شرح صدر چیست و چه نشانه هایی دارد؟

به گزارش حلقه وصل، دعاهای مختصر روزانه ماه رمضان، دعاهایی است که هر روز پس از نمازهای واجب آن روز خوانده می‌شود. دعاهای روزهای ماه رمضان در کتاب‌های البلد الامین و مصباح از پیامبر اکرم (ص) نقل شده‌اند.

حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمدباقر علوی تهرانی در ۳۰ یادداشت به شرح و تفسیر دعاهای روزانه ماه مبارک رمضان پرداخته است که روزانه تقدیم مخاطبان مهر می‌شود.

تفسیر دعای روز پانزدهم ماه مبارک رمضان به این شرح است:

«اللّهُمَّ ارْزُقْنِی فِیهِ طاعَةَ الْخاشِعِینَ، وَاشْرَحْ فِیهِ صَدْرِی بِإِنابَةِ الْمُخْبِتِینَ، بِأَمانِکَ یَا أَمانَ الْخائِفِینَ»

«خدایا، در این ماه طاعت فروتنان را نصیبم کن و سینه‌ام را برای بازگشت به سویت همانند بازگشت خاضعان باز کن، به امان دادنت ای امان‌ده هراسندگان»

خواسته‌های روز پانزدهم ماه مبارک رمضان:

۱. اطاعت و بندگی خاشعان.

۲. شرح صدر انسان‌های مُخبِت.

«اللّهُمَّ ارْزُقْنِی فِیهِ طاعَةَ الْخاشِعِینَ»

درخواست این است که اطاعت و بندگی خاشعین را رزق و روزی من قرار بده، نه اینکه صرفاً در مسیر اطاعت و هر نوع اطاعتی باشم.

اطاعت خاشعین چیست؟

خداوند در مدح انبیا (ص) در سوره انبیا آیه ۹۰ می‌فرماید: وَکَانُوا لَنَا خَاشِعِینَ در برابر ما خاشع بودند.

خشوع یک حالت درونی است که جایگاه آن قلب آدمی است. أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُم؛ دل‌هایشان خاشع شود.

مراد از خشوع قلب، انعطاف‌پذیری و نرمی آن است. مقابل خشوع، قساوت و سنگدلی قلب است که طی آن قلب هیچ تأثیری نمی‌پذیرد.

انعطاف قلب یعنی تواضع و ادب. با این مقدمه، خشوع یعنی تواضع قلب در برابر شخصی بزرگ یا حقیقتی مهم؛ و چه حقیقتی مهم‌تر از خداوند و شخصیتی بزرگ‌تر از او؟

این تواضع قلبی در جسم نیز تأثیر می‌گذارد. خاشعان هم قلبشان و هم جسمشان در مقابل خدا تواضع و ادب دارد.

دو گروه هستند که تواضعشان فقط جسمی و ظاهری است:

۱. انسان‌های بی‌معرفت به ذات الهی. در واقع خضوع و رقت جسمی آنان صرفاً ادا است.

۲. انسان‌های منافق که فقط ظاهرشان تواضع دارد.

رسول گرامی اسلام (ص) می‌فرمایند:

«تَعَوَّذُوا بِاللّهِ مِنْ خُشُوعِ النِّفَاقِ: خُشُوعِ البَدَنِ وَ نِفَاقِ القَلبِ» پناه برید به خدا از خشوع منافقانه، بدن خاشع ولی قلب حالت نفاق داشته باشد.

امیرالمؤمنین (ع) در توصیف شیعیان می‌فرمایند: «وَخُشُوعاً فی عِبادَةٍ» و در عبادتشان خاشع‌اند.

خاشعین ظاهر و باطنشان نسبت به خداوند تواضع دارد.

تواضع باطنی یعنی دل‌کندن از غیر خدا و تسلیم بودن مقابل خدا در حین عبادت، و از خیر دیگران خشنودی نداشتن.

خاشعان ۴ ویژگی دارند:

۱. مراقبت در نهان و آشکار و حساب بردن از خداوند.

۲. انجام دائمی کارهای نیک.

۳. دعا و مناجات با خداوند.

۴. به فکر روز قیامت هستند.

«وَاشْرَحْ فِیهِ صَدْرِی بِإِنابَةِ الْمُخْبِتِینَ»

باید ۳ واژه را معنا کرد:

شرح صدر: یعنی گشادگی سینه تا ظرفیت پذیرش سخن را داشته باشد. انسان باید طوری باشد که هر سخن حقی را بپذیرد و آن‌را رد نکند، بر این اساس شرح صدر به خاطر اسلام عبادت است.

اِنابه: بازگشت از گناه به سوی خدا.

اِخبات: خضوع مؤمنان در مقابل خدا، تسلیم آنان در برابر فرمان پروردگار و اطمینان آن‌ها به وعده‌های خداوند.

با این مقدمه این فراز دعا یعنی، خدایا ظرفیت پذیرش حق را به شکلِ کسانی که از گناهان به سوی تو بازگشته‌اند و به وعده‌های تو اطمینان دارند؛ به من عطا کن.

شرح صدر حالتی از ایمان است که برخاسته از توکل مطلق به خدا و بی‌نیازی از مردم است و بر پایه اراده قدرت تحمل فراوان استوار است.

با این حالت معنوی انسان دریا دل می‌شود و می‌تواند با آرامش خیال برای حل مشکلات بدون ترس و واهمه از شکست و کمی یاران و انبوهی مشکلات و سختی شرایط به جنگ آن‌ها برود.

شرح صدر از ناحیه خداوند است.

از رسول خدا (ص) سوال کردند شرح صدر چیست؟ حضرت فرمودند: «نورٌ یَقْذِفُهُ اللهُ فی قَلبِ المُؤمنِ فَیَنشَرِحُ لَهُ صَدرُهُ و یَنفَسِحُ.» نوری است که خداوند در قلب هرکسی بخواهد می‌افکند و در پرتو آن، روح او وسیع و گشاده می‌شود. پرسیدند آیا نشانه‌ای دارد؟ فرمودند: «اَلاِنابَةُ اِلی دارِ الخُلُودِ وَ التَّجافِی عَنْ دارِ الغُرُورِ وَ الاِستِعدادُ لِلْمُوتْ قَبلَ نُزُولِ المَوْتِ.» نشانه‌اش توجه به آخرت، دل‌کندن از دنیا و آماده شدن برای مرگ قبل از فرا رسیدن آن است.

«بِأَمانِکَ یَا أَمانَ الْخائِفِینَ»

درخواست‌های امروز فقط در امان خداوند متعال که همانا امان‌دهنده هراسندگان است حاصل می‌شود.