت ۴، صنعت فیزیکی-سایبری شده‌ایم، در حالی که صنعت ما هنوز ورود نکرده است.»

عاملی تأکید کرد: رویکرد آمریکا به علم رویکرد قدرتی و سلطه بر جهان است ولی رویکرد اندیشه اسلامی به علم، توانایی حل مسئله و توسعه سلامت و تعالی جامع است و این نگاه به علم متفاوت با اندیشه سلطه علمی بر جهان است.

رئیس کرسی فرهنگ و فضای مجازی؛ دو فضایی‌شدن جهان، در ادامه سخنان خود را به طرح سه پرسش و پاسخ به آن دنبال کرد.

در پرسش نخست این مسئله را مطرح کرد که پلت‌فرم‌ها و نظام‌های برنامه‌ریزی مرتبط با زیست‌فناوری و پیوند آن با فضای واقعی و فضای مجازی صاحب چه قلمروی شده است؟

این استاد گروه ارتباطات معادل برساخته خود با عنوان اینترنت اشیا (Internet Things) و همه پدیده‌ها (Internet Everythings) را مطرح کرد؛ اینکه چه هست و چه دامنه اثرگذاری را شامل می‌شود؛ و ماهیت و منطق عملکردی و جامعه‌پذیری جدید و پیامدهای اجتماعی آن را بررسی کرد. منظور از اینترنت اشیا سنسورها و دستگاه‌هایی است که به اشیا متصل می‌شود و از این طریق به پلت‌فرم دیجیتالی متصل می‌گردد و در بستر اینترنت یا اینترانت عملکرد می‌یابد.

حوزه هوش مصنوعی (AI: Artificial Intelligent) به نوعی به این قلمرو وصل می‌شود. در نگاه اینترنت اشیا، ۵۰ میلیارد شیء در جهان و موضوع اتصال آن‌ها به دستگاه (دیوایس)ها مطرح است که ترندی رو به رشد است. حوزه تولید، مالیات، بیمه، خدمات اطلاعات، خرده‌فروشی و دیگر فناوری‌های موجود در این حوزه از آن جمله است. یکی از پیامدهای آن تغییر انبارداری جهان است و تمامی کالاهای جهان کالاهای در دسترس فروش خواهد شد. سازوکار بازاریابی مسیر حرکت را مشخص خواهد کرد.

در اینترنت همه اشیا تمامی دستگاه‌ها به چهار مقوله متصل است: اشیا، انسان‌ها، داده‌ها (با حاکمیت منطق الگوریتمی) و فرایندها. با اتصال این چهار مقوله به معماری اینترنت (متشکل از سه لایه ماژولار با اتصال گره (ند) به گره (ند)، خوشه به خوشه، و نیز اتصال ماتریسی) فضایی لایه‌ای (امکان طبقه‌بندی) و یکپارچه (یک استاندارد برای همه اجزا) شکل می‌گیرد که در گره‌خوردن با هوش مصنوعی گستره حکمرانی جدیدی را شکل می‌دهد. در چنین جهانی قدرت معنایی بسیار گسترده‌تر می‌یابد؛ لذا، نسخه شش آی‌پی به‌وجود آمد. انفجار از اتصالات شش آی‌پی یعنی ۱۰۲۸ × ۲/۳ آی‌پی در جهان و تعداد آی‌پی به‌صورت نجومی افزایش پیدا کرده است.

برخی اینترنت همه چیزها را به تغییر پارادایمی تعبیر کرده‌اند. به این معنا که زبان مدیریت و فناوری را تغییر می‌دهد و زبان اتصال همه پدیده‌ها به اینترنت و به هم، الگوریتمی‌شدن همه پدیده‌ها (هر چیزی از جنس فرایند، موضوع حکمرانی محسوب می‌‌شود) و هوشمندشدن همه پدیده‌هاست (حکمرانی مبتنی بر افراد، تبدیل به حکمرانی مبتنی بر نظام‌های برنامه‌ای خودکار می‌شود).

در پرتو ظهور فضای مجازی و اتصال دیوایس‌های به همه پدیده‌ها، اتصال بدون واسطه (seamless connectivity) امکان‌پذیر می‌شود و همه‌همسایه‌شدن جهان شکل‌می‌گیرد. این اتصال منشأ ظهور برنامه‌های کاربردی (applicationها) می‌شود. در جهان برنامه‌های کاربردی، منطق الگوریتمی وجود دارد و حوزه‌های به‌هم پیوسته طبق منطقی الگوریتمی با عملکردهای خاص و عام و برای تعاملات فراگیر به‌وجود آمده، زیست‌بومی جدید شکل می‌دهد؛ اتصالات فرد با فرد، فرد با جمع، ماشین با ماشین، عملیات شهری هوشمند، ماشین‌های هوشمند، اتاق عمل‌های هوشمند، نظام‌های کنترلی هوشمند و ظهور نانو بایو چیزها محقق می شود.

پرسش دوم عاملی این بود که اینترنت همه پدیده‌ها چه دامنه‌ای از اثرگذاری را دنبال می‌کند؟

به بیان این استاد ارتباطات، چنین دامنه‌‌ای بسیار گسترده است: اگر چهار مقوله اشیا، انسان‌ها، داده‌ها و فرایندها را در ستونی عمودی و در ستونی افقی مقوله‌های بزرگی مثل زمان، مکان، کار و انرژی را قراردهیم، و با منطق معماری اینترنت ترکیب کنیم، انفجاری رخ خواهد داد که حوزه تأثیرگذاری آن کل جهان و کرات دیگر و همه پرتوهای طبیعت مثل آب‌ها و دریاها، جنگل‌ها و کوه‌ها و بیابان و همه موجودات را در بر خواهد گرفت و دامنه قابلیت‌های سیستمی مدیریت کار و زندگی گستره بسیاری می‌یابد.

به بیان عاملی، دنیای امروز و آینده دنیای سیستم‌هاست و خارج از دنیای سیستم‌ها راه به جایی نخواهیم برد. وی محتوا، ایده‌های بزرگ و آرمان ادیان الهی را در جهت محتوای این جهان به‌هم پیوسته امری مهم، راهبردی و تعیین‌کننده مسیر آینده دانست، به‌طوری که اگر رویکرد الهی مبنای فناوری‌های جدید و مسیریابی نشوند، فناوری‌های جدید موجب ورود به دوران بردگی جدیدی خواهد شد که انسان‌ها برده سیستم‌ها خواهند بود. امروز در حال زندگی در پلت‌فرم‌هایی نظیر گوگل، اینستاگرام و تلگرام هستیم و این پلت‌فرم‌ها برای ما مسیر ایجاد می‌کنند و افراد در کنار اشخاصی قرارمی‌گیرند که هیچ سنخیتی آرمانی، اجتماعی و اعتقادی با هم ندارند. فراتر از آن پیوند رشته‌ها و دانش یکپارچه و جامعیت فناورانه پدیده‌های متصل جدیدی با عنوان «اینترنت بایو نانوی اشیا» را به‌وجود آورده است.

وی افزود: اتصال ابزارهای هوشمند در زیست‌محیط زنده، انسان، حیوان و گیاهان و اتصال به بایو اشیا با جایگذاری ابزارهای هوشمند در مقیاس نانو مطرح می‌شود (۱۰ به توان منفی ۹ که امروز به مقیاس ۱۰ به توان ۲۷ رسیده است و توکتو به عنوان مقیاست جدید ریزنگاری پدیده‌ها شده و مسیر کوانتومی ادامه دارد). لذا، پدیده‌ها خردتر و ریزتر می‌شود و تک‌تک خرده‌پدیده‌ها موضوع اتصال به دستگاه‌های هوشمند است.

عاملی گفت: در سال‌های اخیر بحث نانو اشیا در حوزه‌های نظامی، سلامت و ایمنی بروز و ظهورهای گسترده‌ای یافته است. اینترنت بایو نانو در دستگاه‌های مهندسی جدید توجه به ساخت دستگاه‌ها و سیستم‌های در مقیاس نانو در حوزه‌های زیست‌شناسی است، به‌منظور کنترل و استفاده مجدد و اصلاح و بازمهندسی سلول‌های زیستی ترکیب‌شده از طریق همانندسازی و نظیرسازی میان سلول زیستی و دستگاه بایومیمیتیک اینترنت اشیا.

پرسش آخر اینکه در پیوند با اینترنت، فضای دوم و فضایی به‌مراتب قدرت‌مندتر شکل‌می‌گیرد. در چنین نظامی به چه سمتی در حال حرکت‌ایم و چه اجتماعی‌شدن و جهانی‌شدن جدیدی را برای ما به‌وجود می‌آورد؟

عاملی در پاسخ به این پرسش گفت: «در حال کسب اجتماعی‌شدن فرامحلی هستیم. پیش‌تر در نظام خانواده و برای مثال، در مسجد و دانشگاه و مدرسه جامعه‌پذیری محلی داشتیم. پروژه‌های زیست‌فناوری اهمیت بسیاری یافته است. فرهنگ و اقتصاد امروز و آینده در پلت‌فرم جهان متصل به فضای مجازی شکل می‌گیرد. در واقع، فرهنگ و اقتصاد جهانی‌تر، و جامعه‌پذیری الگوریتمی‌تر و سیستمی‌تری پیدا کرده است که به‌صورت گسترده‌ای تحت تأثیر نظام‌های برنامه‌نویسی و نرم‌افزاری جدید خواهد بود. امروز در مسیر پدیدآمده با این پلت‌فرم‌ها جامعه‌پذیر می‌شویم. به باور من بر پایه مهندسی بافت، انسان به خویش و فطرت خویش و به زندگی در طبیعت بازخواهد گشت.

وی افزود: این پلت‌فرم‌ها دارای فرهنگ و دین است (نام دین را ندارد)، و فضاهایی را پدید می‌آورد که افراد را تهی و دچار نسبیت‌گرایی مطلق و بیگانگی و دورگه‌ای و چندرگه‌ای‌شدن‌های فرهنگی می‌کند. لذا، به فناوری باید نگاه فرهنگی و تمدنی داشته باشیم. امروز باید به فناوری‌هایی توجه کنیم که متناسب با اندیشه الهی است، زیرا خداوند هستی را می‌شناسد. برداشت ما از هستی نقطه‌ای، منطقه‌ای، مقطعی و گزاره‌ای است. برای اتصال به برداشتی جامع باید وصل به نگاه الهی شویم. با نگاه الهی، جهان قدرت به معنای قدیم آن در دوران روزولت دیگر معنا ندارد. جهان آگاه زیر بار سلطه نخواهد رفت. نگاه الهی سلطه پدید نمی‌آورد؛ تأمین‌کننده مسیر زندگی محترم برای انسان‌هاست و فرد می‌تواند در آن زندگی باارزش داشته باشد. در چنین نگاهی هم فرد مهم است و هم جامعه.»

منبع: فارس