به گزارش حلقه وصل، در روزهای اخیر بحث طرح جایگزینی برای اسقاط خودرو که از سال ۱۳۸۶ شروع شده مطرح شده است. روح‌ا... ایزدخواه، نماینده مردم تهران گفته وزارت صمت و خودروسازان از طریق شورای هماهنگی اقتصادی سران قوا و هیئت وزیران، در حال پیگیری طرحی جایگزین هستند که به جای ارائه گواهی اسقاط خودرو، مبلغی را به صندوق محیط زیست واریز کنند. البته مرکز پژوهش‌های مجلس طی گزارشی با این موضوع مخالفت کرده است. در این گزارش ضمن بررسی فراز و نشیب‌های پیش آمده در باره قانون اسقاط خودرو به میزان هزینه‌هایی پرداخته ایم که هر خودروی فرسوده روی دست دولت می‌گذارد.
فراز و نشیب قانون اسقاط خودرو
اولین بار در قانون بودجه سال۱۳۸۶ بحث نوسازی ناوگان حمل و نقل مطرح شد و در ادامه خودروسازان مکلف شدند از ابتدای سال۸۸ به ازای تولید هر چهار خودرو با مصرف سوخت بیش از هشت لیتر، یک خودرو اسقاط کنند. این قانون امیدهای فراوانی را درباره نوسازی ناوگان حمل و نقل به وجود آورد اما نبود تامین مالی و همکاری نکردن دیگر دستگاه‌ها باعث شد شرایط آن‌طور که انتظار می‌رود پیش نرود و این مصوبه به فراموشی سپرده شود و خودروسازها همچنان زیر بار این مصوبه نمی‌روند. البته در سال ۱۳۹۳ هم بحثی درباره واردات خودرو به شرط ارائه گواهی اسقاط مطرح شد که بی نتیجه ماندو در آن زمان گفته شد که قرار است واردکنندگان خودرو به ازای هر خودرویی که وارد می‌کنند گواهی اسقاط ۴ خودرو را ارائه دهند. با این حال آمارها نشان می‌دهد تا سال۹۲ تعداد اسقاط خودرو یک میلیون و ۲۰۰هزار دستگاه بود و این رقم از سال۹۲ تا ۱۴۰۰ با کاهش ۵۰درصدی به ۶۰۰هزار دستگاه اُفت کرد.
البته تا پیش از خرداد ۱۳۹۹ طبق ماده ۸ قانون هوای پاک مالکان مکلف بودند اما بعد از خرداد ۱۳۹۹ با رای دیوان عدالت اداری، شرط فرسودگی حذف شد. دیوان عدالت در پاسخ به شکایت یک مالک خودرو، اعلام کرد: «طبق بررسی شورای نگهبان، با توجه به این‌که راه‌های مطمئن دیگری برای احراز شرایط قانونی ادامه فعالیت خودروها از جمله آلاینده‌نبودن وجود دارد، اطلاق از رده خارج‌شدن خودروها صرفاً با رسیدن به سن مذکور از جهت اسراف و تضییع حقوق مالکین، خلاف شرع شناخته شد». با این رای، الزام به اسقاط خودروهای فرسوده با سن بالا برداشته شد.
تعداد خودروهای فرسوده در ۱۴۰۴
مدیرعامل سازمان راهداری و معاون وزیر راه و شهرسازی تیرماه سال گذشته درباره وضعیت فرسودگی خودروهای درحال تردد گفته بود که براساس آخرین آمار، حدود ۳۲ درصد از ناوگان باری، ۳۰ درصد از ناوگان اتوبوسرانی، ۶۸ درصد از ناوگان مینی‌بوس‌ها و همچنین ۶۶ درصد از خودروهای سواری ایران، فرسوده هستند. با این حال به گفته رئیس انجمن مراکز اسقاط خودرو به ایلنا، در کشور حدود سه میلیون خودروی فرسوده وجود دارد و پیش‌بینی می‌شود این رقم تا سال ۱۴۰۴ به هشت میلیون برسد که می‌تواند مشکلات زیادی را برای کشور ایجاد کند.
هزینه‌هایی که خودروهای فرسوده دارند
خودروهای فرسوده از چهار ناحیه آسیب‌زا هستند و علاوه بر تحمیل هزینه‌های اقتصادی هنگفت به کشور، عامل بخشی از سوانح جاده‌ای نیز به شمار می‌روند که در ادامه به آن پرداخته ایم.
فرسوده‌های بنزین خوار:
شاید بتوان اصلی‌ترین مزیت اقتصادی طرح‌های اسقاط وسایل نقلیه فرسوده را کاهش مصرف سوخت در بخش حمل‌ونقل کشور دانست. بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، اسقاط هر خودروی فرسوده در شرایط فعلی سبب کاهش مصرف ۲۰۰۰لیتر بنزین در سال می‌شود. با توجه به این که ارزش صادراتی هر لیتر بنزین بیشتر از ۹۰ سنت است رقم صادراتی این میزان بنزین حدود ۱۸۰۰دلار می‌شود یعنی هر خودروی فرسوده سالانه معادل ۵۴میلیون تومان، بنزین بیشتری مصرف می‌کند. با این حساب درصورت اجرای ماده ۱۰ طرح سامان دهی صنعت خودرو، با فرض اسقاط ۳۰۰هزار خودرو در سال، بیش از ۵۴۰میلیون دلار معادل ۲/ ۱۶هزار میلیارد تومان به صورت سالانه در مصرف بنزین صرفه‌جویی می‌شود.
دود از فرسوده‌ها بلند می‌شود:
از مهم‌ترین عوامل آلودگی هوا، حمل و نقل فرسوده است. طبق آخرین آمارها منابع متحرک در کشور ما نیز سهم ۶۴ درصدی در آلودگی هوا دارند که بخش عمده آن به خاطر خودروهای فرسوده است. با این حال بر اساس گزارش‌ها هزینه جانبی آلودگی تنها در تهران در سال ۱۴۰۰، مبلغ ۶۰ هزار میلیارد تومان بوده است. در جهان ۹ میلیون نفر قربانی آلودگی هوا شده که ۴۱ هزار نفر در ایران بوده‌اند. هزینه‌های جانبی این شرایط در سال ۹۸ حدود ۷۵ هزار میلیارد تومان بود که در سال ۹۹ به ۸۱ هزار میلیارد تومان رسید. بر اساس گزارش‌ها هزینه‌های جانبی هر خودروی فرسوده در سال حدود هزار دلار است که می‌شود ۳۰ میلیون تومان.
فرسوده‌ها مرگ می‌کارند:
نقش آن‌ها در بروز سوانح جاده‌ای، داستان دیروز و امروز نیست و در گذشته نیز این خودروها بارها داغ بر دل شهروندان نشانده‌اند و با ادامه تردد فرسوده‌ها، از این دست حوادث در آینده هم رخ خواهد داد. با این حال به گفته رئیس پلیس راهنمایی و رانندگی کشور ۳۲ درصد از کل وسایل نقلیه در کشور فرسوده هستند. بیشترین تصادفات هم متعلق به خودروهای فرسوده است. جانشین پلیس راهور هم اعلام کرده که هر کشته تصادفات در کشور معادل ۵.۳ میلیارد تومان هزینه برای کشور دارد. از آن جایی که در سال گذشته ۱۶ هزار و ۷۷۸ نفر جان خود را در تصادفات از دست داده‌اند به خوبی می‌توان به هزینه‌هایی که خودروهای فرسوده در تصادفات جاده‌ای دارند، پی برد. اگر تنها ۱۰ هزار نفر از جان باختگان تصادفات به دلیل فرسودگی خودرو جان خود را از دست داده باشند سالانه سهم هر خودروی فرسوده ۱۸ میلیون تومان می‌شود که باید به این رقم هزینه‌های نقص عضو و معلولیت‌ها و آسیب‌های دیگر را هم اضافه کرد اما متاسفانه باز هم اکنون میلیون‌ها کامیون، اتوبوس، مینی بوس و خودروی سواری فرسوده در جاده‌های کشور در حال تردد هستند.
هزینه‌های نگهداری:
سخنگوی انجمن قطعه سازان به تجارت نیوز گفته: «اگر خودروهای فرسوده از چرخه خارج نشوند، نیازمند ایجاد پارکینگ و جاده خواهیم بود که مطابق استاندارد شهرداری‌ها، هزینه آن سالانه ۱۲۰ هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود ضمن این که هزینه نگهداری خودروهای فرسوده به ۲۳۰ هزار میلیارد تومان می‌رسد، عددی که خسارت آن برابر با درآمد مالیاتی سال ۱۴۰۱ است و با ادامه این روند هزینه نگهداری خودروهای فرسوده در سال ۱۴۰۴ چهار برابر درآمد مالیاتی می‌شود.» سخنگوی انجمن قطعه سازان ایران برای حل این مشکل گفته: «چنان چه خودروهای فرسوده از رده خارج نشوند دولت سالانه ۲۰۰ هزار میلیارد تومان هزینه خواهد داشت. در حالی که دولت می‌تواند با پیش‌بینی ۸۰ تا ۱۰۰ هزار میلیارد تومان تسهیلات ۴ درصدی، به جایگزینی خودروهای فرسوده کمک کند.»
هزینه ۱۴۲میلیونی سالانه خودروهای فرسوده
اگر بخواهیم در یک جمع بندی میزان خسارت سالانه هر خودروی فرسوده را برای دولت به دست آوریم باید نوشت:
۱. مصرف بنزین: ۵۴ میلیون تومان
۲. آلودگی هوا: ۳۰ میلیون تومان
۳. خسارت‌های جاده ای: ۱۸ میلیون تومان
۴. هزینه نگهداری: ۴۰ میلیون تومان
با این حساب هر خودروی فرسوده سالانه ۱۴۲ میلیون تومان برای دولت هزینه خواهد داشت که رقم قابل توجهی است.