فارس: تجربه نگاری عزاداری در عرشه کشتی/ «سفینةالنجاة»؛ ایده خلاقانه بچه های مسجدی شیراز+تصاویر

عاشقان اهل بیت حدیث مشهوری که پیامبر صلی الله علیه و آله امام حسین(ع) را چراغ هدایت و کشتی نجات میداند زیاد شنیدند. اما امسال با هنرنمایی جمعی از بچه های مسجد امام صادق(ع)، شیرازی ها این فرصت را داشتند که هنرمندانه این حدیث را تجسم کنند و با قدم زدن روی عرشه کشتی و برگزاری مراسم عزای امام حسین در کشتی نجات این روایت را در خاطرات خود ماندگارتر کنند.

مهندس وحید کشتی آرای مدیر هیات مسجد امام صادق(ع) در گفتگو با حلقه وصل از تجربیات و خاطرات بچه های مسجد و ثمردادن ایده طراحی کشتی نجات روبروی باغ عفیف اباد شیراز می گوید.

حلقه وصل: ایده طراحی و ساخت کشتی نجات از کجا شروع شد؟
کشتی نجات کارمجموعه ای از جوانان مسجد امام صادق خیابان اصلاح نژاد بود که 20 سال است هر سال در دهه اول محرم در برگزاری مراسم عزاداری سیدالشهدا پیشگام بودند. این گروه سالها در فضای مسجد المان های عاشورایی خاص می ساختند، البته چون در خود مسجد کار می کردند معمولا فعالیت هایشان بروز شهری خاصی نداشت و بیشتر اهالی مسجد و محلی ها که برای مراسم هیات به مسجد می‌آمدند در جریان فعالیت ها قرار می‌گرفتند.

یکی از بهترین کارهای بچه های این مسجد ساخت ضریح امام حسین(ع) در اندازه واقعی بود که سال 96 انجام دادند. یا فضاسازی نخلستان یا ساخت کهف العباس در اندازه واقعی که خیلی خاطره ساز بود.

بچه های هیات حدود 70جوان هستند که سالها دور هم کار کردند و در مسجد کنار هم بزرگ شدند و تجربه کسب کردند و در برنامه های مختلف همدلی و هم افزایی داشتند.

ما هرسال فراخوان میزنیم و اول کار با جلسه همفکری  با نظرات مختلف مواجه می شویم بعد از بین نظرات انتخاب می کنیم که امسال چه برنامه ای داشته باشیم. البته یک اعتقاد و یک انرژی پشت مراسم امام حسین وجود دارد وقتی جمعی به عشق امام حسین دور هم جمع می شوند روزی شان می رسد. یک نفر چیزی می گوید انگار امام حسین از زبان شان حرف می زند. مثل ایده حسینیه سیار و روضه خوانی روی کفی تریلی در محلات و خیابان های مختلف که سال قبل به خاطر شیوع کرونا و محدود شدن برگزاری مراسم در فضای مسقف انجام شد و حتی همراهی پلیس راهنمایی و رانندگی را به دنبال داشت.

ایده امسال هم به برکت امام حسین انتخاب و عملی شد. یکی از بچه ها در جلسه برنامه ریزی گفت ما که این چند سال همه چیز ساختیم امسال برویم و کشتی بسازیم. همه شوخی برداشت کردند و خندیدند. خیلی از ایده های دیگر که در آن جلسه مطرح شد عملی تر بودند اما همین ایده که در ابتدا زیاد جدی نبود با نظر عنایت خود امام حسین و همت بچه های مسجد نهایتا عملی شد.

حلقه وصل: چطور برنامه بچه های مسجد به سطح شهر آمد؟
 درسال‌های اخیر به خاطر شرایط ویژه‌ای که شیوع بیماری کرونا ایجاد کرده بود برای برگزاری برنامه داخل مسجد محدودیت داشتیم و به مدل های دیگر فکر کردیم. سال گذشته ماحصل جلسات برنامه ریزی ما در مسجد الصادق برپایی حسینیه سیار در شیراز بود که تجربه موفقی شد و نتایج آن فراتر از تصور ما بود. با کفی تریلی هیات را به محلات مختلف می بردیم و در فضای باز مراسم عزاداری برگزار می کردیم. اولین تجربه شهری دوستان ما در این هیات همین برنامه حسینیه سیار بود که در حدود هشت محله برگزار شد  وتقریبا تمام خیابان های اصلی شهر را پوشش دادیم  و بازخورد خوبی هم گرفتیم. حسینیه سیار ما هم صبح ها و هم شب ها برنامه داشت.

تجربه حسینیه سیار باعث شد امسال هم از چندماه قبل از محرم جلسات برنامه ریزی و همفکری تشکیل شد و ایده کشتی نجات نتیجه آن جلسات بود.

حلقه وصل: درباره روند اجرایی طرح کشتی نجات بیشتر توضیح دهید.
بعد از جلسات همفکری در اولین گام ماکت طرح ساخته شد. یک اتاقک داربستی ساده مدنظر ما نبود ما می خواستیم موکبی برپا کنیم که یک نماد هم باشد و برای مخاطب پیام داشته باشد. حدود یک هفته طول کشید تا ماکت طرح آماده شد.

وقتی ماکت ساختیم به نقطه ای رسیدیم که احساس می کردیم شاید کار انجام نشود.کل کار پارچه و چوب بود.بایک فندک هم ممکن بود حادثه ساز شود.ولی الحمدلله بدون هیچ مشکلی انجام شد.

بعد از ساخت ماکت وارد مرحله طراحی سازه شدیم و بچه های مسجد درباره فرم و نوع سازه و خطرات احتمالی خیلی بحث و بررسی انجام دادند چون فرم خاصی بود برای اولین بار بود که قصد اجرای آن را داشتیم.

حلقه وصل: چرا محوطه ورودی باغ عفیف آباد میزبان طرح کشتی نجات شد؟
مکان کشتی هم از همان ابتدای کار از موارد مهم بود. یک هفته بچه های مسجد در قالب چند تیم مکان های مخلف را بررسی کردند چون فرم و ابعاد کشتی مکان خاص خودش را می طلبید و در هر مکانی قابل اجرا نبود.

ابعاد کشتی در مکان های مختلف با تصاویر هوایی جانمایی شد و نهایتا سه نقطه از بین مکان های پیشمنهادی در شیراز شناسایی کردیم که برای این کار مناسب تر بود. وسعت محل، جهت باد و تردد عابر پیاده و تردد ماشین ها و بحث ترافیک از فاکتورهای موثر در انتخاب مکان بود.

بعد از آن جلساتی با شهرداران مناطق داشتیم و طرح موضوع کردیم و با هماهنگی شهردار منطقه یک و رئیس هیئات مذهبی شیراز و ناحیه سپاه ثارالله توانستیم این مکان را قطعی کنیم. تنها جایی که اول کار مطرح نبود باغ عفیف آباد بود. وقتی مطرح شد فکر کردیم شاید ممکن نباشد.اما کار دست کس دیگری است. رشته ای بر گردنم افکنده دوست…

باغ عفیف آباد به عنوان یکی از نشانه های معروف شیراز مطرح بود و از لحاظ وسعت مکان و تردد پیاده و سواره هم ویژگی های مد نظر ما را داشت. از طرفی تجربه نشان داده که وقتی که در بالا شهر برنامه ای برگزار می شود از اقصی نقاط شهر در آن حضور می یابند اما بالا شهری ها از برنامه ها در بقیه نقاط شهر کمتر استقبال می کنند .

حلقه وصل: اجرای این طرح چقدر زمان برد؟
همانطور که توضیح دادم از قبل از آغاز محرم برنامه ریزی ها انجام شده بود و قبل از ورود به عملیات اجرایی سعی کردیم همه مسائل را ببینیم که در کوتاه ترین زمان ممکن کار را اجرا کنیم.

ما اعتقاد داریم که با آغاز دهه اول محرم مراسم و فضاسازی ها هم آغاز شود و خیلی زودتر به پیشواز نرویم که مردم پذیرشش را نداشته باشند. بعد از دهه هم کار را زود جمع کنیم که اثر خودش را داشته باشد و طولانی شدن کار باعث لوث شدن آن نشود.

به همین خاطر 45روز قبل محرم کار اجرایی تولید سازه ها استارت خورد و حدودا یک هفته قبل محرم کار اجرایی شد. کل اجرای کشتی از صفر تا صد در هشت روز انجام شد.

حلقه وصل: استقبال مردم از کار هنرمندانه بچه های هیات چطور بود؟
حقیقتا ما فکر نمی کردیم انقدر از کار استقبال شود. نهایتا هزارنفر بازدید کننده در ده شب مورد انتظار ما بود اما تا بیش از 200هزار بازدید کننده رسیدیم.این میزان استقبال برای ما قابل پیش بینی نبود .

بعضی شبها واقعا از تعداد بازدید کننده ها و هجوم جمعیت روی عرشه ترس به دلمان می افتاد و خیلی آرام فضا را خلوت می کردیم.

برای معرفی کار از قبل از شروع برنامه پیج سفینه النجات را راه اندازی شد و تیم رسانه تشکیل دادیم. پیش بینی ما عبور مردم بود اینکه بخواهند روی عرشه بیایند و توقف در محیط داشته باشند خیلی مورد انتظار نبود ولی امام حسین دلها را به خیمه خودش کشاند. بعضی شبها انقدر شلوغ بود که بارها از بلندگو اعلام می کردیم فاصله را رعایت کنند و عرشه را زودتر ترک کنند. برای سلامتی مردم نگران بودیم و ماسک توزیع می کردیم و فضا را ضدعفونی می کردیم .

شب عاشورا جمعیت زیادی روی عرشه بودند نگران بودیم که حادثه ای پیش نیاید اعلام کردیم اگر عرشه را ترک نکنید مجبور می شویم چراغ ها را خاموش کنیم.

20روز شبانه روزی تیم ما در آن محل مستقر بود. جوان هایی که هیچ کدام تا آن تاریخ امکان واکسن زدن هم نداشتند ولی به یاری خدا یک مورد ابتلا به کرونا هم نداشتیم.

طبیعتا انعکاس رسانه ای و بازخوردهای مردمی در این استقبال گرم خیلی موثر بود. مردم به عرشه کشتی می آمدند و با به اشتراک گذاشتن حس و حال خودشان سفیر کار می شدند. المان کشتی هم خیلی به بازدید خوردن طرح کمک کرد.

بچه های مسجد قصدشان این بود که با این فضاسازی « ان الحسین مصباح الهدى و سفینه النجاه» در ذهن مخاطب ماندگار شود و استقبال مردم نشان از پذیرش کار و محقق شدن هدف بچه ها بود.

بعد از مشاهده استقبال مردمی و حضور خانوادگی و تعداد زیاد بچه ها در شبهای آخر ایستگاه نقاشی برای بچه ها تدارک دیدیم و بیش از 500نقاشی از المان کشتی در این ایستگاه نقاشی به دست ما رسید. بچه ها المان کشتی نجات را نقاشی می کردند و خانواده ها در فضای مجازی منتشر می کردند.

بخش زیادی از مخاطبان بخاطر تقاضای بچه هایشان به دیدن کشتی نجات می آمدند بچه ها عکس ها را می دیدند وبه فضاسازی جذب می شدند زیاد شدن جمعیت کودکان در بین بازدیدکننده ها باعث شد برای این مهمان های کوچولوی اباعبدلله فکر برنامه مخصوص باشیم و به این ترتیب ایستگاه نقاشی ما راه افتاد. بچه ها از نگاه خودشان المان کشتی را نقاشی می کردند و والدین در فضای مجازی منتشر می کردند بیش 450نقاشی در این برنامه به دست ما رسید و پنج نقاشی از کشتی نجات با رای مردم به عنوان اثار برتر انتخاب شدو به زودی از انها تقدیر خواهد شد.

حلقه وصل: چند نفر از بچه های مسجد در این طرح مشارکت داشتند؟
حدودا 70 نفر در کار مشارکت داشتند در گروه های تاسیسات اجرایی و تبلیغات و امنیت و انتظامات و مالی و اتاق فکر همکاری می کردند.

کشتی نجات اولین موکبی بود که هم نماد بود هم سه متر از سطح زمین بالاتر بود باید از جهات مختلف احتیاط را رعایت می کردیم که اتفاقی برای بازدیدکننده‌ها نیفتد. آتش نشانی هم حساس بود و چندبار در مراحل اجرای سازه از روند اجرا بازدید کردند. سرعت و نصب شدن و جمع شدن آسان هم برای ما مهم بود. انتخاب نوع سازه خوب و بهینه بود و مقاومت و سهولت نصب مد نظر ما را داشت و در پایان کار ظرف 24 ساعت کل موکب جمع شد.

آسیبی نباید به محل می رسید و به یاری خدا و همکاری تیم کار بدون هیچ آسیبی به پایان رسید .

این حجم کار با این تعداد نیروی مخلص ممکن شد. به جرات می توانم بگویم مثل این تیم کمتر داریم که همه پای کار باشند و دلهایشان به هم نزدیک باشد. اعتقاد دارم ایده امسال آن هم در این مکان خاص حواله ای بود از طرف امام حسین به دل و زبان بچه ها افتاده بود.

بچه ها اکثرا جوان هستند وخودشان محور کار هستند و کارها گروهی انجام می شود. در این سالهای همکاری و تجربیات مختلف و کارهای سنگینی که انجام دادند فرم گرفتند و نظرات شان به هم نزدیک شده است و راه را به لطف امام حسین پیدا کردند و بیشتر دنبال نوآوری هستند.

اعضای پای کار هیات از نوجوان های دوازده ساله هستند که بچه های اعضای قدیمی هستند تا افراد 50ساله اما میانگین سنی  اکثر اعضا بین بیست تا سی سال است. دانشجو سرباز شاغل کنار هم جمع می شوند. بعضی اعضا گاهی سرباز بودند و بخاطر اینکه نمی توانستند به برنامه محرم برسند، گریه می کردند. برخی اعضا که کارشان خارج از شیراز بود طوری برنامه ریزی می کردند که محرم مخصوصا دهه اول به برنامه هیات برسند و دور هم جمع شوند.

البته کل تیم برادران هستند و به صورت منسجم واحد خواهران نداریم. سالهای گذشته که در مسجد مراسم داشتیم تعدادی از خواهران محله کمک می کردند. امیداوریم یک کار سازمانی تری شکل بدهیم و واحد خواهران هم تشکیل شود.

الان با زحمات سالانه بچه های مسجد برند شدیم و هر سال همه منتظر ابتکار هستند و توقع ایجاد شده که هر سال کار جدیدی انجام دهیم. چون طی بیست سال هر سال یک کار جدید داشتیم. از سال های اول ایده ها سال به سال رشد داشت و نهایتا امسال به کشتی نجات رسیدیم. کشتی نجات برای ما یک نقطه عطفی بود.

شب های آخر بچه ها می گفتند سال دیگر چکار کنیم از همین الان فکر برنامه سال بعد بودند.

حلقه وصل: چه برنامه ای برای غنای محتوایی کار داشتید؟
نقطه اثر یا همان (touch point) از قدیم در مناسبات مذهبی خیلی روی ذهن ها اثر داشته است اینکه کشتی نجات امام حسین در ذهن بازدیدکنندگان ازهر قشر و طیف و سلیقه ای جابیفتد بهترین کار محتوایی بود.

در ابتدای کار ما در تلاش بودیم که کشتی نجات به عنوان یک المان شهری متناسب با محرم در ذهن ها بماند و کارهای محتوایی در حد پوستر و بنر برای مخاطبانی که رهگذر بودند، داشتیم. طی دوشب اول و بعد از دیدن استقبال و ماندگاری مردم بخش هایی مانند روضه آنلاین و  پخش برنامه های هیات های محبوب کشور توسط تلویزیون شهری و پخش سخنرانی و مداحی و ایستگاه نقاشی هم اضافه شد. مردم دوست داشتند بیشتر در این فضا بمانند. ما هم وقتی علاقه و استقبال مردم را دیدیم با فاصله گذاری استاندارد صندلی چیدیم که عزاداران اباعبدالله بهتر از برنامه ها استفاده کنند.

برنامه ما از غروب با پخش نوحه ها آغاز می شد طبق پروتکل های علوم پزشکی با توجه به بیماری کرونا فقط می توانستیم چای گرم توزیع کنیم. شربت و پذیرایی که ممکن بود باعث شیوع کرونا شود ممنوع بود.

با همکاری شهرداری تدریجا  گروه های تعزیه خوانی،  گروه های سنج ودمام،  گروه های تواشیح هم در شب های مختلف به کشتی نجات آمدند و هرشب یک برنامه و یک گروه مهمان داشتیم که در حین کار این برنامه ها اضافه شد.

حلقه وصل: بچه های مسجد فقط در ایام محرم وصفر برنامه دارند؟
قبلا هیات بیشتر در فضای مسجد برنامه داشت و غیر از ایام محرم هم در مسجد در مناسبت های مختلف مثل عید غدیر، اعیاد شعبانیه و دهه فاطمیه و شب های قدر برنامه داشتیم. اما نقطه اول فعالیت های هرسال ما دهه اول محرم است.

برای هیات جلسات ماهانه هم تاقبل از شیوع کرونا داشتیم،  اما فعلا به خاطر کرونا این جلسات بیشتر مجازی برگزار می شود یا گاهی مناسبتی با تعداد محدود برگزار می شود.

حلقه وصل: هزینه مالی این برنامه ها چطور تامین می شود؟
امام حسین به کار برکت می دهد. کار کاملا مردمی است و هیچ ارگانی حمایت نمی کند. هزینه ها بانی دارد و خود هیاتی ها هزینه ها را تامین می کنند و خود بچه ها سهیم می شوند و پشتیبانی مالی برنامه ها با کمک مردم انجام می شود.

حلقه وصل: یازخورد خاصی از واکنش های مردمی به خاطر دارید؟
 امسال تجربه خاصی بود.خیلی بازخوردهای خوب داشتیم. مثلا یک جوانی یک شب حدود یک ساعت روی عرشه ایستاده بود بعد آمد با من صحبت کرد و گفت چقدر کار خوبی کردید. نه فقط به خاطر بزرگ و شکیل و نو بودن کار بلکه به خاطر اینکه با این کار خیمه امام حسین(ع) در دسترس همه اقشار مختلف مردم قرار گرفته است.افرادی که شئونات هیاتی نداشته باشند خودشان هم اکراه دارند. مثلا با ظاهر نامناسب وارد فضاهای مرسوم هیات نمی شوند. البته برخی رسومات هیاتی ها هم شاید مورد پسندشان نباشد.

این در دسترس قرار گرفتن هیات نکته مهمی بود که با مدل های مختلف در بازخوردهای مردمی به ما می رسید. تاکید داشتند که امام حسین را مهجور نکنید. به قول استاد پناهیان سالهاست هیات ها در فضای حسینیه ها و محیط های سربسته بودند این رسمی که از قدیم بوده که هیات ها به سمت شریان های عبوری شهر بیایند و همه از برکات آن بهره ببرند از قدیم بوده اما چندسالی مورد غفلت بود. برای ما ملموس شد که حضور هیات ها در فضاهای شهری تاثیر بیشتری دارد .

لحظه به لحظه در این کارها حضور خود اباعبدالله را حس می کنی بعضی ها را می شود گفت و البته بعضی خاطرات گفتنی نیستند .

یک بنده خدایی خیلی از روز اول مخالف این کار بود و میگفت اینجا جای این کار نیست معبر شهری هست این کارها را در جای خودش انجام دهید. در شهرداری جوسازی کرده بود که چرا مجوز دادید؟ اول فکر کرده بود بدون مجوز انجام دادیم و پیگیر شده بود که کار را جمع کند. وقتی متوجه شده بود که شهرداری مجوز داده شهرداری را به هم ریخته بود. ا زشهرداری با ما تماس گرفتند گفتند خودتان بیایید و جواب بدهید. یک جلسه گذاشتیم و هفت صبح رفتیم شهرداری یک ساعت و نیم حرف زدیم. به جد می گفت تا تهران هم می روم و جلوی این کار را می گیرم. عزم راسخی داشت.

می گفت منظر شهری را خراب کردید. اینجا محل تفریح مردم است. مناسب این کارها نیست تا شب عاشورا هم که شده پیگیری می کنم بساط تان را جمع کنید. بعد از یکی دوساعت جلسه در شهرداری منطقه نظرش برگشت و جذب کار شد.  حقیقتا امام حسین به دلش انداخت و راضی شد. دو شب بعد در همان محیط او را دیدم که مخاطب ثابت برنامه های کشتی نجات شده بود و مرتب به موکب سر میزد.

شب اخر خیلی از مخاطبان به ما پیشنهاد می دادند که کشتی را جمع نکنید اقای حدائق هم که یک شب مهمان برنامه بودند پیشنهاد دادند که بیشتر بمانید . یکی از بازدیدکننده ها می گفت حاضرم هزینه های دوماه را تامین کنم تا آخر صفر بمانید .

اما چون ممکن بود طولانی کردن برنامه باعث لوث شدن بشود و اثر خودش را از دست بدهد، قبول نکرددیم. بحث حفاظتی هم بود از اول محرم تا 12زمحرم ماندیم اما روز دوازدهم جمع کردیم و کار را خاتمه دادیم.