چطور با کودک «لجباز» برخورد کنیم؟

به گزارش حلقه وصل، مادر مدام پدرام را با فریاد  صدا می‌زند و نسبت به بی تفاوتی او در جمع آوری اسباب بازی‌هایش اعتراض دارد و حرص می‌خورد.

بارها به پدرام گفته اسباب بازی‌هایت را جمع کن، الان عمو و خانواده‌اش می‌آیند، اما او باز بجای جمع کردن، بیشتر ریخت و پاش می‌کند. پدرام هم با عصبانیت جواب می‌دهد: «نمی‌خواهم!»

مادر با صدای بلندتری پاسخ می‌دهد:«تو خیلی لجبازی؛ خسته شدم!»

این مجادله کلامی بین بسیاری والدین با کودکان است و گاهی چنان اوج می‌گیرد که متاسفانه منجر به تنبیه فیزیکی نیز می‌شود.

اما باید دقت کنیم داشتن روابط عاطفی و احترام متقابل میان کودکان و والدین از مهمترین مؤلفه‌های تربیتی در خانواده است.

در این میان دنیای کودکی و فصل انتخاب و انصراف آنها در میان تنوع خواسته‌ها و انتخابها امری همیشگی و متداول است؛چراکه دنیای کودکی دنیای امتحان، آزمون و خطاست.

دنیایی که کودک در نتیجه کنجکاوی و دانستن چند و چون پدیده‌ها و پافشاری بر خواسته خود، در برخی اوقات برچسب ظاهری یا واقعی لجبازی را می‌خورد و همین اصرار بر موضع و خواسته خود، منجر می‌شود تا والدین به او کودکی لجباز و سمج نام نهند و این موضوع باعث درگیری‌های لفظی یا بعضا فیزیکی شود.

والدین صبر داشته باشند

کودکان با ذهنیتی مختص خودشان متولد می‏‌شوند. بعضی از کودکان نسبت به سایرین لجبازتر هستند. همه کودکان گاهی لجبازی می‏‌کنند و این رفتار می‌‏تواند علل گوناگونی داشته باشد. علت لجبازی می‌‏تواند ترس‏‌های غیرمنطقی یا مقاومت در برابر تغییر باشد.

لجبازی کودکان گاهی موجب شرمندگی شما می‌‏شود. در چنین مواقعی واکنش والدین خشم و عصبانیت است؛چرا که احساس می‏‌کنند رفتار کودک در تقابل با قدرت و اختیار آنهاست. با این وجود پدرها و مادرها نمی‌‏دانند که خشم آنها فقط به آتش لجبازی بیشتر کودک دامن می‏‌زند.

در اینگونه مواقع، والدین باید صبور باشند. در وهله اول باید ریشه لجبازی کودک را کشف کنند. باید آرام و خونسرد و با دانش و درک کافی فکر کنند تا این موقعیت‏‌ها را به لحظاتی مسرت‌بخش بدل کنند. آنها باید بینش خود را بر اساس رفتار کودک تنظیم کرده و آرامش و خونسردی را پیشه کنند.

لجبازی را یک ویژگی منفی ندانید، بلکه به آن با دید مثبت نگاه کنید

لجبازی کودک می‏‌تواند نشانه این باشد که او به فکر خودش است و می‏‌تواند قاطعانه افکار و عقاید خود را به زبان آورد.‌ اگر موضوع چندان جدی نیست،‌ هیچ ضرری ندارد که با کودک خود مذاکره کنید و به توافق برسید.

بیش از حد واکنش نشان ندهید 

گاهی اوقات بهترین روش مقابله با بی‌ادبی کودک، این است که در این باره با او گفت‌وگو کنید. زمانی با او حرف بزنید که هر دو آرام شده باشید.

مشکل را شناسایی کنید

مشکل را شناسایی کنید و به کمک خود کودک، دنبال راه حل بگردید. به این ترتیب او دیگر شما را دشمن خود نمی‌‏داند. اگر از کودک خواستید کاری را انجام دهد،‌ برای پیشگیری از مشاجره مزاحم کار او نشوید.‌

رفتار محترمانه‌‏ای نسبت به کودک داشته باشید. به او احترام بگذارید. روش‏‌های تربیتی ما بزرگ‌ترها،‌ احترام ناشی از ترس کودک را به همراه دارد.‌

وقتی از کودک می‏‌خواهید کاری را انجام دهد، قاطع باشید. شما که نمی‌‏خواهید در حق‌تان لطف کند. همچنین عواقب نافرمانی را به او متذکر شوید.‌

یکی از بهترین روش‏‌های احترام گذاشتن به کودک، این است که در روش‏‌های انضباطی خود مهربان و قاطع باشید. مهربانی، نشانه احترام شما به کودک و قاطعیت، نشانه احترام شما برای کاری است که باید انجام شود.

از کودک درخواست منطقی کنید

یادتان باشد درخواست‏‌های شما از کودک باید منطقی باشند. فراموش نکنید وقتی کودک همکاری می‏‌کند و رفتار خوبی از خود نشان می‏‌دهد، او را تشویق کنید.

کودکان لجباز احساس می‏‌کنند، یکی باید برنده شود و دیگری باید ببازد. برای چنین موقعیتی،‌ طرز فکر برنده- برنده، بهترین راه‌حل است. به نیازها و خواسته‌‏های کودک پاسخ دهید. به او بگویید که پدر و مادر هم می‌‏خواهند برنده باشند و آیا راه‌حلی را سراغ دارد که به نفع شما و خودش باشد؟

*دنیا را از دریچه چشمان کودک خود ببینید

وقتی پدر و مادر احساس می‏‌کنند اوضاع وخیم شده است، باید به دنبال روش‏‌های درمانی باشند. قرار نیست به رفتار بد کودک پاداش بدهید بلکه باید در رابطه خودتان با او تجدید نظر کنید. دنیا را از دریچه چشمان کودک خود ببینید.

علاوه بر نکات فوق،‌ باید یادتان باشد که صبر بسیار مهم است. اگر صبر و تحمل خود را از دست بدهید،‌ نمی‌‏توانید کودک لجباز خود را کنترل کنید.

برخی از کودکان دوست دارند خودشان تصمیم بگیرند، انتخاب کنند و در کارهای مربوط به خود مستقل باشند.

اگر انتظارات والدین از کودکان منطقی باشد و وظایف ساده و آسانی برای آنان تعیین کنند، آنها نیز همکاری می‌کنند و رفتاری مطلوب نشان می‌دهند.کودکان برای کنار آمدن با دیگران به قوانین ساده و روشن نیازمند هستند.

نباید از کودکان بخواهیم که هر آنچه می‌گوییم انجام دهند. کودکان در سنین پیش‌ دبستانی دوست دارند خودشان تصمیم بگیرند، انتخاب کنند و در کارهای مربوط به خود مستقل باشند؛ بنابراین تنها در مواردی کودک، لجباز به شمار می‌آید که بیش از نصف دستورات والدین را انجام ندهد.

چرا کودکان لجباز می‌شوند؟

وقتی کودکان درخواستی دارند یا والدین آنها را مجبور به انجام عملی بر خلاف میلشان می‌کنند لجباز می‌شوند.

گاهی توجه زیاد والدین به رفتارهای نامناسب کودکان سبب می‌شود که رفتارهای نادرست آنان تقویت شود؛ طوری که کودکان به دلیل آوردن، جروبحث کردن، نق زدن، مجادله کردن و درخواست‌های مکرر متوسل می‌شوند.

گاهی نیز علت لجبازی کودکان این است که والدین در برابر لجبازی‌های آنها رفتار ثابتی ندارند.

مثلا یک روی هیچ عکس‌العملی در برابر لجبازی نشان نمی‌دهند و روز دیگر از آنها می‌خواهند مطابق با خواسته آنها رفتار کنند.

اگر همیشه با کودکان رفتار ثابتی داشته باشیم کمتر لجبازی می‌کنند

-نحوه دستور دادن والدین نیز بسیار موثر است؛ اگر والدین زیاد دستور بدهند، کودکان خسته می‌شوند و از انجام دستورات خودداری می‌کنند. گاه، کودکان برای آن دستور را اجرا نمی‌کنند چون کسی به آنها یاد نداده است چگونه آن کار را انجام دهند.

مثلا کودک طرز استفاده از قاشق و چنگال را نیاموخته است اما والدین توقع دارند آداب صحیح غذاخوردن را رعایت کند.

-در مورد دستوراتی که به کودک می‌دهید، فکر کنید.

-قوانین را مستقیم و واضح بیان کنید و به آنها در زمینه رعایت این قوانین کمک کنید. با کودک صمیمی ‌شوید و به او توجه کنید.

-در کنار او بنشینید و به چشم‌هایش نگاه کنید، نام او را به زبان بیاورید و او را به انجام کار تشویق کنید.

کارهایی را که از کودک انتظار دارید به او بگویید

در خواست‌های خود را به طور واضح و روشن بیان کنید؛ مثلا" لیلا موقع خواب است، برو لباس خوابت را بپوش".

اگر می‌خواهید کودکتان از انجام کار خاصی خودداری کند، باید قبلا یک بار مسئله را به او گفته باشید مثلا «علی روی مبل نپر» یا «روی صندلی بشین و تلویزیون نگاه کن.»

به کودکان خود برای همکاری فرصت کافی بدهید

در صورت انجام دستور از او تشکر کنید. اگر می‌خواهید کار جدیدی مثل آماده شدن برای خواب را به کودکتان یاد دهید، یک بار توضیح دهید، پنج دقیقه صبر کنید سپس خواسته خود را یک بار دیگر تکرار کنید.

اگر می‌خواهید کودک از انجام کار خاصی خودداری کند، باید از تکرار مرتب آن اجتناب کنید.

دلایل منطقی بیاورید

اگر کودک ظرف پنج دقیقه کار مورد نظر را انجام نداد از دلایل متناسب با موقعیت استفاده کنید. در صورتی‌ که کودک باز هم دستور شما را انجام نداد و در همان موقع مشغول فعالیت خاصی مانند تماشای تلویزیون یا بازی خود بود، فعالیت او را قطع کنید( تلویزیون را خاموش کنید یا اسباب بازی را بردارید) و به کودک در مورد دلیل انجام این کار توضیح دهید.

برای مثال بگویید کاری را که از تو خواستم انجام ندادی، به همین دلیل تلویزیون تا ده دقیقه خاموش خواهد بود.

برای حذف یک فعالیت (ندیدن تلویزیون) پنج تا ده دقیقه کافی است. از شکایت، اعتراض و بحث با کودک خودداری کنید.

کودک را به فعالیت قبلی باز گردانید. در صورتی‌ که زمان مورد نظر برای اصلاح رفتار کودک به اتمام رسید اجازه فعالیت دوباره را داده یا اسباب بازی را به کودک بدهید.

اگر بعد از شروع دوباره فعالیت یا برگرداندن اسباب بازی، لجبازی ادامه داشت دلایل منطقی خود را تکرار کنید و به او فرصت طولانی تر بدهید (مثلا بقیه روز ) یا از «روش ساکت کردن کودک» استفاده کنید.

در صورت لزوم از «روش ساکت کردن یا محروم کردن» استفاده کنید. گاهی اوقات می‌خواهید کودک کار جدیدی را شروع کند؛ در حالی‌ که او به راحتی آن را نمی‌پذیرد؛ مثلا می‌خواهید کودک در ساعت معینی بخوابد در حالی‌ که دیگر افراد خانواده بیدار هستند. در صورت ادامه مشکل رفتاری کودک، به او توجه نکنید.

او را روی صندلی دور از دیگر افراد خانواده بنشانید و به او بگویید: «برای دو دقیقه باید ساکت بنشینی» و دیگر به او توجه نکنید.

اگر کودک ساکت ننشست از محروم کردن استفاده کنید و به او بگویید چون دو دقیقه ساکت نشستی به همین دلیل تو را از ... محروم می‌کنم.

محروم کردن یعنی حذف کردن فعالیت خاصی که در آن زمان کودک انجام می‌دهد (مثلا بازی کردن با اسباب بازی یا تماشای تلویزیون). او را به یک اتاق دیگر غیر از اتاق خودش  بفرستید و با در نظر گرفتن سن کودک، بین سه الی هشت دقیقه اجازه ندهید از اتاق خارج شود.

اگر در این مدت کودک ناراحت یا عصبانی شد به او توجهی نکنید و در صورتی که از اتاق خارج شد او را به اتاق برگردانید.

کودک را به جای قبلی برگردانید

در صورتی‌ که بعد از اتمام زمان مورد نظر کودک دستورات شما را انجام داد، او را تشویق کنید. در صورت سرپیچی او از روش "ساکت کردن یا محروم کردن" استفاده کنید و تا زمانی که کودک شما به رفتار جدید عمل نکرده است، روش‌های قبلی را تکرار کنید. 

برای آنکه کودک مستقل شود به او حق انتخاب دهید

 لازم نیست تمام قوانین و دستورات را برای کودک توضیح دهید؛ زیرا منجر به بحث کردن کودک با شما خواهد بود.

  با کودک صمیمی‌ باشید، به او توجه کنید و به طور مستقیم و آشکار از او درخواست کنید.

  کودک را به دلیل رفتار خوب، تشویق کنید.

 زمانی که کودک لجبازی می‌کند، سریع عکس العمل نشان دهید.

دقت کنیم! دنیای کودکی دنیای کنجکاوی  است و کودکان دی پی رسیدن به برخی خواسته‌ها گاهی مقاومت نیز به خرج می‌دهند که مقاومت زیاد آنها در برخی اوقات در رسیدن به خواسته‌ها تعبیر به لجبازی می‌شود، اما والدین پیروز افرادی هستند که با مفاهمه و درک متقابل فرزند و توضیح خواسته خود با زبانی محترمانه اما با قاطعیت، حد و مرزهای مختلف را متناسب با در خواست وی تعیین کرده و از بحث و جدل با وی پرهیز کنند.