عدالت به جایگاه محوری خود برگردد/ عدالت اولویتمان نیست

به گزارش حلقه وصل، مراسم چهارمین سالگرد درگذشت روح‌الله نامداری، با عنوان «چگونه عدالت‌خواهی در حوزۀ عمومی به زبان می‌آید؟» به همراه رونمایی کتاب جدید مرحوم نامداری با نام «ستیز با خویشتن، ستیز با جهان» که به تازگی توسط نشر معارف منتشر شده است عصر روز گذشته (یکشنبه ۱۲ اردیبهشت ماه) با حضور جمعی از اصحاب علوم انسانی به صورت حضوری و مجازی در پژوهشکدۀ فرهنگ‌وهنر اسلامی برگزار شد. 

بی توجهی «الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت» به عدالت

در ابتدای این نشست اسماعیل فراهانی، از شاگردان مرحوم نامداری و پژوهشگر در خصوص کتاب «ستیز با خویشتن، ستیز با جهان» توضیحاتی ارائه داد و گفت: این اثر در ادامه دو اثر قبلی مرحوم نامداری است و شباهت طرح جلد هم به همین موضوع برمیگردد چون به نوعی این سه اثر یکی هستند. در مقدمه اثر به سه نفر ارجاع داده شده است؛ بیانات امام خمینی، سید مهدی شجاعی و شهید آوینی و آوردن این سه نفر در مقدمه اثر معنادار است. علاوه براین، آوردن نام «ابراهیم» و اینکه نام خودش را در کتاب «ابراهیم» گذاشته معنادار است و مشابهتی دارد با حضرت ابراهیم که بت‌ها را شکست تا باب گفتگو باز شود و شکستن بت ها یعنی منطق آوردن و جدل کردن با بقیه در واقع حضرت ابراهیم این کار را کرد که سربحث و گفت‌وگو را باز کند درست مثل کاری که مرحوم نامداری می کرد و از هرفرصتی برای گفتگو استفاده می کرد. در دانشکده علوم اجتماعی علامه، اصلاح طلب و اصولگرا برایش فرق نداشت و با همه گفتگو می کرد و این کتاب به نوعی بخشی از پروژه شخصی مرحوم نامداری در جهت تلاش برای گفتگوست. نامگذاری کتاب هم به خاطر درگیری و ستیزی است که با خود و دیگران داشته است.

وی در ادامه به موضوع عدالت پرداخت و توضیح داد: در سالهای اخیر پروژه ای با نام «الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت» در کشور کلید خورد که سرنوشتش به نوعی با سرنوشت انقلاب پیوند خورده است ولی هیچکس پیگیر آن نیست و مطالبه ای از آن ندارد دلیلش هم این است که مرکز «الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت» مسئله اش اصلاح فرهنگ است و توجهی به عدالت ندارد، در کتاب اخیر مرحوم نامداری هم بر این موضوع تاکید شده که عدالت اولویت و مسئله اصلی ما نیست. نگاه جامع نگرانه ای که ما به مسائل داریم باعث شده که اولویت گذاری نداشته باشیم چون هیچ چیز با هیچ چیز منافات ندارد و در تضاد نیست و یکی از بخش های این کتاب درباره همین موضوع و اولیتهاست.

فراهاتی افزود: تلاش مرحوم نامداری براین بود که گفتار عدالت خواهی را به صحنه بیاورد و در این کتاب بیان می کند که این گفتار چگونه می تواند سازنده باشد و مسئله جدید به وجود بیاورد. موضوع «عدالت» موضوعی است که نه به آن فکر میکنیم و نه بی خیالش می شویم. موضع مرحوم نامداری با اینکه درگیرانه بود ول با کسی درگیر نمی شد.

بدون تضاد و ستیز فیضی صادر نمی‌شود

حجت الاسلام مجتبی نامخواه، پژوهشگر دانش اجتماعی سخنران بعدی این مراسم بود. وی گفت: مرحوم نامداری در زمان کوتاهی که زیست به مسئله های مهمی پرداخت و با وجود موقعیت اقلیتی و حاشیه ای که داشت مسئله های مهم خودش را پیگیری می کرد. او سلسله مباحث مهمی را بازنمایی می‌کرد و پی می‌گرفت و شاید برای این است که با وجود گذشت چهار سال از رفتنش، دوستان او هنوز در ستیز با نبودنش هستند. او سیر فکری مشخص و یک پروژه فکری خاص داشت. مواجهه بی واسطه با اندیشه امام خمینی (ره) ار جمله ایده های محتوایی روح الله نامداری بود. وی در این حوزه کار می کرد که چگونه می توان محتوای اندیشه امام (ره) را به حوزه عموم آورد و مورد توجه قرار داد. البته پاسخ کاملی به این ایده نداشت اما روی آن پافشاری می کرد و سعی کرد این ایده را در سیر زندگی ش عملی کند.

وی افزود: «ستیز» که در عنوان کتاب اخیر روح الله آمده در گفتگوهایش هم بود. اگر تضاد، ستیز، جدل و دبالکتیک نبود هیچ فیضی از جانب خدا صادر نمی شد به عبارت دیگر اگر فیضی وجود داشته باشد با تضاد امکانپذیر است. تغییر انسان ها و جوامع انسانی حاصل فیض خداست. جامعه به واسطه تغییر درونی تغییر می کند و این تغییر درونی به واسطه یک تضاد است. بنابراین تضاد در تغییر تکاملی یک جامعه بسیار مهم است. این موضوع هم در عرفان اسلامی و هم در فلسفه هم وجود دارد. مرحوم مطهری هم به این موضوع توجه داشتند. ستیز و جدل در جامعه امکان بازآفرینی را فراهم می کند.

نامخواده ادامه داد: البته کتابهای روح الله نامداری تخاصم اجتماعی ایجاد نمی کند بلکه به شکاف های اجتماعی معنا می دهند و برای جامعه امکان امید و هم بستگی ایجاد می کند ولی شکافها را تعمیق نمی کند. یکی از دلایل نبود عدالت خواهی در حوزه عمومی این است که نظریه ای برای تضاد یا دیالکتیک وجود ندارد. به بیان دیگر ما در عرصه عدالت دچار وضعیت گنگ وارگی هستیم چون هیچ تصوری از تضاد نداریم. غلبه زبان سیاسی  باعث شده که عدالت خواهی وارد جامعه و حوزه عمومی نشود لذا ما نباید از ستیز پا پس بکشیم. امروز انقلاب اسلامی نیازمند بازتولید مستمر و ستیز و جدل نیاز ما برای آمدن عدالت به حوزه عمومی است.

تقلیل عدالت خواهی به کنش‌های رسانه ای و نوپای دانشجویی

سید حسین شهرستانی، مدیر گروه حکمت هنر پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی در ادامه این مراسم گفت: مرحوم نامداری دانشجوی دانشگاه علامه بود و بنده دانشجوی دانشگاه تهران، با اینکه با هم اختلاف نظرهای داشتیم ولی همیشه بینمان مراوده و گفتگو اتفاق می افتاد. اول از همه لازم است بگویم که حضور چنین افرادی برای انقلاب اسلامی غنیت است. آدم هایی که حرارت و گرمایی شعله ور دارند که با ظهور و بروز اتفاق های مختلف نه تنها این گرما کم نشده بلکه بیشتر هم شده است. برای این آدم ها نگه داشتن شعله مقدس و روشن ماندن آتش انقلاب یک سلوک شخصی و اجتماعی است. این حرارت انقلابی دستاورد یک سلوک نیست بلکه یک موهبت و بخت و اقبال تاریخی ست که به دیگران هم منتقل می شود.

وی افزود: ایده عدالت و عدالت خواهی هسته مهم انقلاب اسلامی است ولی متاسفانه امروز در معرض مخاطره قرار گرفته است و هم ایده عدالت و هم عدالت خواهی در معرض خطر مصرف شدن هستند این درحالیست که در آغاز انقلاب، عدالت خواهی به مثابه مطالبه یک آرمان و دادخواهی بود. در سالهای انقلاب، ایده عدالت توسط اقلیت و مردم زجرکشیده ای مطرح می شد که امروز اگر بخواهد به همان شکل مطرح شود شکل کاریکاتوری به خود می گیرد ولی متاسفانه ای عدالت خواهی که امروز با آن مواجهیم نسبت خودش را با مردم وحتی با حاکمیت و سیاست گم کرده است. ایده عدالت خواهی امروز، مدعی نمایندگی مردم است ولی اقبال مردم را به همراه ندارد، مردمی را نمایندگی می کند که آن مردم زبانش را نمی شناسند. عدالت خواهی امروز نسبت خودش را با استقلال، امنیت، آزادی و مصلحت گم کرده است و به حرفهای کلی و پرطمطراق پناه آورده است. این نوع دادخواهی به دادگری منتهی نمی شود و فقط یک دادخواهی بیهوده است.

شهرستانی ادامه داد: یکی از معضلات عدالت خواهی در جامعه امروز ما رسانه است. امروز عدالت خواهی تبدیل به یک کنش رسانه ای شده است؛ نه سردر کتاب دارد و نه در پشت میز ادارات اجرا می شود، فقط تبدیل به یکسری مکتوبات و نوشته شده و به همین دلیل می توان گفت عدالت خواهی امروز فقط به یکسری تشکل نوپای دانشجویی تقلیل یافته است و لازم است که این نوع عدالت خواهی ارتقا پیدا کند و از کنشگری رسانه ای به عدالتخواهی به مثابه توحید نظری تبدیل شود، مثل همین کتاب روح الله نامداری.

وی در پایان اضافه کرد: باید به طرحی از عدالت برسیم که هم پشتوانه نظری داشته باشد و هم فراتر از افشاگری ها و شعارها باشد تا بتواند وارد میدان واقعی شود.

عدالت به جایگاه محوری خود برگردد

محمد صادق شهبازی دیگر میهمان این مراسم گفت: به گفته مقام معظم رهبری، ما دچار عقب ماندگی عدالت اجتماعی هستیم و این موضوع پیچیده بدون ثمره عملی قدرت نظام سازی ندارد. «عدالت اجتماعی» عنصر ایجاد الفت در دهه شصت بود و به همین خاطر در آن دوران فضای مواسات برقرار بود ولی امروز اینگونه نیست و به همین دلیل عدالت امروز باید به جایگاه محوری خود برگردد.

وی افزود: یکی از مهم ترین کارهایی که لازم است انجام شود اینکه ادبیات دینی را براساس عدالت اجتماعی بازسازی کنیم و عدالت را به همه شاخصه های زندگی مان تعمیم دهیم و دوباره جزو اولویت هایمان شود. یکی از مهم ترین انحراف هایی که در سه دهه بعد انقلاب رخ داد این بود که عدالت از رده و جایگاه اصلی خارج شد لذا لازم است که شیوه های حاکمیتی و مدیریتی را براساس عدالت تعریف و فعالیت های سیاسی و فرهنگی را ناظر به عدالت کنی. ضمن اینکه باید عدالت را از لایه حرف های کلی وشعاری بیرون بیاوریم. ما امروز به «پیوست عدالت» نیاز داریم به این معنی که به مسائلمان با اولویت عدالت بپردازیم و همه مسئله هایمان به عدالت گره بخورد.

روح الله رشیدی، نویسنده کتاب «به اضافه مردم» و پژوهشگر از دیگر سخنرانان این مراسم بود که سخنرانی مختصری کرد و گفت: فرق من با سایر سخنرانان این جلسه در این است که من هیچوقت روح الله نامداری را از نزدیک ندیدم ولی با تفکر، عقاید و آثار ایشان آشنایی داشتم. ما در دوره ای شاهد انتشار کتاب «جدال دو اسلام» بودیم که از اندیشه امام (ره) عدالت خواهی زدایی شده بود. فصل ممیز نامداری با سایر دوستانش این است که به موضوع عدالت خواهی از منظر امام خمینی (ره) می پردازد. با خواندن کتاب «جدال دو اسلام» متوجه می شویم که نامداری فهمیده بود امام عدالتخواه و ادبیات نیروهای انقلابی غایب است و وجود ندارد. مدل چینش این اثر به گونه ای است که روح عدالت خواهی امام در کل اثر حفظ شده است. در کتاب اخیرشان هم زبان وبیان فوق العاده ای دارند. مخاطب اثر مشخص است وهرکسی در جریان این گفتگو قرار بگیرد رگه هایی از اسلام ناب را می بیند.

وی افزود: اگر کتاب «جدال دو اسلام» نبود در بازآرایی وضعیت نیروهای انقلابی یک پایمان می لنگید و مشکل داشتیم به همین دلیل باید قدردان آن باشیم. روح الله انقلابی در تمام آثارش، منظر درستی را برای پرداخت انتخاب کرده بود.