پاسخ دندان‌شکن امام رضا (ع) با آیه قرآن در مناظره با مامون

تفسیر اجمالی آیه ۱۵ سوره قصص و تفسیر امام رضا (ع) از این آیه را در این گزارش بخوانید.

به گزارش حلقه وصل، قرآن کریم مشتمل بر معانی دقیق، تعالیم و حکمت‌هایی والا درباره حقیقت خلقت و اسرار هستی است که عمده مردم در عصر رسالت از درک آن ناتوان بودند. از این رو پیامبر اکرم (ص) و پس از ایشان مفسران به تبیین و شرح جزئیات آیات قرآن کریم می‌پرداختند. ما نیز با هدف آشنایی بیشتر با آیات الهی، هر روز به چند آیه از کلام الله با استناد به تفاسیر معتبر مفسران قرآن کریم می‌پردازیم.

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ

به نام خداوند رحمتگر مهربان

وَدَخَلَ الْمَدِینَةَ عَلَیٰ حِینِ غَفْلَةٍ مِنْ أَهْلِهَا فَوَجَدَ فِیهَا رَجُلَیْنِ یَقْتَتِلَانِ هَٰذَا مِنْ شِیعَتِهِ وَهَٰذَا مِنْ عَدُوِّهِ ۖ فَاسْتَغَاثَهُ الَّذِی مِنْ شِیعَتِهِ عَلَی الَّذِی مِنْ عَدُوِّهِ فَوَکَزَهُ مُوسَیٰ فَقَضَیٰ عَلَیْهِ ۖ قَالَ هَٰذَا مِنْ عَمَلِ الشَّیْطَانِ ۖ إِنَّهُ عَدُوٌّ مُضِلٌّ مُبِینٌ

و موسی (روزی) بی‌خبر اهل مصر به شهر در آمد، آنجا دید که دو مرد با هم به قتال مشغولند، این یک از شیعیان وی (یعنی از بنی اسرائیل) بود و آن یک از دشمنان (یعنی از فرعونیان) بود، در آن حال آن شخص شیعه از موسی دادخواهی و یاری بر علیه آن دشمن خواست، موسی مشتی سخت بر آن دشمن زد، قضا را بدان ضربت او را کشت. موسی گفت: این کار از فریب و وسوسه شیطان بود (تا این کافر ظالم را با مؤمنی به قتال برانگیخت و عاقبت به هلاکت رسید) که دشمنی شدید شیطان و گمراه ساختن آدمیان به سختی آشکار است.

علیّ‌بن‌محمّدبن‌جهم گوید: «در مجلس مأمون حضور یافتم در حالی که امام رضا (ع) نیز در آن مجلس بود و مأمون به امام رضا (ع) گفت: «ای پسر رسول خدا (ص) آیا شما نمی‌فرمایید که انبیاء معصوم هستند»؟ امام فرمودند: «بله»؛ مأمون گفت: «آفرین‌ای اباالحسن! پس در مورد آیه: «فَوَکَزَهُ مُوسَی فَقَضَی عَلَیْهِ قَالَ هَذَا مِنْ عَمَلِ الشَّیْطَانِ»؛ چه می‌گویی»؟ امام رضا (ع) فرمودند: «موسی (ع) در زمانی بین مغرب و عشاء بدون اطّلاع مردم، وارد شهری از شهرهای فرعون شده بود در آن جا ناگهان دو مرد را دید که به جنگ و نزاع مشغولند یکی از پیروان او بود [و از بنی اسرائیل] و دیگری از دشمنانش، آن که از پیروان او بود در برابر دشمنش از وی تقاضای کمک نمود.

موسی (ع) با حکم خدا یک مُشت بر وی زد و وی مُرد. موسی (ع) گفت: هَذَا مِنْ عَمَلِ الشَّیْطَانِ؛ یعنی جنگی که میان آن دو مرد واقع شده بود عمل شیطان بود نه آنچه موسی (ع) مرتکب شده بود. منظور موسی (ع) از این آیه آن است که شیطان، دشمنی آشکار و گمراه‌کننده است». ظاهراً حضرت موسی قبل از نبوّتش، بیرون از شهر زندگی می‌کرده است و این یا به خاطر حرکات انقلابی او بوده که در آنجا بسر می‌برده و یا به خاطر این که کاخ فرعون که موسی (ع) در آن زندگی می‌کرده، خارج از شهر قرار داشته است.

سؤال: اگر پیامبران خدا معصومند، پس مشت زدن و آدم کشتن موسی (ع) چه توجیهی دارد و چگونه تفسیر می‌شود؟

پاسخ: کلمه‌ی «هذا» در جمله‌ی «هذا مِنْ عَمَلِ الشَّیْطانِ» به نزاع و ستیز آن دو مرد اشاره دارد نه به عمل حضرت موسی، یعنی ایجاد این درگیری کار شیطان است.

حضرت موسی قصد کشتن آن مرد را نداشت و فقط به خاطر دفاع از یک مؤمنی دست به این کار زد. از این روی خداوند از قتل او انتقاد نکرده و در جای دیگر می‌فرماید: «وَ قَتَلْتَ نَفْساً فَنَجَّیْناکَ مِنَ الْغَمِّ» تو یکی از فرعونیان را به قتل رساندی و دچار غم واندوه شدی و ما تو را از غم نجات دادیم.

پیام‌های آیه ۱۵ سوره قصص

۱- مصلحان جامعه باید گاهی به صورت ناشناس و غیر رسمی، بدون نام و عنوان در میان مردم حاضر شوند. «دَخَلَ الْمَدِینَهَ عَلی حِینِ غَفْلَهٍ مِنْ أَهْلِها»

۲- حضرت موسی قبل از نبوّت نیز دارای یار و پیرو بود. «مِنْ شِیعَتِهِ»

۳- گرچه موسی بزرگ شده‌ی کاخ فرعون بود، ولی مردم مستضعف به خاطر تفکّر ومنش، او را حامی و رهبر خود می‌دانستند. «فَاسْتَغاثَهُ»

۴- دفاع و حمایت از مظلومان، شیوه‌ی اولیای الهی است. «فَوَکَزَهُ مُوسی»

۵-انبیا، افرادی با غیرت، جوانمرد، مظلوم نواز وظلم ستیز بوده اند. «فَاسْتَغاثَهُ ... فَوَکَزَهُ مُوسی»

۶- مردان خدا در صورت لزوم بادشمن درگیر می‌شدند و از زور بازو بهره می‌بردند. «فَوَکَزَهُ مُوسی»