به گزارش حلقه وصل، راشل مک‌دانل، معاون مدیر کل موسسه بین المللی مدیریت آب CGIAR، طی یادداشتی در نشنال نیوز نوشت امسال شرایط به گونه‌ای است که تقریبا در همه نقاط جهان شاهد بروز خشکسالی‌های سنگین بوده‌ایم و پرواضح است که تمام تلاش‌ها برای جمع‌آوری حداکثری آب حاصل از نزولات آسمانی و جلوگیری از بالا رفتن دما نیز نخواهد توانست جلوی بروز کمبود آب را بگیرد.
گزارش جدید یک واحد بین دولتی سازمان ملل متحد در موضوع تغییرات آب و هوایی به ارائه اسناد علمی درباره تغییرات طی ۵۰ سال گذشته پرداخته و پیش‌بینی کرده که خشکسالی در بسیاری از نقاط جهان تشدید خواهد شد.
در اجلاس اخیر تغییرات آب و هوایی گلاسکوی اسکاتلند پرداختن به خشکسالی یکی از موضوعات مهم مورد بحث میان سران کشورها بود.
*کدام کشورها بدترین اوضاع خشکسالی را دارند؟
در حالی که اجرای سیاست‌ها برای مقابله با تغییرات آب و هوایی همچنان مهم است اما باید گفت در حال حاضر مراکش، لبنان و اردن کشورهایی هستند که بیشترین خشکسالی را خواهند داشت.
درواقع این کشورها به شدت به یک راهبرد جدید و فناوری برای مقابله با خشکسالی و کمبود آب نیاز دارند.
این کشورها فقط دو درصد کل آب تجدیدپذیر جهان را دارند و از آنجا که از جمله کشورهایی هستند که با سنگین‌ترین بحران آب مواجه هستند، باید فکری به حال مدیریت منابع آبی خود بکنند.
باید گفت که کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا باید دوباره به سمت نظارت دقیق در موضوع مدیریت آب بروند تا از مدیریت بحران به مدیریت فعال در حوزه منابع آبی برسند و بتوانند با ابزارهای جدید جریان آب در کشورهای خود را حفظ کنند.
آب همواره در خاورمیانه و شمال آفریقا در طول تاریخ مهم بوده و این مسأله را می‌توان در فرهنگ و روش‌های سنتی توزیع آب مشاهده کرد؛ به عنوان مثال سیستم توزیع آب «فلج» در العین امارات یکی از این نظام‌هاست. از این سامانه هم برای تامین آب، مصارف شرب و هم برای مصارف کشاورزی استفاده می‌شود.
باید گفت که در اکثر کشورهای خاورمیانه می‌توان شاهد اجرای سامانه‌های برای مدیریت توزیع منابع آب در طول تاریخ بوده‌ایم. همین قنوات در ایران نیز از جمله این سامانه‌ها بودند که اجرای آنها با هدف تضمین توزیع دقیق و کافی آب برای تامین نیازهای مردم و جلوگیری از هدررفت آن انجام شده است.
*سه راهبرد برای مقابله با خشکسالی و مدیریت آن
با توجه به آنکه در دنیای امروز شاهد بدتر شدن وضع منابع آبی به خصوص در کشورهای خاورمیانه و سه کشوری که به آنها اشاره کردیم، هستیم، ساختار مدیریت آب و خشکسالی باید با درک از محیط زیست و نیازهای مردم در کنار استفاده از فناوری‌های پیشرفته و مدیریت خوب منابع آبی آمیخته شود.
در این راستا باید سه محور را در موضوع مدیریت خشکسالی مدنظر قرار داد و از محل این اقدامات می‌توان مصرف آب در حوزه کشاورزی را کاهش داده و منابع بیشتری به حوزه بازرگانی، گردشگری و مصارف شهری تخصیص داد.
*نظارت دقیق بر منابع آبی
نخستین راهبرد نظارت دقیق بر منابع آبی است که می‌تواند دولت‌ها و مقامات را نسبت به خطر نزدیک شدن خشکسالی با خبر کرده تا آنها بتوانند اقدامات مناسبی را در زمینه مدیریت آن در پیش بگیرند.
پیش‌بینی دقیق اوضاع آب و هوایی بیش از دو هفته هنوز یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها حتی برای مدل‌های هواشناسی قوی رایانه‌ای است اما به خصوص در حوزه کشاورزی داشتن این داده‌ها برای مدیریت منابع آب بسیار ضروری است. پیشرفت‌های اخیر در حوزه فناوری باعث شده تا مراکز مدل‌سازی آب و هوایی بین‌المللی بتوانند شرایط پیش رو را پیش‌بینی کرده و آنها را با استفاده از روش‌های هوش مصنوعی با داده‌های آب و هوایی موجود ادغام کرده و درنهایت تصویر بهتری را نسبت به شرایط کنونی و پیش رو ارائه دهند.
این راهبرد هم اکنون در مراکش، اردن و لبنان به صورت پایلوت در حال اجراست اما اطلاعات اولیه حاکی از آن است که این مسأله می‌تواند به آنها در مدیریت خشکسالی و کمبود آب کمک کند. اهمیت سامانه‌های هشدار زودهنگام و نقشه‌برداری طی سال جاری و در طول خشکسالی سنگین در کشور اردن خود را نشان داد؛ چراکه باعث شد تا دولت این کشور بتواند مناطق کشاورزی تحت تأثیر را شناسایی کرده و به کشاورزان با هدف جبران خسارت کمک مالی کند.
*راهبرد دوم: شناسایی طرف های متأثر از خشکسالی
دومین راهبرد این است که شناسایی کنیم چه کسی، چگونه و چه اندازه تحت تأثیر خشکسالی قرار می‌گیرد تا از این طریق اقدامات مقابله‌ای به شکل مناسب‌تری هدایت شده و بر اساس نیازهای افراد و تبعات خشکسالی اجرا شود. به عنوان مثال کشاورزی همواره نخستین بخشی است که تحت تأثیر کمبود آب قرار می‌گیرد اما به گسترش کشاورزی گلخانه‌ای هیدروپونیک می‌تواند نیاز کشاورزی به آب را کاهش داده و از این مسیر می‌توان حتی در زمان خشکسالی هم تولید مواد غذایی را ادامه داد.
*نقش فعالی سازمان ها و نهادهای دولتی برای مدیریت خشکسالی
راهبرد سوم بر مبنای استفاده از دو راهبرد اول و دوم در راستای توسعه یک طرح فعال با همکاری بخش‌های مختلف دولتی که در مسیر مقابله با خشکسالی و اقدامات پیشگیرانه در این زمینه نقش دارند شکل می‌گیرند.
در بسیاری از کشورها هیچ تعریف مشخصی برای تشخیص و اعلام رسمی خشکسالی و یا نقش سازمان‌های مختلف در این زمینه وجود ندارد. این بدان معناست که سندی در راستای مقابله با خشکسالی و اقدامات کمکی در طول آن ایجاد نشده است. بنابراین جوامعی که تحت تأثیر خشکسالی قرار گرفته‌اند با خطر تخصیص اشتباه منابع و یا حتی نادیده گرفته شدن خطر خشکسالی قرار می‌گیرند.
در عمل دولت‌ها و سازمان‌های مسئول حوزه آب نیاز به آمارهای بهتر و کانال‌های ارتباطی برای فهمیدن نزدیک شدن خطر خشکسالی و تبعات احتمالی آن بر کل اکوسیستم نیاز دارند.
طرح‌های مقابله با خشکسالی به طور مداوم و متعاقبا بر مبنای تحقیقات جدیدتر درباره آزمایشات و توسعه فناوری‌های سازگار با خشکسالی و راه‌حل‌های مرتبط با کاهش تبعات خشکسالی امکان به روزرسانی دارند.
در حوزه کشاورزی، اهمیت آنکه کشاورزان بتوانند اوضاع آب و هوا برای سه ماه آینده را به عنوان پیش‌بینی داشته باشند بسیار با اهمیت است. در حال حاضر طرح‌های مختلف بین‌المللی نظیر پروژه خشکسالی خاورمیانه که از سوی موسسه مدیریت آب به جریان افتاده در حال استفاده از روش‌های پیشرفته و ابزارهای توسعه‌یافته در راستای پیش‌بینی فصلی و همگام کردن آنها با داده‌های بین‌المللی برای پیش‌بینی اوضاع آب و هوایی مناطق مختلف هستند.
این گونه مدل‌سازی‌ها می‌توانند به راهبردهای مدیریتی شامل ذخیره کردن آب در زمان سیل برای پر کردن ذخیره‌گاه‌های آب و سدها کمک کند. در حال حاضر این استراتژیک در منطقه خاورمیانه بسیار متداول شده که می‌تواند مشکل کمبود روان‌آب‌ها در کنار پیچیدگی‌های مدیریت حقوق آب بین کشورهای هم‌مرز را حل کند. خشکسالی‌های متعدد و شدید در حال حاضر در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا به صورت مکرر در حال رخ دادن است و به این زودی‌ها از این منطقه نخواهند رفت. این مسأله باعث بحران جدی در امنیت غذایی، امنیت اقتصادی و امنیت ملی به خصوص برای کشورهای خاورمیانه که از قضا در حوزه آب از قدیم آسیب‌پذیر بوده و هستند، شده است.
سیاست‌مداران باید با روی آوردن به تحقیقات و مبانی علمی تصمیمات لازم برای به حداکثر رساندن کیفیت زندگی در زمان خشکسالی در شرایط کنونی و در آینده را اتخاذ کنند.