به گزارش سرویس دفاع و امنیت حلقه وصل، پرتابگرهای عمودی در سالهای اخیر تبدیل به یک عنصر استاندارد و مهم برای شناورهای رزمی و حتی لانچرهای زمینی چه در حوزه سیستم های پدافندی و چه آفندی شده و بسیاری از صنایع نظامی مهم جهان و نیروهای مسلح پیشرفته به سراغ آن رفته‌اند. در گذشته، موشک‌های ضد کشتی یا پدافندی دریاپایه یا زمین‌پایه عمدتا به صورت مایل حمل و شلیک می‌شدند که در این شرایط، فضای بیشتری برای موشک مورد نظر روی پلتفرم حامل خصوصا کشتی‌ها اشغال شده و در نتیجه میزان سلاح قابل حمل کاهش پیدا می کرد اما توسعه پرتابگرهای عمودی در یک دوره منجر به تغییر این روند شد.
اما زمانی که از سیستم های جدید یعنی پرتاب عمودی صحبت می کنیم، قرار است از سلول های عمدتا مکعب یا استوانه شکلی یاد کنیم که موشک ها درون آن قرار گرفته و با قرار گرفتن در زوایای عمودی به دو شکل گرم و سرد اقدام به پرتاب موشک می کنند. البته سلول های حامل موشک ها و راکت ها صرفا مختص سامانه های پرتاب عمودی نبوده و برای گونه های پرتاب کننده مایل نیز به کار می روند. به صورت کلی استفاده از این سلول های حامل باعث می شود تا موشک از در معرض عوامل محیطی قرار گرفتن دور بماند و در نتیجه عمر نگهداری آن افزایش پیدا کند و در عین حال عملیات انبارداری و حمل و نقل آنها نیز با امنیت و سهولت بیشتری انجام شود.
یک مسئله مهم در خصوص شناورهایی که از سیستم پرتابگر عمودی بهره می برند این است که این سامانه پرتابی باعث می‌شود که موشک‌ها به داخل بدنه کشتی منتقل شده و در نتیجه از سطح مقطع راداری شناور کاسته شود. این مسئله باعث سخت تر شدن احتمال کشف ناو و در نتیجه افزایش میزان بقاءپذیری آن است.
پرتاب گرم و سرد چیست؟
سیستم های پرتاب عمودی از دو حالت سرد یا گرم برای شلیک موشک استفاده می کنند. به صورت کلی باید گفت که در پرتابگرهای سرد، معمولا از یک منبع تولید هوای پرفشار استفاده می شود که موشک مورد نظر را به سمت بالا و به بیرون از آن فرستاده و سپس موتور موشک فعال می‌شود. سامانه هایی مثل اس ۳۰۰ یا تور که هر دو ساخته روسیه هستند و در سازمان رزم نیروهای مسلح ما نیز وجود دارند از سیستم پرتاب سرد بهره می‌برند. نکته مثبت در خصوص پرتاب گرهای سرد این است که امنیت این سامانه ها بالا است چراکه در صورت بروز مشکل این موشک از پرتابگر خارج شده و احتمال آسیب به پلتفرم پرتاب کاهش می یابد.
در عین حال داشتن فناوری پرتاب سرد در بحث شلیک موشک‌های بالستیک سنگین از سیلوهای زیر زمینی و همچنین موشک‌های بالستیک و کروز از پرتابگرهای عمودی در زیردریایی‌ها بسیار مهم و حیاتی است. افزایش وزن، هزینه و یک سری از پیچیدگی های طراحی و اجرا، از جمله نقاط منفی پرتاب گرهای سرد هستند.
نحوه عملکرد سامانه پرتاب سرد
نحوه عملکرد سامانه پرتاب گرم
اما در سیستم های پرتاب گرم، موشک مورد نظر در درون مخزن مورد نظر خود فعال شده و معمولا از طریق محل های خاصی که در اطراف آن در نظر گرفته شده حرارت خارج می شود و موشک حرکت عمودی خود را آغاز کرده و شروع به پرواز می کند. پرتابگرهای عمودی از نوع گرم در جهان امروز، خصوصا در دنیای غرب از محبوبیت خاصی برخوردار هستند و خصوصا در اکثر نیروهای دریایی نزدیک به بلوک غرب از پرتابگرهای عمودی با سیستم پرتاب گرم بهره گرفته می شود.
در سیستم پرتاب گرم نقطه مثبت این است که نیازی به سامانه های اضافه برای تولید گاز لازم برای پرتاب موشک وجود نداشته و این سیستم ها نسبت به نمونه های پرتاب سرد تقریبا سبک تر و ارزان تر هستند. مشکل این سامانه ها این است که چون موشک در درون سیستم پرتاب فعال می شود، در صورت بروز مشکل و انفجار احتمال نابودی سلول و آسیب رساندن به دیگر حامل های موشکی نیز وجود دارد.
بعد از پرتاب گرم، پرتاب سرد هم در ایران بومی شد
در کشور سابقه ورود سامانه های پرتاب عمودی مربوط به سامانه های پدافندی تور و اس ۳۰۰ در حوزه پدافند هوایی از کشور روسیه است که هر دوی آنها از سیستم پرتاب سر بهره می برند. با آغاز پروژه ساخت سامانه پدافند هوایی برد بلند باور ۳۷۳، بحث سیستم پرتاب عمودی نیز در داخل کشور آغاز شد و با عملیاتی شدن این سیستم، جمهوری اسلامی ایران اولین سامانه عمود پرتاب خود از نوع گرم را عملیاتی کرد.
اما در ادامه و در رزمایش اخیر پدافندی نیروهای مسلح شاهد رونمایی از سامانه پدافند هوایی دزفول بودیم که به نوعی مدل وطنی سامانه تور ام ۱ بوده و از فناوری پرتاب سرد بهره می برد.
سامانه تور ام ۱ نیروی هوافضای سپاه در حال شلیک با استفاده از حالت پرتاب سرد
لحظه خارج شدن موشک از درون پرتاب گر در سامانه اس ۳۰۰ پدافند هوایی ارتش
لحظه شلیک سامانه باور ۳۷۳ با استفاده از فناوری پرتاب گرم
شلیک سامانه دزفول بر اساس پرتاب سرد
با عملیاتی شدن این سیستم در سازمان رزم نیروهای مسلح می توان گفت که هر دو وضعیت پرتاب عمودی در کشور ما بومی شده اند. حالا می توان گفت که کلیت شرایط پرتاب های عمودی در کشور ما به صورت بومی در آمده و یکی از چالش های بزرگ خصوصا در حوزه توسعه شناورهای جدید رزمی برای کشور ما از بین رفته است. اما یک سوال مهم این خواهد بود که آیا این پایان راه در حوزه عمود پرتاب ها است؟
از پرتابگرهای ترکیبی تا لانچرهای کوچک ویژه
در حال حاضر نسل جدید پرتابگرهای عمودی برای نیروی دریایی چین عملیاتی شده که در حقیقت ترکیبی از سیستم های پرتابگر عمودی سر و گرم هستند و طیف مختلفی از موشک های ضد هوایی، ضد کشتی و یا حمله به اهداف زمینی را با خود حمل و پرتاب می کنند. داشتن یک همچنین سامانه ای انعطاف پذیری بسیار بالایی را به واحد کاربر خواهد داد و کمک می کند در یک مجموعه پرتاب عنوان مختلفی از موشک را حمل و مورد استفاده قرار بدهد.
در حال حاضر ناوشکن های تایپ ۰۵۲ دی و ۰۵۵ نیروی دریایی چین به این سیستم پرتاب مجهز هستند که با کد GJB ۵۸۶۰-۲۰۰۶ شناخته می شوند.
شمایه گرافیکی از پرتابگر عمودی سرد و گرم نیروی دریایی چین
اما نکته بعدی و پایانی بحث و پتانسیلی است که با رونمایی از سامانه موشکی زوبین پدیدار شده است. اگر به اندازه سلول های پرتاب این موشک دقت کنید مشخص است که ما با یک لانچر مخصوص موشک های کوچک رو به رو هستیم. در سالهای اخیر توسعه این سیستم های پرتابگر کوچک در میان صنایع نظامی پیشرفته دنیا، گزینه های زیادی را برای پلتفرم های حامل کوچک مثل خودروهای تاکتیکی، کشنده های متوسط، شناورهای بدون سرنشین و... و. برای حمل سلاح های مختلف ایجاد کرده است. برای نمونه اگر بخواهیم به گزینه های متفاوت موجود اشاره کنیم شاید موشک الماس گزینه مناسبی باشد.
سامانه موشکی زوبین
طرح موسوم به XM۵۰۱ ارتش آمریکا
نمایه گرافیکی از طرح نیروی های مسلح آمریکا برای پرتابگرهای عمودی کوچک
تیرماه امسال بود که نسخه زمین‌پایه موشک ضدزره الماس در آیین الحاق تجهیزات جدید به نیروی زمینی سپاه با حضور سرلشکر سلامی فرمانده کل سپاه رونمایی شد. پیش از آن نیز نسخه هواپایه موشک الماس که از پهپادهای ابابیل-۳ شلیک می‌شود رونمایی و به نمایش درآمده بود. الماس یک موشک ضدزره تاپ اتک ایرانی است که ۸ کیلومتر برد دارد و حالا با نسل جدید لانچرهای عمودی، می توان آنرا روی انواع پلتفرم های دریایی و زمینی سپاه و ارتش نصب کرد.
در صورت این اقدام و تولید پرتابگر حامل موشک های ضد زره از سری الماس که بالک های آن جمع شده و در این مخازن قرار می گیرد، توان آفندی قابل توجهی به نیروهای مسلح کشورمان اضافه خواهد شد. شبیه به این کانسپت در طرح XM۵۰۱ در ارتش آمریکا اجرا شده و علاوه بر آن، دیگر نیروهای مسلح مدرن و مهم دنیا نیز شدیدا به دنبال پرتابگرهای عمودی کوچک برای نصب روی خودروهای تاکتیکی و شناورهای سبک هستند تا بتواند از طریق آنها موشک های ضد زره مدرن و دوربردتر را حمل و شلیک کنند.
