تحلیلی از شبیه‌شدن انسان‌ها در بازبینی یک انیمیشن+ فیلم

به  گزارش حلقه وصل، مک‌دونالیزه‌شدن با پاپکورنیزاسیون هم‌آغوش و هم‌افزاست. پاپکورنی‌شدن نامی‌ برای سطحی‌شدن زندگی و تنبلی انسانی است که به قولی، عرفان را مانند یک قرص مولتی‌ویتامین می‌خواهد که آسان و سریع آن را مصرف کند. این انسان، انسانی فست‌فودی و سطحی است که غالباً چندان نمی‌تواند و نمی‌خواهد در چیزی  عمیق شود. این انسان عمیقاً سطحی، عاشق چیزهای سطحی و لذت است. نباید تصور کنیم این مشکلات مربوط به کشورهای تکنولوژیک است و ما از آن برکنار هستیم، بلکه باید التفات داشت که بعضاً ما ایرانیان بیش از انسان‌ها در غرب دچار سطحی‌شدن و فراموشی خود می‌شویم. مصداق این پیشی‌گرفتن منفی، میزان استفاده از موبایل آیفون و نیز مصرف موارد آرایشی در ایران نسبت به جوامع غربی است که نشانه‌ای نمادین از سطحی‌شدن و گرفتار بغاوت‌ها و بدی‌های تکنولوژی‌بودن است.

صورتی مهم از سطحی‌شدن انسان، ماشینی‌شدن یا افزاروارگی است که قالب‌بندی یا بسته‌بندی‌شدن انسان‌ها از پیامدهای غلبه آن است. با الهام از مارکس باید گفت این تنها ما نیستیم که ابزار کار یا تکنولوژی را می‌آفرینیم بل ابزار و تکنولوژی هم ما را می‌آفرینند. در خصوص تکنولوژی‌هایدگر و فرانکفورتی‌ها عمیق سخن گفته‌اند. فرانکفورتی‌ها و نیز کسانی مانند بوردیو و دیگران از مصرف سخن‌ها گفته‌اند و آن را نقد کرده‌اند. در حالی‌که عمده اینان-متأثران از مارکس- بر عوامل بیرونی مانند دولت، فرهنگ، رسانه و جامعه در شکل‌گیری شخصیت فرد تأکید دارند، زیگموند باومن با وجود تأثرات مارکسی عمیق، از ایمان به مصرف و در یک کلام درونی‌شدن انگیزه‌های مصرف سخن به میان می‌آورد و بر این نکته انگشت تأکید می‌گذارد که سرمایه‌‍داری توسط خود افراد و به گونه‌ای درون‌زا و سوبژکتیو بازتولید می‌شود.

انسان بسته‌بندی‌شده شاید در ابتدا انسانی تصور شود که در جامعه‌ای فاشیستی و یا کمونیستی زندگی می‌کند اما در جامعه آزاد- به قول باومن در «مدرنیته سیّال»- که در آن آزادی جای امنیت را گرفته است، به نظر من، با وجود وضع «تکثری»، هم‌هنگام شاهد وضع «تکثیری» هم هستیم. تکثیر به معنای شبیه‌شدن و کپی انسانی است. 

چنانکه باومن به‌درستی متذکر می‌شود، در مدرنیته جامد مشاغل از ثبات بیشتری برخوردار بود و فرد احساس امنیت بیشتری داشت اما در شرایط امروز با وجود آزادی بیشتر، امنیت شغلی به حداقل ممکن رسیده است. در مدرنیته جامد یا سخت، مشاغل زحمت بیشتری داشت چراکه تکنولوژی پیشرفت کمتری نسبت به امروز کرده بود. در عین‌حال، افراد در مدرنیته جامد از امنیت بالاتری برخوردار بودند.

با پیشرفت خیره‌کننده تکنولوژی، انسان‌ها دست‌کم در برخی از مهم‌ترین مقولات زندگی هرچه بیشتر احساس آزادی می‌کنند، احساس امنیتشان کمتر می‌شود و دست بر قضا، همین شرایطی مستعد و بالقوه برای بازگشت توتالیتاریسم و پیش از آن، شکل‌گیری جامعه‌ای توده‌ای است که تکثر و تکثیر را کنار هم می‌نشاند*.

در مدرنیته سیال برخلاف مدرنیته جامد، تکنولوژی و دانش هم عمدتاً برای مصرف و به بیان دقیق‌تر، مومن به مصرف است. این همان حلقه‌ای است که سبب شد علاوه بر تکنولوژی از مصرف هم بنویسم.

انیمیشن «انسان بسته‌بندی‌شده» به زیباترین زبان ممکن معضل تکنولوژی را به تصویر کشیده است. لکان می‌گوید درباره هر چیزی که نمی‌توان سخن گفت باید آن را نشان داد. از پذیرش یا رد این سخن او درمی‌گذریم اما تردیدی نیست که هنر بهتر از تحلیل می‌تواند واقعیت زندگی ما را نشان دهد؛ کاری که انیمیشن ساخته «استیو کاتس» به‌خوبی از عهده توصیف آن برآمده است؛ مقولاتی چون تکنولوژی، تکرار و شبیه‌شدن انسان‌ها به یکدیگر.

این فیلم برای ما ایرانیان که دچار گرفتاری‌های زیاد و برداشتهایی در نهایتِ سطحی‌بودن هستیم و همیشه ذیل طرح‌های عمرانی-مادی غافل از «فرهنگ» زندگی کرده و بنابراین یک رویاروییِ هرچه سطحی‌تر با تکنولوژی داشته‌ایم، دیدن این انیمیشن اهمیت جدی‌تری می‌یابد.

منبع: فارس