تهران: گفتمان انقلابی حضرت امام(ره) پای مضامین جدیدی را به حوزه ادبیات باز کرد

به گزارش حلقه وصل، رضا اسماعیلی یادداشتی بر شعر «از روزهای نیمه خرداد» نغمه مستشار نظامی نوشته و آن را منتشر کرد:

خوانش «انقلاب – سروده» ای از نغمه مستشار نظامی

از روزهای نیمه‌ی خرداد باب شد

عشقی که عاقبت ثمرش انقلاب شد

عشقی که قطره قطره به قلب زمین رسید

مهری که ذره ذره غزل‌های ناب شد

خون هزار عاشق اگر ریخت بر زمین

گل واژه‌های سرخ دمید و گلاب شد

بعد از هزار سال هوا دلپذیرتر

تعبیر خواب آینه‌ها آفتاب شد

این راه با حمایت ایمان ادامه یافت

این راه با امامت دل انتخاب شد

نامش شناسنامه‌ی تاریخ عاشقی است

مردی که در شباشب یلدا شهاب شد

معمار دین، امام خمینی که هر بتی

با دستهای سبز خلیلش خراب شد

یک واژه‌اش هزار غزل بود و خنده‌اش

مضمون عاشقانه‌ی صدها کتاب شد

*

آن خاطرات روشن و آن روزهای سرخ

در عکس‌های نیمه خرداد قاب شد

با پیروزی انقلاب در بهمن ماه 57 و استقرار نظام مقدس جمهوری اسلامی و تاثیرپذیری شاعران معاصر از شخصیت انقلابی و سلوک معنوی و اجتماعی حضرت امام(قدس سره الشریف)، لهجه ادبیات معاصر تغییر کرد و «گفتمان ادبی» جدیدی در حوزه ادبیات معاصر شکل گرفت که این گفتمان برآمده از بطن فرهنگ دینی و انقلابی و مبتنی بر آموزه‌های وحیانی و قرآنی بود.

پیروزی انقلاب اسلامی و درک حضور معنوی و با صلابت امام در جامعه، الهام بخش شاعران در خلق و آفرینش آثار ادبی با مضامین جدید شد و گفتمان ادبی ایستا و انفعالی قبل از انقلاب، تبدیل به گفتمان پویا و انقلابی شد و شعر معاصر در مسیر جدیدی به راه افتاد.

گفتمان انقلابی حضرت امام(ره)، باعث گستردگی و توسع مضامین در شعر معاصر شد و پای مضامین جدیدی را به حوزه ادبیات باز کرد. تاثیر حضرت امام بر ادبیات معاصر در دو محور عمده قابل بررسی است: محور مضمون و محتوا و محور «گونه شناسی ادبی».

تاثیر پذیری شاعران از شخصیت امام(ره) در خلق آثار ادبی، باعث به وجود آمدن گونه‌های جدیدی در ادبیات معاصر شد که شعر انقلاب (فجریه) و امامیه از جمله عمده‌ترین این گونه‌های ادبی است.

«امامیه» به شعری گفته می‌شود که موضوع ومضمون اصلی آن «امام» است. در امامیه‌ها، شخصیت حضرت امام(ره) از زوایا و ابعاد گوناگون مورد بررسی قرار می‌گیرد.

شعر انقلاب یا «فجریه» نیز به شعری گفته می‌شود که موضوع و مضمون اصلی آن، دمیدن فجر انقلاب و به پایان رسیدن شب سیاه استبداد ستم شاهی است که می‌توان این سروده‌ها را با عنوان «انقلاب - سروده» مورد بررسی قرار داد.

غزل بالا از نغمه مستشار نظامی که از شاعران پرکار، ظریف اندیش و معناپرور روزگار ماست، نمونه‌ای موفق از انقلاب سروده‌های شاعران انقلاب است. شاعر در این غزل با تلفیق هنرمندانه «فرم و محتوا»، و در ساختاری نسبتا روایت گونه، از بیان صرف توصیفی فاصله گرفته و در کنار تجلیل، به «تحلیل» شاعرانه روند تکوینی و سیر تکاملی انقلاب اسلامی پرداخته است:

از روز های نیمه ی خرداد باب شد

عشقی که عاقبت ثمرش انقلاب شد

شاعر در طلیعه غزل، به درستی و با هوشمندی از پانزده خرداد 42 به عنوان تاریخ تولد انقلاب اسلامی نام می‌برد. این حُسن مطلع بی اختیار ما را به یاد غزل معروفی که حضرت امام(ره) درباره قیام تاریخی پانزده خرداد سروده است می‌اندازد:

سال‌ها می‌گذرد، حادثه‌ها می‌آید‌

انتظار فرج از نیمه خرداد کشم

تاثیرپذیری شاعر از غزل حضرت امام - چه به صورت آگاهانه و چه به صورت ناآگاهانه – در این انقلاب سروده نه ضعف، که یک امتیاز به شمار می‌آید. این همذات پنداری شاعرانه لذت معنوی شیرینی در جان خواننده می‌ریزد و او را به سرفصل انقلاب – پانزده خرداد – می برد تا با چشم جان به تماشای فراز و نشیب‌های انقلاب اسلامی بنشیند:

عشقی که قطره قطره به قلب زمین رسید

مهری که ذره ذره غزل‌های ناب شد

زمانی که حضرت امام در پانزده خرداد سال 42 مورد غضب حاکمیت قرار گرفته و حکم تبعید ایشان صادر می‌شود، در بین راه یکی از ماموران با تمسخر از ایشان می‌پرسد: «پس یاران شما کجا هستند که امروز به کمک شما بیایند؟» و امام در جواب می‌فرماید: «یاران من در گهواره‌اند.» و دقیقا این پیشگویی در 22 بهمن 57 با قیام مردمی و پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی به ثمر می‌نشیند. بیت دوم غزل نیز به خوبی روایت‌گر این فراز از تاریخ انقلاب است. عشقی که در طول 15 سال قطره قطره به بار می‌نشیند و به غزل ناب انقلاب اسلامی تبدیل می‌شود:

خون هزار عاشق اگر ریخت بر زمین

گل واژه های سرخ دمید و گلاب شد

این بیت بی اختیار تصنیف انقلابی و معروف شاعر عصر مشروطه «عارف قزوینی» را در اذهان تداعی می‌کند و انسان را به یاد اسطوره «سیاوش» می‌اندازد:

از خون جوانان وطن لاله دمیده

از ماتم سرو قدشان سرو خمیده

این تداعی معنایی، برای غزل به ارزش افزوده‌ای می‌ماند که جمال و جلال شعر را در نگاه مخاطب دوچندان می‌کند و هر ایرانی میهن دوست را به خواندن ادامه آن تهییج و تحریص می کند. بهره گیری زیرپوستی و غیرمتکلفانه از آرایه ادبی «مراعات نظیر» نیز در این بیت، شاعرانگی آن را به اوج رسانده است. ضمن این که شاعر برای نایل شدن به این مقصود در دایره زبان بازی و صنعتگری صرف گرفتار نشده است:

بعد از هزار سال هوا دلپذیرتر

تعبیر خواب آینه‌ها آفتاب شد

پرهیز از غموض و مغلق گویی و پاسداشت طبیعت صمیمی زبان، از دیگر محاسن این انقلاب – سروده است. چنان که می‌بینید، بیان شاعر در تمام ابیات سهل و ممتنع و به دور از کژتابی‌های لفظی و معنوی است. گویی که شاعر اراده شعر گفتن نکرده و به زبانی ساده و صمیمی دارد حرف می‌زند:

این راه با حمایت ایمان ادامه یافت

این راه با امامت دل انتخاب شد

شاعر در بیت بعدی انقلاب اسلامی را «شناسنامه تاریخ عاشقی» می‌نامد. این اشاره نیز اشاره‌ای منطبق بر یک واقعیت و یا به تعبیر درست تر «حقیقت» تاریخی است.

به درستی باید از انقلاب اسلامی به عنوان یک «رنسانس اسلامی» در عصر حاضر نام برد. چرا که از نقطه اوج تاریخ و فرهنگ اسلامی – قرن چهارم – بیش از هزار سال می‌گذرد. حاکمیت جمهوری اسلامی هزار و چهارصد سال بعد از ظهور اسلام، واقعه‌ای بی نظیر در تاریخ جهان اسلام است. از همین رو تعبیر «شناسنامه تاریخ عاشقی» فقط یک تعبیر شاعرانه صرف و مبتنی بر تخیل شاعرانه نیست، بلکه ریشه در حقیقتی تاریخی و واقعی دارد:

نامش شناسنامه ی تاریخ عاشقی است

مردی که در شباشب یلدا شهاب شد

بیت بعدی غزل نیز غزلی از علامه اقبال لاهوری را در ذهن تداعی می‌کند:

معمار دین، امام خمینی که هر بتی

با دست‌های سبز خلیلش خراب شد

غزل معروف اقبال با مطلع:

چون چراغ لاله سوزم در خیابان شما

ای جوانان عجم جان من و جان شما

تا این که به بیت زیر می‌رسیم:

می‌رسد مردی که زنجیر غلامان بشکند

دیده‌ام از روزن دیوار زندان شما

امام خمینی(قدس سره الشریف) همان مردی است که علامه اقبال از او یاد می‌کند: «خمینی بت شکن.» و چه پیشگویی زیبا و دلنشینی. در واقع بیت مورد اشاره خواهر شاعرم مستشار نظامی پاسخی به بیت شگفت علامه اقبال و شهادتی بر درستی پیشگویی آن مصلح بزرگ است.

پایان بندی غزل نیز زیبا و هنرمندانه است. فلاش بکی دیگر به پانزده خرداد و یادآوری مجدد این نکته که مبدأ این اقیانوس بیکران، پانزده خرداد است:

آن خاطرات روشن و آن روزهای سرخ

در عکس‌های نیمه خرداد قاب شد

جان کلام آن که مستشار نظامی در این غزل با صلابت – با ایجاز تمام - به خوبی تاریخ انقلاب اسلامی را برای نسل آینده بازسازی و بازخوانی کرده است. این غزل، نمونه ای قابل ستایش در ژانر شعر انقلاب اسلامی است. شعری که هم «موضوع» و هم «موضع» آن انقلابی است – والسلام.